Η οικονομικά «πληγωμένη» Ευρωπαϊκή Ένωση προετοιμάζεται για έναν πιθανό «εμπορικό πόλεμο» με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αναφορές δείχνουν ότι η διαφαινόμενη σύγκρουση θα μπορούσε να πυροδοτηθεί εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, επιβάλει τιμωρητικούς δασμούς στις ευρωπαϊκές εξαγωγές. Αυτή η πιθανή σύγκρουση έρχεται σε μια δύσκολη στιγμή για την Ευρώπη, που ήδη αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα που προέρχονται από γεωπολιτικές εντάσεις, ελλείψεις ενέργειας και έντονα οικονομικά προβλήματα.
Οι οικονομικές πληγές της Ευρώπης δεν είναι καθόλου επιφανειακές. Οι συνέπειες από τη συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση, που επιδεινώθηκε από τη διακοπή των σχέσεων με τη Ρωσία, άφησαν την Ευρώπη σε πολύ εύθραυστη θέση. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ώθησε την ΕΕ να επιβάλει σαρωτικές κυρώσεις στη Μόσχα, αλλά αυτή η απόφαση είχε ακούσιες και παράπλευρες συνέπειες. Οι χώρες της Ευρώπης αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν από τη χρήση ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αέριου, οδηγώντας σε απότομη αύξηση του ενεργειακού κόστους.
Ενώ περιορισμένες εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία συνεχίζονται μέσω του αγωγού Turk Stream προς τη Νότια και Νοτιοανατολική Ευρώπη, η εξάρτηση από τη ρωσική ενέργεια έχει περιοριστεί σημαντικά. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη εξαρτάται αναγκαστικά από εναλλακτικές πηγές, συμπεριλαμβανομένου του υγροποιημένου φυσικού αερίου των ΗΠΑ (LNG), το οποίο είναι σημαντικά πιο ακριβό.
Η οικονομική πίεση επιδεινώθηκε από τη μαζική οικονομική στήριξη που δόθηκε στην Ουκρανία. Δισεκατομμύρια ευρώ έχουν διατεθεί σε στρατιωτική βοήθεια, ανθρωπιστική βοήθεια και προσπάθειες ανοικοδόμησης, δημιουργώντας αυτό που ορισμένοι επικριτές περιγράφουν ως «μαύρη τρύπα» για τα κονδύλια της ΕΕ. Ταυτόχρονα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις στις συναλλαγές της με την Κίνα, έναν κρίσιμο εμπορικό εταίρο που γίνεται όλο και πιο διεκδικητικός στην παγκόσμια σκηνή.
Η απειλή εμπορικού πολέμου
Σε αυτό το πλαίσιο, η απειλή ενός εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ φαίνεται μεγάλη. Σύμφωνα με το Politico, οι Βρυξέλλες έχουν προετοιμάσει ένα ισχυρό οπλοστάσιο αντιποίνων σε περίπτωση που οι ΗΠΑ προχωρήσουν με δασμούς σε ευρωπαϊκά προϊόντα. Ενώ οι αξιωματούχοι ελπίζουν να αποφύγουν την κλιμάκωση, είναι αποφασισμένοι να προστατεύσουν τόσο τις ευρωπαϊκές βιομηχανίες όσο και τις οικονομίες τους από περαιτέρω ζημιές.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ένθερμος υποστηρικτής των πολιτικών προστατευτισμού κατά τη διάρκεια της προηγουμένης προεδρίας του, απειλεί με την επιβολή νέων δασμών σε ευρωπαϊκά προϊόντα. Έχει προτείνει μια πιθανή διέξοδο στην ΕΕ για να αποφύγει έναν εμπορικό πόλεμο, λέγοντας ότι «το μόνο πράγμα που μπορούν να κάνουν γρήγορα είναι να αγοράσουν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριό μας». Ωστόσο, αυτή η πρόταση δεν είναι χωρίς διαμάχες. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το υψηλό κόστος των εισαγωγών ενέργειας από τις ΗΠΑ θα επιδεινώσει τα οικονομικά προβλήματα της Ευρώπης, επιβαρύνοντας επιπλέον τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές.
Ποια τα «όπλα» της Ευρώπης
Εάν οι διπλωματικές προσπάθειες αποτύχουν και ένας εμπορικός πόλεμος καταστεί αναπόφευκτος, η Ευρώπη φαίνεται έτοιμη να απαντήσει. Τα πιθανά μέτρα που μπορούν να ληφθούν περιλαμβάνουν:
>> Δασμοί αντιποίνων: Η ΕΕ θα μπορούσε να επιβάλει δασμούς στις εμβληματικές αμερικανικές εξαγωγές, αντικατοπτρίζοντας την προσέγγιση που ακολουθήθηκε σε προηγούμενες εμπορικές διαφορές. Θα μπορούσαν να στοχεύσουν βασικές βιομηχανίες των ΗΠΑ, όπως η γεωργία, η αυτοκινητοβιομηχανία και η τεχνολογία.
>> Καταγγελίες στον ΠΟΕ: Η Ευρώπη θα μπορούσε να αμφισβητήσει τους δασμούς των ΗΠΑ μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, αξιοποιώντας το διεθνές εμπορικό σύστημα που βασίζεται σε κανόνες, για να επιδιώξει αποκατάσταση.
>> Ενίσχυση των συμμαχιών: Η ΕΕ μπορεί να εμβαθύνει τους εμπορικούς δεσμούς με άλλους παγκόσμιους εταίρους, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας και της Λατινικής Αμερικής, για να αντισταθμίσει τον αντίκτυπο ενός πιθανού εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ.
>> Εγχώριες επιδοτήσεις: Για την προστασία των ευάλωτων βιομηχανιών, η Ευρώπη θα μπορούσε να επιδοτήσει ή να προσφέρει φορολογικές ελαφρύνσεις, παρόμοιες με τα μέτρα που υιοθετήθηκαν από τις ΗΠΑ βάσει του νόμου για τη μείωση του πληθωρισμού.
Τι άλλο περιμένει τους Ευρωπαίους πολίτες;
Για τους απλούς πολίτες, ένας εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ θα μπορούσε να έχει βαθιές συνέπειες. Οι καταναλωτές, σε αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να αναμένουν τα εξής:
>> Υψηλότερες τιμές: Οι δασμοί στα εισαγόμενα προϊόντα συνήθως οδηγούν σε αυξημένες τιμές για τους καταναλωτές. Τα είδη πρώτης ανάγκης, από ηλεκτρονικά έως φαγώσιμα, θα μπορούσαν να γίνουν πιο ακριβά.
>> Οικονομική αβεβαιότητα: Οι εμπορικοί πόλεμοι τείνουν να δημιουργούν αστάθεια στις χρηματοπιστωτικές αγορές, επηρεάζοντας δυνητικά τις επενδύσεις, τις συντάξεις και τις αποταμιεύσεις. Οι επιχειρήσεις ενδέχεται επίσης να περιορίσουν τις εργασίες τους, οδηγώντας σε απώλεια θέσεων εργασίας.
>> Κόστος ενέργειας: Εάν η Ευρώπη αυξήσει την εξάρτησή της από το LNG των ΗΠΑ, οι λογαριασμοί ενέργειας θα μπορούσαν να αυξηθούν περαιτέρω, επιβαρύνοντας τους προϋπολογισμούς των νοικοκυριών που έχουν ήδη επιβαρυνθεί από τον πληθωρισμό.
>> Πολιτική αντίδραση: Η δημόσια δυσαρέσκεια για το αυξανόμενο κόστος και την οικονομική αστάθεια θα μπορούσε να πυροδοτήσει πολιτικές αναταραχές, περιπλέκοντας περαιτέρω τη διακυβέρνηση στα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Το ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον
Ο πιθανός εμπορικός πόλεμος με τις ΗΠΑ είναι μόνο ένα κομμάτι του παζλ. Τα οικονομικά προβλήματα της Ευρώπης είναι βαθιά συνυφασμένα με ευρύτερες γεωπολιτικές αλλαγές. Η αντιπαράθεση με τη Ρωσία έχει επαναπροσδιορίσει τις ενεργειακές πολιτικές σε ολόκληρη την ήπειρο, ενώ ο κλιμακούμενος ανταγωνισμός με την Κίνα θέτει μακροπρόθεσμες προκλήσεις για τη βιομηχανική βάση της Ευρώπης.
Επιπλέον, η αντίδραση της ΕΕ σε αυτές τις κρίσεις έχει αποκαλύψει βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των κρατών-μελών. Χώρες στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη, που εξαρτώνται περισσότερο από τη ρωσική ενέργεια, έχουν μερικές φορές συγκρουστεί με τις δυτικές ομολόγους τους όσον αφορά τον ρυθμό και το εύρος των κυρώσεων. Παρομοίως, οι συζητήσεις για τη δημοσιονομική πολιτική, τη μετανάστευση και τις αμυντικές δαπάνες έχουν επισημάνει επίμονα ρήγματα εντός της ΕΕ.
Ωστόσο, παρά τη ζοφερή προοπτική, υπάρχουν ευκαιρίες για την Ευρώπη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτές τις προκλήσεις:
>> Διαφοροποιημένες πηγές ενέργειας: Η επένδυση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και εναλλακτικούς προμηθευτές θα μπορούσε να μειώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από δαπανηρές εισαγωγές, ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια και βιωσιμότητα.
>> Εμπορικές συνεργασίες: Η ενίσχυση των δεσμών με τις αναδυόμενες αγορές και η επιδίωξη νέων εμπορικών συμφωνιών θα μπορούσαν να αποτελέσουν προστατευτικό αερόσακο έναντι των Αμερικάνικων δασμών και της οικονομικής αβεβαιότητας.
>> Εγχώρια καινοτομία: Η υποστήριξη της τεχνολογικής καινοτομίας και των πράσινων βιομηχανιών θα μπορούσε να βοηθήσει την Ευρώπη να διατηρήσει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα στην παγκόσμια οικονομία.
>> Διπλωματική δέσμευση: Η προληπτική διπλωματία με τις ΗΠΑ, την Κίνα και άλλους σημαντικούς παράγοντες θα είναι ζωτικής σημασίας για την αποτροπή της κλιμάκωσης των εμπορικών διαφορών σε πλήρεις συγκρούσεις.
Καθώς η Ευρώπη προετοιμάζεται για την πιθανότητα ενός εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ, το διακύβευμα είναι αναμφισβήτητα τεράστιο. Η οικονομική ευθραυστότητα της ηπείρου, σε συνδυασμό με τις γεωπολιτικές της προκλήσεις, υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για στρατηγική λήψη αποφάσεων και διεθνή συνεργασία.
Για τους Ευρωπαίους πολίτες, οι επόμενοι μήνες ενδέχεται να φέρουν περαιτέρω οικονομικές δυσκολίες, δοκιμάζοντας την ανθεκτικότητα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Ωστόσο, με τις σωστές πολιτικές και μια ενιαία προσέγγιση, η Ευρώπη μπορεί να ξεπεράσει την καταιγίδα και να αναδυθεί ισχυρότερη. Βεβαίως, το ερώτημα παραμένει κατά ποσό οι ηγέτες της θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων; Ή θα βαθύνουν οι οικονομικές πληγές, αφήνοντας την Ευρώπη ευάλωτη σε περαιτέρω κραδασμούς σε έναν όλο και πιο απρόβλεπτο κόσμο; Μόνο ο χρόνος θα δείξει.
*Αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών και πρόεδρος του Τμήματος Οικονομικών και Διοίκησης του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφου
