Εάν κάποιος έφτιαχνε μια λίστα με τις κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες οι οποίες επισκέφθηκαν την Κύπρο από τα χρόνια της αρχαιότητας μέχρι την περίοδο της Αγγλοκρατίας, μία θέση θα ανήκε και στον Bernard Shaw, μας βεβαιώνει ο Δρ Κυριάκος Ιακωβίδης, Λέκτορας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου.
Όπως τονίζει στον «Φ», η επίσκεψη μίας προσωπικότητας αυτού του βεληνεκούς παρέμεινε μέχρι σήμερα μη ανιχνεύσιμη από την ιστορική έρευνα κι όπως εκτιμά, ο λόγος αυτής της δυσκολίας έγκειται στη σύντομη παραμονή του στο νησί. Συγκεκριμένα και όπως απορρέει από τις έρευνες του ιδίου, η παρουσία του 74χρονου τότε ιρλανδού θεατρικού συγγραφέα στην Κύπρο, στις 20 Μαρτίου 1931, διήρκησε περίπου επτά ώρες, από τις 11π.μ. μέχρι τις 6μ.μ. Όμως ποια ήταν η υποδοχή που του έγινε στο νησί;
Πώς η Εκκλησία επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την άφιξή του, ώστε να προωθήσει τον αγώνα για την Ένωση; Ποια η αντίδραση του νομπελίστα συγγραφέα; Αυτά είναι ερωτήματα που μας απαντά πιο κάτω ο καθηγητής του Νεάπολις.
Στις 20 Μαρτίου 1931, ώρα 11 π.μ., κατέπλευσε το ατμόπλοιο «Θεόφιλος Γκωτιέ» στο λιμάνι της Λάρνακας. Μεταξύ των επιβατών ήταν ο Shaw, η σύζυγός του Charlotte και ο στενός του φίλος William Ralph Inge, πρωθιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Αγ. Παύλου στο Λονδίνο, μαζί με μέλη του «Hellenic Travellers’ Club». Σύμφωνα με τον Δρα Ιακωβίδη, η Κύπρος ήταν ένας από τους σταθμούς του ατμόπλοιου, κατά τη διάρκεια περιοδείας που διήρκησε έναν μήνα στη Μεσόγειο και στους Αγίους Τόπους. Μετά την αποβίβαση στη Λάρνακα ο Shaw μαζί με τον Inge και τις συζύγους τους μεταφέρθηκαν, με τη συνοδεία του διοικητή της Λάρνακας Surridge, στη Λευκωσία. Εκεί ο βρετανός Κυβερνήτης Ronald Storrs διοργάνωσε προς τιμήν τους γεύμα, ενώ αργότερα ο ίδιος ανέλαβε ξενάγησή τους στο Κυπριακό Μουσείο και σε αξιοθέατα της Λευκωσίας.
Άνευρη υποδοχή από τον Τύπο
«Θα περίμενε κάποιος ότι οι εφημερίδες θα εμπλούτιζαν τις σελίδες τους με αφιερώματα για τον υψηλό επισκέπτη, εάν αναλογιστούμε ότι προσωπικότητες με τη διεθνή εμβέλεια του ιρλανδού θεατρικού συγγραφέα δεν έρχονταν και τόσο συχνά στην Κύπρο», λέει ο Δρ Ιακωβίδης. «Και όμως. Αν και ο Τύπος παρακολουθεί και καταγράφει τις δραστηριότητες του Shaw, μόνο η εφημερίδα Ελευθερία της Λευκωσίας φιλοξένησε στα φύλλα της μικρό αφιέρωμα στον κορυφαίο δραματουργό, με αναφορά στα σημαντικότερα θεατρικά του έργα και συνοπτική βιογραφία. Το αφιέρωμα έγραψε ο Οδυσσέας Ευρυβιάδης, με δημοσιογραφικό ψευδώνυμο ‘‘Wideson’’, πρώην μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου, φανατικός θεατρόφιλος και κριτικός θεάτρου, αγγλομαθής. Ο Ευρυβιάδης δεν παρέλειψε να εκδηλώσει τον θαυμασμό του προς τον ιρλανδό επισκέπτη, χαρακτηρίζοντάς τον ως το ‘‘μεγαλύτερο μυαλό της Αγγλίας’’. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας το βιβλίο του Shaw για τη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι, το 1919, ‘‘Peace Conference Hints’’, όπου ο συγγραφέας εκφράζει τη συμπάθειά του για τα δεινά που υπέστη η Ελλάδα από εχθρούς και συμμάχους κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, βρήκε την αφορμή να αναφερθεί στον φιλελληνισμό του ιρλανδού δραματουργού. Παραμένει άγνωστο αν ο Ευρυβιάδης μετάνιωσε για την αναφορά στον φιλελληνισμό του Shaw διαβάζοντας ότι ο ιρλανδός νομπελίστας, κατά την επίσκεψή του στην Ακρόπολη μερικές μέρες μετά το ταξίδι του στην Κύπρο, δήλωσε δημόσια ότι είναι άδικος κόπος να επισκέπτεται κανείς την Ακρόπολη από τη στιγμή που μπορεί να τη δει στο Βρετανικό Μουσείο.»
Άγνωστα τα έργα του
Για την πενιχρή προβολή του Shaw στον κυπριακό Τύπο – σε αντίθεση με τους προηγούμενους σταθμούς της περιοδείας, την Αίγυπτο και την Ιερουσαλήμ – ο Δρ Ιακωβίδης εντοπίζει δύο λόγους. Ο ένας είναι το σύντομο διάστημα παραμονής του στη νησί, ουσιαστικά πρόκειται για πέρασμα, σε αντίθεση με την Αίγυπτο και τα Ιεροσόλυμα, όπου είχε διαμείνει για κάποιες μέρες. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το γεγονός ότι στην Κύπρο το ρεπερτόριο του Shaw ήταν άγνωστο, μιας και δεν είχαν ανέβει τα θεατρικά του έργα, σε αντίθεση με τους προαναφερόμενους σταθμούς της περιοδείας του. Όπως επισημαίνει, τα έργα του Shaw «Άνθρωπος και όπλα», «Άνθρωπος και Υπεράνθρωπος» και «Πυγμαλίων» παίχτηκαν για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’40. «Πιθανότατα να υπάρχει και ένας τρίτος λόγος», προσθέτει ο καθηγητής Ιστορίας. «Είναι πολύ πιθανό οι θεωρίες σοσιαλιστικού περιεχομένου του Shaw να απέτρεψαν τα όποια διθυραμβικά σχόλια του ελληνικού κυπριακού Τύπου, του οποίου η συντριπτική πλειοψηφία δεν είχε και τα πιο τρυφερά αισθήματα προς τους κομμουνιστές και όσους εκδήλωναν συμπάθεια προς τις κομμουνιστικές ιδέες. Εκείνη την περίοδο στην Κύπρο η ηγεσία του ενωτικού αγώνα και η βρετανική διοίκηση, παρά τις συνεχείς προστριβές τους, συμφωνούσαν ότι το νησί θα έπρεπε να απαλλαγεί από το ‘καρκίνωμα’, όπως χαρακτηριζόταν τότε, του κομμουνισμού», εξηγεί.
Καλοδεχούμενος από την Εκκλησία
Ωστόσο το ενδιαφέρον που επέδειξε η ηγεσία της Εκκλησίας για την επίσκεψη του διάσημου δραματουργού ήταν μεγάλο και αξίζει προσοχής. Ο Δρ Ιακωβίδης αναφέρει ότι ο ανώτατος κλήρος του νησιού, ο οποίος εκείνο το διάστημα προσπαθούσε με κάθε διαθέσιμο μέσο να προωθήσει τον αγώνα για την Ένωση, είδε με καλό μάτι την άφιξη του Bernard Shaw, ελπίζοντας ότι το ενωτικό κίνημα θα αποκτούσε έναν πολύ διάσημο «φίλο». Για τον σκοπό αυτό ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος Γ΄, δια μέσου του Αρχιμανδρίτη Φιλοθέου, απηύθυνε επιστολή προς τον Inge, προκειμένου ο ίδιος και ο Shaw να επισκεφτούν την Αρχιεπισκοπή. «Ο Inge δεν ήταν άγνωστος στον Κύριλλο, οι δυο τους είχαν γνωριστεί σε κάποιο από τα παλαιότερα ταξίδια του προκαθήμενου της κυπριακής εκκλησίας στο Λονδίνο», αναφέρει ο καθηγητής του Νεάπολις, τονίζοντας ότι η Εκκλησία της Κύπρου θεωρούσε τον Inge εξίσου σημαντική προσωπικότητα με τον Shaw. «Είναι γεγονός ότι ο πρωθιερέας του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου απολάμβανε υψηλό κύρος και αναγνώριση στη Βρετανία χάρις στο εκκλησιαστικό του οφίκιο και την τακτική του αρθρογραφία στον βρετανικό Τύπο.»
Πώς εξελίχθηκε το κάλεσμα προς τον Shaw;
«Ο Inge με απαντητική του επιστολή αρνήθηκε ευγενικά την πρόσκληση επικαλούμενος την έλλειψη χρόνου. Μετά από αυτή την εξέλιξη ο Μητροπολίτης Κιτίου και μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου, Νικόδημος Μυλωνάς, εκ μέρους των ελλήνων βουλευτών του νησιού απέστειλε ξεχωριστά τηλεγραφήματα προς τους δύο υψηλούς επισκέπτες. Το τηλεγράφημα προς τον Shaw ανέφερε τα εξής: Εντολή και εν ονόματι των Ελλήνων Βουλευτών απευθύνω χαιρετισμόν προς τιμήν πρός υμάς τόν επιφανή διανοούμενον και μέγαν ανθρωπιστήν διατυπώνων την ελπίδα ότι θα επεκτείνητε την ευμενή προσοχήν σας επί τη βάσει των ανθρωπιστικών ιδεωδών επί της δούλης ταύτης Ελληνικής μας πατρίδος.»
Ο Δρ Ιακωβίδης χαρακτηρίζει άτοπη, αγγίζοντας τα όρια της ευτραπελίας, την παρότρυνση προς τον Shaw να επιδείξει ενδιαφέρον για το ζήτημα της Ένωσης. Όπως εξηγεί, ο Shaw σε πολιτικό του μανιφέστο στις αρχές του 20ου αιώνα υποστήριξε, με αφορμή τον πόλεμο των Μπόερς στην Αφρική, τη διατήρηση και περαιτέρω επέκταση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. «Η ηγεσία των Ελλήνων της Κύπρου, αν γνώριζε έστω τα βασικά έργα του Shaw, ίσως να εξοικονομούσε το μελάνι το οποίο σπαταλούσε για τα τηλεγραφήματά της. Για την Ιστορία, το τηλεγράφημα του Νικόδημου Μυλωνά έμεινε αναπάντητο.»
