Πολύ πριν πέσουν οι πρώτες ντουφεκιές στην ουκρανική σύρραξη, οι δύο πλευρές είχαν αρχίσει τις εχθροπραξίες. Αθόρυβα αλλά μεθοδικά μάχονταν η μια εναντίον της άλλης χρησιμοποιώντας όχι πυραύλους και όπλα αλλά το διαδίκτυο. Ο πρώτος υβριδικός πόλεμος είναι πλέον γεγονός. Κυβερνοεπιθέσεις, παραπληροφόρηση, προπαγάνδα, συλλογή πληροφοριών χρησιμοποιούνται και από τις ουκρανικές αλλά και από τις ρωσικές δυνάμεις, που έσπευσαν να εκμεταλλευτούν τα τεράστια πλεονεκτήματα που προσφέρει ο κυβερνοχώρος. 

Η ουκρανική σύρραξη είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός υβριδικού πολέμου ανάφερε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο Αθανάσιος Μποζίνης, Επίκουρος Καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας και Νέων Τεχνολογιών – Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και ερευνητικός Εταίρος Πανεπιστημίου Οξφόρδης (DPIR) & Πανεπιστημίου Johns Hopkins (SAIS Europe). Επιπλέον, βλέπουμε να γίνονται νέες κινήσεις στην σκακιέρα, καθώς για πρώτη φορά μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, υπάρχουν επιδιώξεις για να δημιουργηθούν νέα στρατόπεδα. Και τα νέα στρατόπεδα είναι η Ευρώπη μαζί με τις ΗΠΑ και από την άλλη η Ρωσία, η οποία επιδιώκει να δημιουργήσει ένα νέο τόξο συμμαχιών μαζί με την Κίνα, πιθανώς και τη Ρωσία, προκειμένου να αντισταθεί απέναντι στην απειλή, όπως την ονομάζει, του ΝΑΤΟ.

Πάντως, οι εξελίξεις δημιουργούν νέα δεδομένα για τα κράτη που πρέπει να αναπροσαρμόσουν τις αμυντικές και στρατιωτικές τους τακτικές. Η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας δίνει σημαντικές δυνατότητες και για αυτό Ελλάδα και Κύπρος οφείλουν με στρατηγικές συμμαχίες να κάνουν κινήσεις, ώστε να αποκτήσουν ψηφιακή θωράκιση έναντι των κυβερνοαπειλών. Κάτι που είναι ξεκάθαρο παρατηρώντας κανείς πόσο σημαντική είναι η συμβολή του πληροφοριακού πολέμου στην ουκρανική κρίση. 

Όπως εξήγησε ο καθ. Αθανάσιος Μποζίνης, μπαίνουμε σε μια νέα εποχή όπου από τον κυβερνοχώρο προκύπτουν σοβαρά ζητήματα ασφάλειας. Από τον κυβερνοχώρο μπορούν να υπάρξουν απειλές για την ίδια μας τη ζωή. «Δεν κινδυνεύουν πλέον μόνο τα δεδομένα μας αλλά η ίδια η ύπαρξή μας. Αν ένας χάκερ επιτεθεί και χακάρει το σύστημα πλοήγησης ενός αεροπλάνου ή εισβάλει στο σύστημα ενός νοσοκομείου, μπορεί να υπάρξουν θύματα», τόνισε επισημαίνοντας πως η αποτρεπτική στρατηγική είναι αυτή που θα μας κρατήσει σταθερούς και πολύ περισσότερο, ζωντανούς.

 

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Υβριδικός ελληνοτουρκικός πόλεμος

 

-Σηματοδοτεί ο πόλεμος στην Ουκρανία ένα νέο είδος πολέμου ή είναι μια άλλη σύρραξη που διεξάγεται σε διάφορα επίπεδα;

-Η σύρραξη στην Ουκρανία είναι ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός υβριδικού πολέμου γιατί στην ουσία εμπεριέχει οικονομικό πόλεμο, πληροφοριακό πόλεμο, κυβερνοπόλεμο, ευρεία χρήση drones, παραπληροφόρησης αλλά και προπαγάνδας. Αυτά τα στοιχεία διαφοροποιούν τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία σε σχέση με άλλα είδη συγκρούσεων που έγιναν στο παρελθόν και που ήταν καθαρά στρατιωτικής φύσεως. 

-Ποιες πιστεύετε πως είναι οι συνέπειες από την ουκρανική κρίση σε γεωπολιτικό επίπεδο;

-Στην ουσία ξαναμοιράζεται η τράπουλα ή γίνονται προσπάθειες για να ξαναμοιραστεί. Βλέπουμε να γίνονται νέες κινήσεις στην σκακιέρα, καθώς για πρώτη φορά μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου υπάρχουν επιδιώξεις για να δημιουργηθούν νέα στρατόπεδα. Και τα νέα στρατόπεδα είναι η Ευρώπη μαζί με τις ΗΠΑ και από την άλλη η Ρωσία, η οποία επιδιώκει να δημιουργήσει ένα νέο τόξο συμμαχιών μαζί με την Κίνα, πιθανώς και την Ινδία, προκειμένου να αντισταθεί απέναντι στην απειλή, όπως την ονομάζει, του ΝΑΤΟ. Αυτή τη στιγμή οι αντοχές του δυτικού στρατοπέδου δοκιμάζονται όσον αφορά στις επιπτώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Μιλούμε για μια κατάσταση που έχει δημιουργηθεί και στην οποία το χειρότερο όπλο που μπορεί να χρησιμοποιήσει η Ρωσία αυτή τη στιγμή δεν είναι οι πυρηνικές βόμβες, οι οποίες θεωρώ ότι πρέπει να φτάσει σε ακραίο επίπεδο για να τις χρησιμοποιήσει, αλλά ο παγκόσμιος πληθωρισμός για όλα τα κράτη. Πάντως, το βέβαιο είναι πως όλοι ελπίζουμε πως ο πόλεμος θα τελειώσει σύντομα. Παρόλα αυτά οι επιπτώσεις του ακόμη και να τερματιστεί αύριο θα είναι πολλαπλές και θα επιφέρουν σημαντικά προβλήματα στο εσωτερικό των περισσότερων κρατών.

-Είναι όμως η Κίνα και η Ινδία πρόθυμες να συμμετάσχουν σε μια τέτοια συμμαχία; Γιατί έχουμε δει τους ηγέτες τους να παίρνουν κάποιες αποστάσεις από τον Ρώσο Πρόεδρο. 

-Παίρνουν αποστάσεις, αλλά οι συμμαχίες παραμένουν συμμαχίες. Και το γεγονός πως δεν κάνουν τώρα κάποια κίνηση αποδοχής αυτής της συμμαχίας δεν σημαίνει πως αυτό δεν θα γίνει στο κοντινό μέλλον. Μετά το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία θα δούμε πιστεύω αυτές τις συμμαχίες να ξεδιπλώνονται. 

 

 

 

-Όπως έχετε ήδη αναφέρει οι κυβερνοεπιθέσεις αποκτούν ένα διαρκώς μεγαλύτερο ρόλο στον πόλεμο στην Ουκρανία. Πόσο σημαντικό είναι το διαδίκτυο σε αυτή τη σύρραξη; 

-Πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή την σύγκρουση διαδραματίζει ο πληροφοριακός πόλεμος, ο οποίος ενσωματώνει τον ηλεκτρονικό πόλεμο, τον κυβερνοπόλεμο και τον ψυχολογικό πόλεμο. Επομένως, μια πολύ σημαντική πτυχή είναι η κυβερνοπροπαγάνδα η οποία υπάρχει κυρίως μέσα από τα social media, τα οποία δεν είναι απλά ένας χώρος που μεταφέρονται μηνύματα αλλά που γίνονται συγκρούσεις όχι σε επίπεδο κυβερνοεπιθέσεων αλλά σε επίπεδο παραπληροφορήσης, η οποία μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα σε κάθε ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη. Πιστεύω πως αυτός ο υβριδικός πόλεμος δεν είναι μόνο η αρχή αλλά και το μέλλον των επόμενων συρράξεων. Και αυτό γιατί ο πληροφοριακός πόλεμος είναι ένα αποτελεσματικό μέσο για μια χώρα για να πλήξει μια άλλη. Ο κυβερνοχώρος έχει αναγνωριστεί ως χώρος συγκρούσεων. Η κυβερνοπροπαγάνδα αποτελεί ένα πολύ ισχυρό όπλο. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Προτού εισβάλει στην Ουκρανία η Ρωσία χρησιμοποίησε τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και τα παραδοσιακά μέσα για να πείσει πως παρά το γεγονός πως είχε μαζέψει 100.000 χιλιάδες στρατιώτες στα σύνορα των δύο χωρών πως ήταν απλά στρατιωτικές ασκήσεις. Παρόλα αυτά ξεκίνησε ο πόλεμος, οπόταν καταλαβαίνετε πως όλες αυτές οι ψηφιακές πληροφορίες απλά αποπροσανατόλιζαν όχι μόνο την ουκρανική κοινή γνώμη αλλά και την παγκόσμια ώστε να μην πάρει μέτρα κατά της πιθανής ρωσικής επίθεσης. 

-Επομένως αναδεικνύεται πόσο σημαντικός είναι ο πληροφορικός πόλεμος.

-Οι κυβερνοεπιθέσεις είχαν ξεκινήσει πριν τις μάχες. Στην ουσία οι κυβερνοεπιθέσεις πάνω σε συστήματα όπως είναι ηλεκτρικά δίκτυα ή οι επικοινωνίες ήταν στην ουσία προετοιμασία για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Οι Ρώσοι έχουν αποδείξει από τον πόλεμο της Κριμαίας το 2014 πως έχουν ένα ισχυρό ατού σε ό,τι αφορά στον κυβερνοπολεμο, παρόλα αυτά και οι Ουκρανοί έχουν να επιδείξουν σημαντικές επιτυχίες. Αυτό πιστεύω πρέπει να αποτελέσει μια απαρχή, προκειμένου το ΝΑΤΟ αλλά και η Ευρώπη και πολύ περισσότερο η Ελλάδα και η Κύπρος με στρατηγικές συμμαχίες να κάνουν κινήσεις, ώστε να αποκτήσουν ψηφιακή θωράκιση έναντι των κυβερνοαπειλών. Και αυτό φαίνεται και από το πόσο σημαντικός αποδεικνύεται μέχρι τώρα ο πληροφορικός πόλεμος στην ουκρανική κρίση.

-Είτε πρόκειται για επίθεση, αποτροπή ή άμυνα έχουν λεχθεί πολλά για εθελοντές χάκερς που έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους Ουκρανούς αλλά και στους Ρώσους. Έχετε υπόψη σας πόσο καλοί αποδείχτηκαν και ποια ήταν τελικά η συμβολή τους;

-Η συμβολή της ήταν πολύ χρήσιμη. Όπως λέω και στους φοιτητές μου οτιδήποτε ψηφιακό είναι και παγκόσμιο. Επιπλέον, οι χάκερς μπορούν από οπουδήποτε 24 ώρες το 24ωρο να συμμετάσχουν σε μια τοπική ή περιφερειακή σύγκρουση. Είμαι σίγουρος πως συλλέγουν πληροφορίες σε παγκόσμιο επίπεδο και οι οποίες αποδεικνύονται πολύ χρήσιμες. Οι στρατοί των δύο χωρών είναι σε θέση να αξιοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες. Έχουν ειδικές μονάδες που μπορούν πιθανότατα να συνεργάζονται και με άλλες χώρες και μπορούν να παράγονται, να εκμεταλλεύονται και να προωθούν, για παράδειγμα fake news για να εξυπηρετούν τους στρατιωτικούς στόχους. Άποψή μου είναι πως πρόκειται για ένα αόρατο, ψηφιακό πόλεμο. 

-Πώς αξιολογείτε τα δύο σχέδια δράσης που παρουσίασε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση του «επιδεινούμενου περιβάλλοντος ασφαλείας» μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, για την ενίσχυση της άμυνας στον κυβερνοχώρο;

-Ό,τι και να γίνει, στην πραγματικότητα η τεχνολογία πάντα θα βρίσκεται ένα ή πολλά βήματα μπροστά. Οπόταν η διαδικασία λήψης απόφασης στο πλαίσιο της γραφειοκρατίας των «27» στις Βρυξέλλες θα καθυστερεί πάντοτε των τεχνολογικών αλμάτων. Πιστεύω πως πρέπει να πάμε σε περιφερειακές συνεργασίες. Ελλάδα και Κύπρος να ενισχύσουν τις συμμαχίες τους στη Μεσόγειο και να μη στηρίζονται μόνο στην ΕΕ και να σηκώσουν ψηφιακές ασπίδες μέσα από κυβερνητικές αποφάσεις, προκειμένου να θωρακιστούν ψηφιακά. Η ΕΕ ναι μεν αλλά. Και σε περιόδους κρίσεων δυστυχώς έχει αποδείξει πως έχει αργά αντανακλαστικά.

 

 

 

Κύπρος και Ελλάδα ισχυρές στην εποχή της ψηφιακής διπλωματίας

-Έχετε την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου Διεθνείς Σχέσεις στην Εποχή του Κυβερνοχώρου (εκδόσεις Παπαζήση). Με ποιον τρόπο το διαδίκτυο επιδρά και καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών και τη διεθνή διπλωματία;

-Έχουμε μπει πλέον σε έναν νέο τρόπο επικοινωνίας των κρατών και μιλώ για την ψηφιακή διπλωματία. Η μετάδοση και η δημιουργία πληροφοριών είναι ψηφιακή και αυτό δημιουργεί νέα δεδομένα. Ένα κράτος χρησιμοποιώντας εικόνες και ήχους έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει την κατάλληλη ατμόσφαιρα, αυτό που εγώ ονομάζω δημόσια ψηφιακή διπλωματία, για έλεγχο τόσο της εθνικής όσο και της παγκόσμιας κοινής γνώμης υπέρ ή κατά μιας άλλης χώρας ή ενός ζητήματος. Έχουμε εισέλθει στην εποχή της παγκόσμιας ψηφιακής διπλωματίας. Και για αυτό τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερο βάρος και να αξιοποιήσουν την κατάσταση προκειμένου να επηρεάσουν για τα θέματά τους την παγκόσμια κοινή γνώμη. Να χρησιμοποιήσουν, δηλαδή, τα πληροφοριακά και ψηφιακά συστήματα για να προωθήσουν και να στηρίξουν στρατηγικούς στόχους εξωτερικής πολιτικής.

Η ψηφιακή διπλωματία δημιουργεί πληροφορίες και τις ανταλλάζει είτε με άλλα κράτη είτε με πολυεθνικές επιχειρήσεις, οργανισμούς, ώστε να υπάρχει καλύτερος συντονισμός. Οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν ή να διαψεύσουν μια πληροφορία που ίσως να μπορεί να καταστρέψει τη δημόσια διπλωματία και την εικόνα ενός κράτους σε παγκόσμιο επίπεδο. Σκεφτείτε, κάποιους να δημοσιοποιούν ένα κατασκευασμένο βίντεο στο οποίο να λένε πως Κύπρος και Ελλάδα βασανίζουν πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Αν και ψεύτικη η πληροφορία, μπορεί να επηρεάσει την εικόνα των δύο χωρών, δημιουργώντας σοβαρές επιπτώσεις και να προκαλέσει προβλήματα στις σχέσεις τους με άλλα κράτη ή οργανισμούς.

-Ο κυβερνοχώρος έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες αλλά και τρωτότητες στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Ποιες προκλήσεις, προβλήματα, αλλά και ευκαιρίες δημιουργούνται για μικρές χώρες όπως η Ελλάδα και η Κύπρος;

-Κατ’  εμένα η θεωρία μικρών κρατών έχει καταρρεύσει. Υπάρχουν ισχυρά και αδύναμα κράτη. Αν θα είναι ισχυρό ένα κράτος εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα πάρουν οι κυβερνώντες του. Δείτε για παράδειγμα το Ισραήλ και την Ελβετία, δύο μικρές αλλά πανίσχυρες χώρες. Συντελεστές ισχύος είναι η πολιτική, η οικονομία, οι φυσικοί πόροι και φυσικά η τεχνολογία. Δείτε την ίδια την ιστορία του Δαβίδ με τον Γολιάθ. Ο μικρόσωμος Δαβίδ νίκησε τον γίγαντα Γολιάθ επειδή είχε τη σφεντόνα του, δηλαδή κατείχε τεχνολογία. Η Κύπρος και η Ελλάδα πρέπει να κινηθούν σε νέα μονοπάτια στρατηγικών τεχνολογιών, όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, ο κυβερνοχώρος, το διάστημα, η νευροτεχνολογία, που θα οδηγήσουν ένα κράτος για να είναι ισχυρό. 

 

 

 

Να κτίσουμε αποτρεπτική στρατηγική

-Υβριδικοί πόλεμοι, χάκερς, κυβερνοεπιθέσεις, λέξεις βγαλμένες από ταινίες επιστημονικής φαντασίας του παρελθόντος που μας… πρόλαβε, επηρεάζουν προφανώς και την καθημερινότητα των απλών πολιτών. Για να ολοκληρώσουμε σε θετικό τόνο, όλα αυτά τα σπουδαία και συνάμα τρομαχτικά θα μπορούσαν να έχουν και θετικό αντίκτυπο πάνω στις κοινωνίες αν χρησιμοποιούνταν διαφορετικά;

-H τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική γενικότερα και ο κυβερνόχωρος μαζί με τη βιοτεχνολογία και τη βιοασφάλεια που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση κρίσεων και στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών. Θα απαντήσω την ερώτηση με ένα παράδειγμα που αφορά και την Κύπρο. Στο πλαίσιο των ερευνών για αυτού του είδους τις απειλές ένας Κύπριος χειρουργός, ο Ανδρέας Τοουλιάς, που ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο της διδακτορικής του διατριβής μελετά τις επιπτώσεις από κάποιο πυρηνικό ατύχημα στο Άκιουγιου και τι συνέπειες αυτό θα έχει στην εξωτερική πολιτική της Κύπρου, στο περιβάλλον και στην υγεία στην ευρύτερη Μεσόγειο. Έχοντας υπόψη της η Κύπρος τις πιθανές συνέπειες, θα είναι και σε θέση να τις αντιμετωπίσει καλύτερα. Δεν μπορεί να αποτρέψει την Τουρκία ή να την πείσει να δράσει με έναν διαφορετικό τρόπο. Όμως ξέροντας τι θα συμβεί, θα είναι καλύτερα οχυρωμένη. Δεν μπορούμε να πούμε στον καιρό να μην βρέξει. Όμως το πιο σημαντικό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι όταν βρέξει να μην βρεχτούμε και να προστατευτούμε. Η Τουρκία με τη βοήθεια της Ρωσίας προχωρεί με τα σχέδιά της. Εμείς είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε προετοιμασμένοι και για τις καλές και τις κακές επιπτώσεις. Η αποτρεπτική στρατηγική είναι αυτή που θα μας κρατήσει σταθερούς και πολύ περισσότερο ζωντανούς.

Από τον κυβερνοχώρο προκύπτουν θέματα κυβερνο-βιο-ασφάλειας

-Θα μπορούσε η σύρραξη στην Ουκρανία να κλιμακωθεί σε παγκόσμιο κυβερνοπόλεμο;

-Αυτό είναι ήδη που κάτι συμβαίνει, γιατί συγκρούεται η Ρωσία με τους συμμάχους της, ορατούς και μη, με την Ουκρανία που πίσω της έχει το ΝΑΤΟ, την Ευρώπη και γενικότερα τη Δύση. Και εδώ πρέπει να πούμε πως αυτός ο κυβερνοπόλεμος μπορεί να έχει επιπτώσεις και στην εθνική ασφάλεια των εμπλεκομένων κρατών. Επειδή οι χάκερς δεν εντοπίζονται εύκολα και επειδή μπορούν από οπουδήποτε να χτυπήσουν, αυτό σημαίνει για παράδειγμα ότι Ρώσοι ή οποιοιδήποτε άλλοι μπορούν να βάλουν στο στόχαστρο την Κύπρο ή την Ελλάδα με την κατηγορία ότι αυτές οι χώρες βοηθούν την Ουκρανία. 

-Και αυτό μας φέρνει στην επόμενη ερώτηση. Γνωρίζετε αν Κύπρος και Ελλάδα κάνουν προσπάθειες να ενισχύσουν τις άμυνες τους σε περίπτωση κυβερνοπολέμου; Με ποιον τρόπο μπορούν να φτάσουν στο σημείο να έχουν ικανή, υβριδική στρατηγική αποτροπής;

-Θεωρώ εντελώς φυσιολογικό να υπάρχει ανταλλαγή απόψεων και στρατηγικών συμμαχιών μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, άλλωστε οι δύο χώρες έχουμε τα ίδια στρατηγικά συμφέροντα στο Αιγαίο, στη Μεσόγειο. Η Κύπρος και η Κρήτη θεωρούνται τα σταθερά «αεροπλανοφόρα» προστασίας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Οι δύο χώρες πρέπει να συνεργάζονται και στο πλαίσιο των νέων, αναδυόμενων απειλών. Από εκεί και πέρα η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει νέο δόγμα υβριδικών απειλών ούτε υπάρχει κάποια εξειδικευμένη κυβερνητική υπηρεσία. Η Κύπρος, από την άλλη, μπορεί εύκολα να δημιουργήσει ειδικό κέντρο των υβριδικών και αναδυόμενων απειλών για να θωρακίσει καλύτερα την άμυνά της.

-Σε στρατιωτικό επίπεδο οι δύο χώρες έχουν τμήμα πληροφορικού πολέμου;

-Η Ελλάδα διαθέτει ένα τέτοιο τμήμα, είναι πολύ πιθανόν ότι και για την Κύπρο ισχύει αυτό. Αλλά το ζήτημα δεν είναι ο στρατός να έχει ένα τέτοιο τμήμα αλλά και να υπάρχει και σε κυβερνητικό επίπεδο. Μπαίνουμε σε μια νέα εποχή όπου από τον κυβερνοχώρο προκύπτουν θέματα κυβερνο-βιο-ασφάλειας. Από τον κυβερνοχώρο μπορούν να υπάρξουν απειλές για την ίδια μας τη ζωή. Δεν κινδυνεύουν πλέον μόνο τα δεδομένα μας αλλά η ίδια η ύπαρξή μας. Αν ένας χάκερ επιτεθεί και χακάρει το σύστημα πλοήγησης ενός αεροπλάνου ή εισβάλει στο σύστημα ενός νοσοκομείου, μπορεί να υπάρξουν θύματα.