Όταν η φαντασία είναι ελεύθερη, όταν τα όνειρα ταξιδεύουν χωρίς όρια, όταν οι άνθρωποι αποτινάζουν καθετί που τους βαραίνει και όταν η τέχνη αποκαλύπτει έναν κόσμο πέρα από κάθε ορθολογικό φραγμό, τότε το ασυνείδητο οδηγεί στην απελευθέρωση, αποτυπώνοντας κρυμμένες και αόρατες πραγματικότητες. Κάπως έτσι είχε εμφανιστεί ο σουρεαλισμός στο Παρίσι και στη συνέχεια αναπτύχθηκε ως πολιτιστικό και πολιτικό κίνημα στην Ευρώπη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης παρουσιάζει έκθεση με τίτλο: «Σουρεαλισμός πέρα από τα σύνορα», επιχειρώντας να αναδείξει και να επαναφέρει στο προσκήνιο έργα και ιδέες που διαμόρφωσαν καλλιτεχνικά ρεύματα, αλλά συνάμα συνεχίζουν να αποτελούν προκλήσεις και καθημερινά ανοίγματα προς μια αναθεωρημένη αντίληψη για κάθε πτυχή της ζωής. Αν και η έκθεση ερμηνεύει εικαστικές μορφές και προσεγγίζει ιστορικά ιδεώδη που καθόρισαν την εξέλιξη του υπερρεαλισμού, εντούτοις αποτελεί και μία επίκαιρη παρέμβαση σε σημερινές παγκόσμιες αντιφατικές συνθήκες, λειτουργώντας ως ένα είδος επαναστατικής διάθεσης ενάντια σε στερεότυπα, προκαταλήψεις και στη λεγόμενη «πολιτική ορθότητα».
Πρόκειται για μια έκθεση – ορόσημο, σύμφωνα με Αμερικανούς κριτικούς, «ξαναγράφοντας την ιστορία» του σουρεαλιστικού κινήματος και φέρνοντας στο μυαλό πρόσωπα που καθόρισαν την ύπαρξή του, όπως: Γκιγιώμ Απολλιναίρ, Αντρέ Μπρετόν, Σαλβαδόρ Νταλί, Μαν Ρέι, Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαγκρίτ, Τζοάν Μιρό, Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Δελέσιο Αντόνιο Μπέρνι και αρκετά άλλα.
Για πολλούς καλλιτέχνες και συγγραφείς ήταν ένας τρόπος να αμφισβητήσουν την εξουσία, να απορρίψουν τη λογική και να φανταστούν έναν νέο κόσμο. Η έκθεση αναδεικνύει μια ανυπότακτη δύναμη που ενέπνευσε και ένωσε δημιουργούς από εντελώς διαφορετικά μέρη, όπως: Μπουένος Άιρες, Κάιρο, Λισαβόνα, Πόλη του Μεξικού, Αβάνα, Πράγα, Σεούλ και Τόκιο. Με ιδιαίτερη αναφορά στον πολιτικό πλαίσιο του έργου, η έκθεση δείχνει τον σουρεαλισμό ως ένα εκτεταμένο και ζωτικό κίνημα που εξακολουθεί να αντηχεί μέχρι σήμερα.
Οι επιμελητές της έκθεσης, αναφερόμενοι στις διεθνείς διαστάσεις της πέρα από γεωγραφικά και χρονικά όρια, σημείωσαν ενδεικτικά: «Ένας τηλεφωνικός δέκτης που μεταμορφώνεται σε αστακό, ένα τρένο μινιατούρα που ορμάει από ένα τζάκι είναι μόνο μερικές από τις γνωστές εικόνες που συνδέονται με τον σουρεαλισμό, μια επαναστατική ιδέα που πυροδοτήθηκε στο Παρίσι γύρω στο 1924 και έβαλε το ασυνείδητο και τα όνειρα πάνω από το οικείο και το καθημερινό. Ενώ ο σουρεαλισμός μπορούσε να δημιουργήσει συχνά ποιητικά, ακόμη και χιουμοριστικά έργα, χρησιμοποιήθηκε και ως ένα πολύ πιο σοβαρό “όπλο” στον αγώνα για πολιτική, κοινωνική και προσωπική ελευθερία. Οι σουρεαλιστές υμνούσαν την τέχνη για τη ζωτικότητά της, την οποία θεωρούσαν ότι η ελίτ της Ευρώπης προσπαθούσε να καταπνίξει, ενώ πολλές φορές αποτέλεσαν μια δυνατή φωνή ενάντια στην αποικιοκρατία, συμμετείχαν σε διαμαρτυρίες, απαίτησαν την απελευθέρωση της Ινδοκίνας και την αυτοδιάθεση των μαύρων πληθυσμών στις Αντίλλες».
Ο σουρεαλισμός είχε διεθνή εμβέλεια, αλλά διαμορφώθηκε κυρίως με επίκεντρο τη Δυτική Ευρώπη. Η έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο επανεξετάζει το «αληθινό κίνημα» του σουρεαλισμού, παρουσιάζοντας μια νέα οπτική, με τις επιρροές του να εκτείνονται από την Ανατολική Ευρώπη έως την Καραϊβική, από την Ασία έως τη Βόρεια Αφρική και από την Αυστραλία έως τη Λατινική Αμερική, καλύπτοντας ένα χρονικό διάστημα σχεδόν οκτώ δεκαετιών καλλιτεχνικής παραγωγής, συλλογικών προβληματισμών και ανταλλαγών, καθώς και ιστορικών, εθνικών και τοπικών διακρίσεων που αναδιατυπώνουν την εκτίμηση για το πιο επαναστατικό κίνημα σε διεθνές επίπεδο.
Σε περιόδους πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής αστάθειας, όπως τη σημερινή, καθώς και σε περιόδους αναταραχών, εξοριών, εκτοπισμών, αυξανόμενου εθνικισμού και απομονωτισμού, ο σουρεαλισμός αντιπροσωπεύει ένα αλλιώτικο τρόπο σκέψης, αίσθησης και έκφρασης, που απογειώνει τη φαντασία και δημιουργεί μια λυτρωτική πραγματικότητα στο χώρο της τέχνης και της συγγραφής. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Νιου Γιορκ Τάιμς» για την έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο διατυπώθηκε η άποψη ότι μέσα από το περιεχόμενό της διαπιστώνεται ότι ο σουρεαλισμός ήταν κάτι περισσότερο από ένα παριζιάνικο καλλιτεχνικό κίνημα, με μεταγενέστερους ξένους οπαδούς και με χαρακτηριστικά του ιμπρεσιονισμού ή του κυβισμού, αλλά «έμοιαζε κάτι σαν πανδημία».
260 έργα από 45 χώρες
Η έκθεση περιέχει 260 πίνακες, φωτογραφίες και φιλμ από τη δεκαετία του 1920, από 45 χώρες και 95 συλλογές μουσείων και γκαλερί. Κλείνει με το πρωτότυπο πρότζεκτ του Αμερικανού Τεντ Τζόανς, που φέρει τον τίτλο: «Long Distance» και έχει μήκος εννέα μέτρα. «Αυτό το συλλογικό έργο, στο οποίο κάθε συμμετέχοντας επέκτεινε το έργο του προηγούμενου, ο Τζόανς το κουβάλησε από την Ευρώπη και την Αφρική έως τη Λατινική Αμερική» αναφέρθηκε από τους επιμελητές της έκθεσης. Το πρότζεκτ ενώνει περισσότερους από εκατό καλλιτέχνες, ποιητές, διανοούμενους και μουσικούς, των οποίων «το στυλ και η γεωγραφική περιοχή αποτελεί συνήθως αιτία διαχωρισμού» και «η σύνδεσή τους είναι παράξενη, αναπάντεχη και σφυρηλατημένη». Η έκθεση άνοιξε για το κοινό στις 11 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Ιανουαρίου 2022. Διοργανώνεται από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, σε συνεργασία με τη βρετανική γκαλερί Tate Modern, όπου η έκθεση θα μεταφερθεί τον Φεβρουάριο.
