Σε κάθε δημοκρατία, το κράτος θεμελιώνεται με έναν ρητό στόχο: να υπηρετεί τον πολίτη. Να τον προστατεύει, να του προσφέρει ευκαιρίες, να του εγγυάται αξιοπρέπεια, ισότητα και συμμετοχή. Όμως τι συμβαίνει όταν αυτό αντιστρέφεται; Όταν το κράτος γίνεται αυτοσκοπός, εργαλείο επιβολής ή διατήρησης εξουσίας; Τότε κάτι ραγίζει στον πυρήνα της κοινωνικής συνοχής.
Η φράση «όταν το κράτος δεν υπηρετεί τους πολίτες, τότε οι πολίτες παύουν να νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτό» δεν είναι απλώς ρητορική. Είναι μια καθημερινή εμπειρία για πολλούς. Είναι ο πολίτης που στέκεται με τις ώρες στην ουρά για ένα πιστοποιητικό. Είναι ο νέος που νιώθει ότι δεν έχει φωνή. Είναι ο ηλικιωμένος που βλέπει τις συντάξεις του να γίνονται αριθμοί σε έναν προϋπολογισμό χωρίς πρόσωπο. Είναι ο μικροεπαγγελματίας που πνίγεται στη γραφειοκρατία.
Όταν οι θεσμοί παύουν να λειτουργούν με διαφάνεια, όταν η αξιοκρατία γίνεται εξαίρεση και όχι κανόνας, όταν η δικαιοσύνη καθυστερεί τόσο που γίνεται άδικη, τότε ο πολίτης δεν εμπιστεύεται πια το κράτος. Κι όταν η εμπιστοσύνη χάνεται, γεννιούνται η απογοήτευση, η απάθεια, ο θυμός και τελικά η αποξένωση. Ο πολίτης σταματά να συμμετέχει, να ελπίζει, να νοιάζεται.
Δεν είναι όλα χαμένα. Υπάρχουν φωτεινά παραδείγματα ανθρώπων στη δημόσια διοίκηση, στην πολιτική, στην κοινωνία των πολιτών που προσπαθούν καθημερινά, σιωπηλά, να υπηρετήσουν το κοινό καλό. Αλλά το πρόβλημα είναι δομικό, και απαιτεί ριζική αλλαγή νοοτροπίας τόσο από την εξουσία όσο και από την κοινωνία.
Το κράτος δεν είναι αφηρημένο. Είναι οι νόμοι του, οι θεσμοί του, οι πολιτικοί του. Αλλά πάνω από όλα, είναι οι άνθρωποι που το συγκροτούν και το εμπιστεύονται. Και η εμπιστοσύνη αυτή δεν επιβάλλεται. Κτίζεται καθημερινά με πράξεις, με διαφάνεια, με ισότητα, με σεβασμό.
Αν θέλουμε πολίτες που ανήκουν, συμμετέχουν και νοιάζονται, πρέπει πρώτα να τους δείξουμε ότι το κράτος ανήκει στους πολίτες του και όχι στους πολιτικούς του.
Ενεργοί πολίτες ίσον με κράτος για τους πολίτες από τους πολίτες.
*Δικηγόρος
