Ο πολιτικός επιστήμονας Robert Dahl είχε επισημάνει ότι «η Δημοκρατία είναι ένα σύνολο θεσμών που λειτουργούν μόνο εφόσον υπάρχει κοινωνική συναίνεση και ενεργή συμμετοχή των πολιτών».
Αν δεχθούμε αυτή την αρχή, τότε οφείλουμε να αναρωτηθούμε: πόσο ζωντανή είναι η Δημοκρατία μας στην καθημερινότητα;
Στην Κύπρο, όπως και σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες, οι εκλογές διεξάγονται, τα κόμματα λειτουργούν, οι πολίτες καλούνται να ψηφίσουν.
Όμως, η ουσία της Δημοκρατίας δεν βρίσκεται στη διαδικασία, αλλά στην ποιότητα της σχέσης ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη.
Κι εκεί αναδύεται το δημοκρατικό έλλειμμα: έλλειμμα εμπιστοσύνης, λογοδοσίας και συμμετοχής.
Το δημοκρατικό έλλειμμα δεν είναι θεσμικό, αλλά πολιτισμικό.
Δεν λείπουν οι νόμοι, ούτε τα συντάγματα. Λείπει το ήθος της ευθύνης.
Οι θεσμοί λειτουργούν, αλλά συχνά μηχανικά, χωρίς ουσιαστικό διάλογο, χωρίς ακρόαση, χωρίς συνέπεια.
Το αποτέλεσμα είναι ένας πολίτης αποξενωμένος, που αισθάνεται θεατής στο ίδιο του το κράτος.
Η φράση που ακούγεται όλο και συχνότερα, «άτε ρε, εν αλλάσσει τίποτε», δεν είναι πια απλώς απογοήτευση. Είναι παραίτηση από τη δημοκρατική συμμετοχή.
Η ψευδαίσθηση της «νέας αρχής».
Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση εμφανίζονται νέα κόμματα, νέα πρόσωπα, νέα συνθήματα. Όμως, η πραγματική ανανέωση δεν βρίσκεται στα πρόσωπα, αλλά στις αντιλήψεις.
Αν η εξουσία εξακολουθεί να βιώνεται ως προνόμιο και όχι ως καθήκον, τότε το αποτέλεσμα θα είναι πάντα το ίδιο: ανακύκλωση πολιτικού λόγου, απομάκρυνση του πολίτη και στασιμότητα.
Τι δείχνουν τα διεθνή παραδείγματα:
Η Σουηδία και η Ισλανδία έχουν ενσωματώσει θεσμούς διαρκούς λογοδοσίας.
Οι υπουργοί υποχρεούνται να δίνουν δημόσιες απαντήσεις σε ερωτήματα πολιτών κάθε μήνα, μέσα από ανοιχτές διαδικτυακές συνεδρίες.
Η Εσθονία έχει θεμελιώσει μια ψηφιακή δημοκρατία όπου ο πολίτης μπορεί να συμμετέχει απευθείας στη χάραξη πολιτικής μέσω δημόσιων διαβουλεύσεων και e-platforms.
Το αποτέλεσμα; Υψηλά ποσοστά εμπιστοσύνης στους θεσμούς και συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων.
Αντίθετα, σε χώρες όπου η λογοδοσία είναι επιλεκτική, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, η πολιτική συχνά ταυτίζεται με το πελατειακό συμφέρον και την επικοινωνία.
Ο πολίτης δεν νιώθει ότι η φωνή του έχει βαρύτητα.
Και χωρίς εμπιστοσύνη, η Δημοκρατία χάνει το περιεχόμενο της, μένοντας κενό σχήμα.
Η πραγματική ανανέωση είναι νοοτροπίας, όχι ονομάτων.
Η Δημοκρατία δεν χρειάζεται νέα σχήματα, χρειάζεται νέα κουλτούρα.
Να μάθει ο πολιτικός να λογοδοτεί καθημερινά, όχι προεκλογικά.
Να μάθει ο πολίτης να συμμετέχει ενεργά, όχι να θυμάται τη φωνή του κάθε πέντε χρόνια.
Η πολιτική δεν είναι επάγγελμα, είναι λειτούργημα.
Κι όταν οι κοινωνίες πάψουν να επιβραβεύουν τον επαγγελματία πολιτικό και αρχίσουν να αναδεικνύουν τον υπεύθυνο πολίτη, τότε μόνο θα μπορούμε να μιλήσουμε για πραγματική Δημοκρατία.
Η Δημοκρατία ως καθημερινή πράξη ευθύνης.
Η ποιότητα μιας Δημοκρατίας δεν κρίνεται στις κάλπες, αλλά:
- Στο πώς το κράτος διαχειρίζεται τη διαφάνεια και την αλήθεια,
- Στο αν η Δικαιοσύνη λειτουργεί χωρίς ταξικές διακρίσεις,
- Στο αν η Παιδεία διδάσκει κριτική σκέψη και όχι υπακοή,
- Στο αν ο πολίτης νιώθει πως η φωνή του μετράει, ακόμη και εκτός εκλογών.
Η λύση δεν βρίσκεται στη δημιουργία νέων κομμάτων με παλιά πρόσωπα, αλλά στη διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης πολιτικής ευθύνης και λογοδοσίας.
Η Δημοκρατία δεν ζητά περισσότερα λόγια, ζητά περισσότερη πράξη.
Και ίσως, όταν το καταλάβουμε, να ανακαλύψουμε ξανά τι σημαίνει πραγματικά να είσαι πολίτης.
*Νομικός, ερευνήτρια, ενεργή πολίτης και υποστηρίκτρια κοινωνικών μεταρρυθμίσεων με επίκεντρο της αξιοπρέπεια, τη διαφάνεια και τη δικαιοσύνη.
