Είναι σε όλους γνωστό πως οι τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις, καθώς και η εκλογή του Προέδρου Trump στις ΗΠΑ έχουν ανατρέψει τον κόσμο όπως τον γνωρίζαμε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η βεβαιότητα της Ευρώ-Ατλαντικής συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης, που ίσχυσε για περισσότερα από 80 τόσα χρόνια δεν υπάρχει πια. Ο Πρόεδρος Trump δηλώνει με τρόπο κραυγαλέα ανιστόρητο πως η Ευρώπη στη σύγχρονη της μορφή, ως Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε για να «εκμεταλλευθεί» τις ΗΠΑ. (Για σκοπούς ευπρέπειας του κειμένου αποφεύγεται η πιστή μετάφραση του όρου που χρησιμοποίησε στη δήλωσή του ο Πρόεδρος Trump).
Δεν χρειάστηκαν περισσότερο από 100 ημέρες για να πεισθούν οι ηγέτες της ΕΕ και ο κόσμος ολόκληρος πως οι θεσμοί, οι ισορροπίες και τα συστήματα ασφάλειας που φτιάχτηκαν μετά τη φρίκη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου κατέρρευσαν οριστικά. O Πρόεδρος Trump και οι ΗΠΑ με τις πολιτικές που εφαρμόζουν σήμερα δεν είναι πια σύμμαχοι και «εταίροι» της Ευρώπης. Οι σημερινές ΗΠΑ προφανώς εχθρεύονται την ΕΕ την οποία όχι μόνο εγκαταλείπουν στρατιωτικά αλλά και πολεμούν πολιτικά και οικονομικά συντασσόμενες απροκάλυπτα με την αναθεωρητική και επεκτατική Ρωσία.
Αν για πολλά έθνη η εκλογή του κ. Trump προκάλεσε ερωτηματικά για τη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, για την Ευρώπη και τους λαούς της έχει δημιουργήσει αγωνιώδη ερωτήματα που αφορούν το μέλλον, την επιβίωση και την ευημερία των ευρωπαϊκών λαών στο σύνολό τους.
Η άμεση αντίδραση πολλών χωρών μελών της ΕΕ στη θεαματική μεταβολή των ΗΠΑ απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση επικεντρώθηκε ως τώρα στη πιεστική ανάγκη στήριξης και ενίσχυσης της αμυντικής δυνατότητας της Ευρώπης, έτσι ώστε να μπορέσει η ίδια από μόνη της να αντιμετωπίσει την απειλή της αναθεωρητικής Ρωσίας.
Χαρακτηριστικές υπήρξαν οι αντιδράσεις της Γερμανίας, η οποία εγκατέλειψε παγιωμένη για δεκαετίες πολιτική της χώρας περί μη εξοπλισμού της – με την κατάργηση από το Σύνταγμα της χώρας της ρήτρας περιορισμού των δαπανών της για αμυντικούς σκοπούς – της Γαλλίας με πρωτοβουλίες που στόχευαν στη δημιουργία κοινής αμυντικής πολιτικής των χωρών μελών της Ένωσης, καθώς και του Ηνωμένου Βασιλείου, χώρας μη μέλους της Ένωσης για την ώρα, με διασκέψεις στο Λονδίνο για θέματα κοινής άμυνας των ευρωπαϊκών λαών και ενίσχυσης της Ουκρανίας που δοκιμάζεται σκληρά από τη Ρωσική βαρβαρότητα εδώ και τρία χρόνια.
Παρά τις πιο πάνω εύλογες αντιδράσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων θεωρώ πως οι πρωτοβουλίες αυτές είναι περιορισμένης εμβέλειας και ουδόλως επιτυγχάνουν τον στόχο της μακροπρόθεσμης προστασίας και προκοπής των ευρωπαϊκών λαών. Είναι πεποίθησή μου πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες, εστιάζοντας την προσοχή τους κατά κύριο λόγο στη δημιουργία αμυντικών δομών στην Ευρώπη, επιχειρούν να φωτίσουν και αναδείξουν το σχετικά εύκολο (νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας) για να παρακάμψουν το πιεστικά δύσκολο εγχείρημα της ευρωπαϊκής εμβάθυνσης και ενοποίησης – το χρόνιο αίτημα της Ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης – της μόνης επιλογής που μπορεί να διασώσει την ήπειρο και τον πολιτισμό μας.
Ο στόχος αυτός, αν είναι πράγματι η επιθυμία και το όνειρο των ευρωπαϊκών λαών, ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες του χαοτικού κόσμου, τότε μόνο μπορεί να υλοποιηθεί αν το θέμα ιδωθεί με μια καινούργια ματιά. Να αντιμετωπιστεί ο στόχος της Ευρωπαϊκής Οικοδόμησης με τρόπο που να υπερβαίνει τη ανάγκη προσδιορισμού της Ένωσης στη βάση γεωγραφικών συντεταγμένων. Και τούτο γιατί η Ένωση δεν είναι απλά ένα φιλόδοξο πολιτικό μόρφωμα ειρήνης που αφορά τους ευρωπαϊκούς λαούς αλλά ένας άλλος πολιτισμός που αφορά τον κόσμο στο σύνολό του. Και σε αυτό τον άλλο πολιτισμό θα ’πρεπε να είναι ευπρόσδεκτοι να μετάσχουν όποιοι λαοί ενστερνίζονται, υιοθετούν και εφαρμόζουν τις αξίες και αρχές ενός οικουμενικού πολιτισμού που στηρίζεται σε δύο θεμελιώδεις αξίες/συνθήκες κάθε δημοκρατικού καθεστώτος. Στην ιερότητα του ανθρώπινου πλάσματος και την ειρηνική συνύπαρξη των λαών.
Σεβασμός στην ιερότητα του ανθρώπινου πλάσματος σημαίνει σεβασμό στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου με την πεποίθηση πως ο άνθρωπος, ως αυθύπαρκτη αξία, είναι όντως ιερό δημιούργημα που δικαιούται σεβασμού και προστασίας.
Ειρηνική συνύπαρξη των λαών σημαίνει αποδοχή και εφαρμογή στις διεθνείς σχέσεις αρχών και αξιών που ενσωματώθηκαν στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών ύστερα από τη φρίκη δύο παγκόσμιων πολέμων. Σημαίνει αδιαπραγμάτευτη αποδοχή του Κράτους Δικαίου, του απαραβίαστου των συνόρων των κρατών, του δικαιώματος των ανθρώπων στην υγεία, την παιδεία, το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζουν τα ανθρώπινα πλάσματα και τόσα άλλα.
Το σύγχρονο πολιτικό μόρφωμα που πληροί στον μεγαλύτερο βαθμό τους πιο πάνω όρους είναι αναμφισβήτητα η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις όποιες αδυναμίες και δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Και τούτο λόγω του ότι ο σημερινός κόσμος συνεχίζει ακόμα, παρά τα διδάγματα της ιστορίας να στηρίζεται στις έωλες αξίες της ισχύος και του πλούτου. (Χαρακτηριστικές περιπτώσεις η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία με τη θηριώδη επίδειξη δύναμης από πλευράς Ρωσίας, καθώς και η εξίσου ιταμή απειλή των ΗΠΑ να εισβάλουν και να καταλάβουν τη Γροιλανδία, τον Καναδά και άλλες χώρες. Προσβολή και χυδαία επίδειξη δύναμης και πλούτου συνιστά και η εν γένει συμπεριφορά του αντιπροέδρου των ΗΠΑ κ. JD Vance καθώς και του κ. Elon Musk απέναντι σε ευρωπαϊκούς θεσμούς και αξίες.
Όραμα για μια αναγεννημένη Ευρωπαϊκή Ένωση/Ένωση Οικουμενικών Αξιών.
Ο κόσμος που δημιουργήθηκε μετά την εκλογή του κ. Trump στις ΗΠΑ είναι ένας επικίνδυνα ασταθής κόσμος όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία. Πολύ λιγότερο η Ευρώπη με την ήπια δύναμή της. Τα καθεστώτα των τριών πρώτων υπερδυνάμεων στηρίζονται στη δύναμη της ισχύος (στρατιωτική και άλλη) και στον πλούτο – ιδιαίτερα μετά που οι ΗΠΑ εγκατέλειψαν την ήπειρό μας – τα δε χαρακτηριστικά και των τριών είναι από ανελεύθερα έως αυταρχικά. Μοναδική εξαίρεση και ελπίδα για το ανθρώπινο γένος, η Ευρώπη.
Για να μπορέσει όμως η Ευρώπη και ο πολιτισμός μας να διαδραματίσουν τον ρόλο τους είναι ανάγκη να αναμετρηθούμε πρώτιστα με τον εαυτό μας. Να αναγνωρίσουμε τις ως τώρα αδυναμίες μας και να επιχειρήσουμε να υπερβούμε τον ως τώρα προβληματικό εαυτό μας που μας καταδικάζει σε υστέρηση και ρόλο δευτερεύοντα στη παγκόσμια σκηνή.
Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί εφόσον η Ευρώπη θελήσει να ασχοληθεί σοβαρά πρώτα με την κατακερματισμένη οικονομία της – 27 εθνικές, μεταξύ τους ανταγωνιζόμενες οικονομίες πολιορκημένες από τις θηριώδεις οικονομικές δυνάμεις των ΗΠΑ και της Κίνας – και παράλληλα με την προβληματική μέχρι σήμερα θεσμική της συγκρότηση.
Νέα Ευρωπαϊκή Οικονομία.
Το εργαλείο σχεδιασμού και ανάπτυξης μιας ενιαίας ανταγωνιστικής Ευρωπαϊκής Οικονομίας το προσφέρει με καθαρότητα η έκθεση Mario Draghi που ετοιμάστηκε εδώ και μήνες (Απρίλιος 2024) και παρά ταύτα παραμένει εν πολλοίς αναξιοποίητη από τους Ευρωπαίους ηγέτες και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο). Στην Έκθεση αυτή ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας/πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο άνθρωπος που διέσωσε το Ευρώ, τονίζει πως μόνο με θαρραλέα, ασυνήθιστα τολμηρά βήματα μπορεί να ανοικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Οικονομία και να ανταπεξέλθει στον ανελέητο ανταγωνισμό ανάμεσα στις μεγάλες οικονομίες του σύγχρονου κόσμου. Ελπίδα και ευχή όσων πιστέψαμε στο Ευρωπαϊκό όνειρο να βρουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες το θάρρος να τολμήσουν τα όσα ο Mario Draghi προτείνει για τη σωτηρία της Ένωσης. Και τούτο γιατί χωρίς ισχυρή ανταγωνιστική οικονομία κανένα κράτος ή πολιτικό μόρφωμα δεν μπορεί να επιβιώσει.
Θεσμική Ανασυγκρότηση της Ευρώπης.
Εξίσου σημαντική πρόκληση για τους Ευρωπαϊκούς λαούς είναι σήμερα και η ανάγκη της θεσμικής Ανασυγκρότησης της Ένωσης.
Πλάι λοιπόν στην πρωτοβουλία για δημιουργία Κοινής Αμυντικής Δυνατότητας και εκσυγχρονισμού της Ευρωπαϊκής Οικονομίας της Ευρώπης αξίζει να μελετηθεί επειγόντως η ανάγκη εξέτασης της Θεσμικής της Συγκρότησης, της Συγκρότησης του άλλου Πολιτισμού που εκπροσωπεί η Ευρώπη. Και να θέσει η Ευρώπη πρώτα από όλα το ερώτημα στον ίδιο της τον εαυτό. Γιατί μπορούν να μετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Ένωση Οικουμενικών αξιών – όπως θα μπορούσε να μετονομαστεί, χώρες που η γεωγραφία τις όρισε ως Ευρωπαϊκές ενώ ουδόλως πληρούν τα κριτήρια που πιο πάνω αναφέρθηκαν ως χαρακτηριστικά ενός Οικουμενικού Πολιτισμού; Γιατί ο Καναδάς, μια χώρα πρότυπο δεν μπορεί, να μετέχει στο κατ’ εξοχήν μόρφωμα ειρήνης του σύγχρονου κόσμου; Γιατί η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, η Ουκρανία, πιθανόν η Ινδία να μη μπορούν; Ας τολμήσουν λοιπόν οι σημερινοί ηγέτες της Ευρώπης να δουν την ήπειρο και τον πολιτισμό μας πολύ πέραν των γεωγραφικών συντεταγμένων, ως μόρφωμα στο οποίο μπορούν να μετέχουν χώρες που υπηρετούν με συνέπεια την υπόθεση και πανανθρώπινο αίτημα της επιβίωσης του ανθρώπινου γένους στη κοινή πατρίδα όλων μας. Προς τη κατεύθυνση αυτή θα μπορούσε η σημερινή ΕΕ να εξετάσει την εισαγωγή και νέων θεσμών που να υπηρετούν τον πιο πάνω στόχο.
Στα πλαίσια της νέας Θεσμικής Ανασυγκρότησης της Ένωσης θα μπορούσε να εξεταστεί η εισαγωγή του θεσμού του Συνδεδεμένου Μέλους.
Μέχρι σήμερα στο θεσμικό οικοδόμημα της ΕΕ υπάρχουν οι χώρες Μέλη της Ένωσης και τρίτες χώρες. Συνδεδεμένα μέλη θα μπορούσαν να είναι και χώρες πέραν της Ευρωπαϊκής ηπείρου που «μετέχουν» στον ευρωπαϊκό πολιτισμό όπως πιο πάνω περιεγράφηκε. Στα συνδεδεμένα Μέλη θα μπορούσε να δοθούν περιορισμένα πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες ανάλογες με αυτές που απολαμβάνουν χώρες μέλη της μέχρι σήμερα Ενιαίας Αγοράς. (Ελευθερίες διακίνησης προσώπων, υπηρεσιών, αγαθών και κεφαλαίων). Στον προθάλαμο αυτής της κατηγορίας χωρών μπορεί να θεωρηθεί ότι βρίσκονται ήδη χώρες με τις οποίες η σημερινή ΕΕ έχει αναπτύξει εξαιρετικά προηγμένες εμπορικές συμφωνίες όπως ο Καναδάς, οι χώρες της Mercosur (Αργεντινή, Βολιβία, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουραγουάη), καθώς επίσης και υπό προϋποθέσεις η Ινδία με την οποία η ΕΕ διαπραγματεύεται σήμερα μια ανάλογα προηγμένη εμπορική συμφωνία. Άλλες χώρες δυνητικά υποψήφιες για τέτοια σχέση με την Ένωση θα ήταν σίγουρα η Ελβετία, η Νορβηγία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και τόσες άλλες που αποδεδειγμένα σέβονται τις αξίες του νέου, εν δυνάμει Οικουμενικού Πολιτισμού.
Στα ίδια πλαίσια αναθεώρησης της Θεσμικής Ανασυγκρότησης της Ένωσης θα μπορούσαν να επανεξεταστούν ισχύοντες θεσμοί που ματαιώνουν σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα αποτελεσματικής δράσης της Ένωσης όπως π.χ το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) σε κάθε χώρα/μέλος ξεχωριστά σε σημαντικούς τομείς δράσης/πολιτικής της Ένωσης και τόσοι άλλοι θεσμοί που συχνά καταδικάζουν την Ένωση σε παραλυτική δυσλειτουργία στον κόσμο του 21ου αιώνα.
Στα πλαίσια της ίδιας αναζήτησης, σε μεταγενέστερο στάδιο θα μπορούσε να εξεταστεί η εισαγωγή θεσμών που θα θεμελίωναν ακόμη περισσότερο τη συνοχή και ενότητα μιας τέτοιας Ένωσης όπως ο θεσμός του Κοινού Οικουμενικού Ύμνου πλάι στους εθνικούς Ύμνους των χωρών μελών και Συνδεδεμένων Μελών, ο θεσμός της κοινής διπλωματικής εκπροσώπησης, το κοινό νόμισμα, η ενιαία εκπροσώπηση των χωρών μελών και Συνδεδεμένων μερών στα Ηνωμένα Έθνη και τόσα άλλα. Αναγνωρίζω ότι το εγχείρημα δεν είναι ούτε εύκολο ούτε σύντομα υλοποιήσιμο. Τολμώ ωστόσο να καλέσω τους σημερινούς Ευρωπαίους ηγέτες, όσους τουλάχιστον ανήκουν στην ομάδα του «Συνασπισμού των Προθύμων», να τροχοδρομήσουν τα πράγματα προς την κατεύθυνση αυτή. Είναι ίσως η μόνη εξέλιξη που μπορεί να λυτρώσει την ήπειρό μας και τον κόσμο από τον εφιάλτη των πανίσχυρων αλλά ηθικά χρεοκοπημένων δυνάμεων της ισχύος και του πλούτου.
Είμαι βέβαιος πως πολλοί αναγνώστες του κειμένου αυτού θα θεωρήσουν πως οι σκέψεις που διατυπώνονται σε αυτό δεν είναι τίποτα περισσότερο από ευσεβείς πόθοι ενός αθεράπευτου ονειροπόλου. Αυτούς λοιπόν τους Ευρωπαίους συμπολίτες μου καλώ να αναλογιστούν ότι η σημερινή ανθρωπότητα βαδίζει σε ένα χαοτικό κόσμο τον οποίο κυβερνά η βαρβαρότητα, η θηριώδης στρατιωτική δύναμη και η αλαζονεία του πλούτου. Σε αυτό τους το οδοιπορικό της αναζήτησης, ας τους συνοδεύει η σκέψη και το ήθος ενός μεγάλου οραματιστή της εποχής μας. Του ειρηνιστή/ηγέτη του Ισραήλ Simon Peres που διακήρυξε με απαράμιλλη τόλμη:
«Στο σημερινό κόσμο δεν υπάρχει χώρος για μικρά όνειρα».
Πρώην Υπουργός
