Όταν σκεφτόμαστε αυτές τις δύο συμπεριφορές έχουμε την τάση να τις θεωρούμε αλληλοαποκλειόμενες, αφού θεωρούμε ότι όταν κάποιος καταπιέζει κάποιον άλλον σημαίνει ότι ενδιαφέρεται αλλά με ένα καταπιεστικό τρόπο. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Καταπίεση μπορεί να υπάρχει σε διάφορες μορφές σχέσεων, αλλά είναι συνήθως πιο έντονη στις συντροφικές και στις σχέσεις γονέων – παιδιών, καθώς αυτές είναι οι πιο στενές. Συνήθως μάλιστα συνυπάρχουν, καθώς τα καταπιεσμένα παιδιά ενηλικιωνόμενα έχουν την τάση να δημιουργούν καταπιεστικές συντροφικές σχέσεις, στις οποίες ο ένας ή και οι δύο καταπιέζουν το σύντροφό τους.
Στις σχέσεις ενηλίκων η καταπίεση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, άλλες εμφανείς και άλλες όχι και τόσο. Μερικά παραδείγματα:
1. Ο ένας δεν επιτρέπει στον άλλο να βγαίνει μόνος του, να έχει φίλους και να συμμετέχει σε δραστηριότητες που δεν τον περιλαμβάνουν. Αυτό μπορεί να γίνεται ευθέως με απειλές και ξεσπάσματα θυμού, ή πλαγίως με μούτρα και άλλες εκδικητικές συμπεριφορές παθητικής επιθετικότητας όπως η σιωπή και η έλλειψη ανταπόκρισης στο ενδιαφέρον του άλλου.
2. Ο ένας έχει υπερβολικές απαιτήσεις προσφοράς και φροντίδας από τον άλλον – πρακτικής, οικονομικής, συναισθηματικής ή άλλης – συχνά χωρίς καν να ανταποδίδει ανάλογα. Αν ο σύντροφος προσπαθήσει να βάλει τα όρια του και ζητήσει κι αυτός κάτι, επικρίνεται ως εγωιστής, συμφεροντολόγος ή εκβιαστής.
3. Ο ένας προσπαθεί να επιβάλει στον άλλο τις προτιμήσεις και τις απόψεις του σε θέματα όπως η πολιτική, η θρησκεία, η επαγγελματική ενασχόληση, η ψυχαγωγία και άλλα.
4. Υπερβολική ζήλεια, η οποία μπορεί να φτάσει σε παρανοϊκό σημείο, όπως όταν κάποιος θεωρεί ότι ο σύντροφός του τον απατά χωρίς ενδείξεις και αποδείξεις και μπορεί μάλιστα να τον τιμωρεί για τη φανταστική εξαπάτηση.
Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά τα πιο πάνω παραδείγματα και άλλα ανάλογα, αυτά που θα διαπιστώσει ότι απουσιάζουν είναι η κατανόηση, η αποδοχή και το ειλικρινές ενδιαφέρον για τον άλλον. Ο ένας ή και οι δύο συμπεριφέρονται στον άλλο ως να ήταν κτήμα του, που οφείλει να συμμορφώνεται με το δικό του τρόπο σκέψης και προτιμήσεις. Ταυτόχρονα, οι ανάγκες και τα συναισθήματα του άλλου παραγνωρίζονται κατάφωρα (αδιαφορία), ή αντιμετωπίζονται με επίκριση, ενεργητική ή παθητική επιθετικότητα, όπως φωνές, προσβολές, ή την τιμωρία της σιωπής.
Αυτός που καταπιέζει δεν έχει τη διάθεση ή τη δυνατότητα να συναισθανθεί τον άλλο, να αποδεχθεί ότι είναι μια διαφορετική προσωπικότητα και άνθρωπος που έχει επίσης τις δικές του ανάγκες και συναισθήματα. Λειτουργεί εγωκεντρικά, αποφεύγει την αυτοκριτική και τον διάλογο και επιλέγει συχνά τον εκφοβισμό, την εκδίκηση και την απόρριψη για να μεταδώσει το μήνυμα ότι ο μόνος τρόπος να είναι μαζί με τον σύντροφο του “καλά” είναι ο άλλος να υποκύπτει πάντα στις δικές του απαιτήσεις.
Τι προκαλεί τέτοιες συμπεριφορές;
Η πιο συνηθισμένη και προφανής αιτία είναι μια αυταρχική ή και υπερ-προστατευτική διαπαιδαγώγηση από το σπίτι, την οποία ο ενήλικας πια δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει συναισθηματικά. Επαναλαμβάνει το μοτίβο σχέσης που είχε με τους γονείς του, ή και οι γονείς μεταξύ τους, και καταλήγει να γίνεται ο ίδιος πια – ασυνείδητα συνήθως – ο καταπιεστικός ή καταπιεσμένος σύντροφος. Υποσυνείδητα αυτό του είναι οικείο και νιώθει ότι είναι ο μόνος τρόπος έκφρασης αγάπης. Το θλιβερό είναι ότι σε τέτοιες σχέσεις και οι δύο σύντροφοι καταλήγουν τελικά να αισθάνονται ματαιωμένοι και ότι δεν παίρνουν την αγάπη που χρειάζονται. Το πρόβλημα όμως δεν είναι ότι πρέπει ο ένας να ανταποκριθεί στις καταπιεστικές απαιτήσεις του άλλου, αλλά ότι πρέπει να μάθουν να συνυπάρχουν σε μια ισότιμη σχέση, που να βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, την αλληλοπροσφορά και την αλληλοκατανόηση.
Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το πρόβλημα;
Για να ξεπεραστεί μια καταπιεστική σχέση και να μετατραπεί σε υγιή, θα πρέπει και οι δύο σύντροφοι να κάνουν την αυτοκριτική τους, να παραδεχθούν στον εαυτό τους πρώτα αλλά και ο ένας στον άλλο τις ανασφάλειες, τις αδυναμίες και τα λάθη τους. Σε αυτή τη διαδικασία μπορεί να βοηθήσει πολύ και ένας ή δύο (χωριστά για τον κάθε ένα) έμπειροι ψυχοθεραπευτές, ώστε οι δύο σύντροφοι να αντιμετωπίσουν τα υποβόσκοντα προβλήματα αυτοεκτίμησης και τις επικοινωνιακές τους δυσκολίες. Με αυτό τον τρόπο μπορεί μια καταπιεστική σχέση να μεταμορφωθεί σε μια σχέση ειλικρινούς αγάπης, που να γεμίζει με ευτυχία και πληρότητα τους δύο συντρόφους.
Λουίζα Θεοφάνους
Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Τηλ. 22376950, louizat@gmail.com
Καταπίεση μπορεί να υπάρχει σε διάφορες μορφές σχέσεων, αλλά είναι συνήθως πιο έντονη στις συντροφικές και στις σχέσεις γονέων – παιδιών, καθώς αυτές είναι οι πιο στενές. Συνήθως μάλιστα συνυπάρχουν, καθώς τα καταπιεσμένα παιδιά ενηλικιωνόμενα έχουν την τάση να δημιουργούν καταπιεστικές συντροφικές σχέσεις, στις οποίες ο ένας ή και οι δύο καταπιέζουν το σύντροφό τους.
Στις σχέσεις ενηλίκων η καταπίεση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, άλλες εμφανείς και άλλες όχι και τόσο. Μερικά παραδείγματα:
1. Ο ένας δεν επιτρέπει στον άλλο να βγαίνει μόνος του, να έχει φίλους και να συμμετέχει σε δραστηριότητες που δεν τον περιλαμβάνουν. Αυτό μπορεί να γίνεται ευθέως με απειλές και ξεσπάσματα θυμού, ή πλαγίως με μούτρα και άλλες εκδικητικές συμπεριφορές παθητικής επιθετικότητας όπως η σιωπή και η έλλειψη ανταπόκρισης στο ενδιαφέρον του άλλου.
2. Ο ένας έχει υπερβολικές απαιτήσεις προσφοράς και φροντίδας από τον άλλον – πρακτικής, οικονομικής, συναισθηματικής ή άλλης – συχνά χωρίς καν να ανταποδίδει ανάλογα. Αν ο σύντροφος προσπαθήσει να βάλει τα όρια του και ζητήσει κι αυτός κάτι, επικρίνεται ως εγωιστής, συμφεροντολόγος ή εκβιαστής.
3. Ο ένας προσπαθεί να επιβάλει στον άλλο τις προτιμήσεις και τις απόψεις του σε θέματα όπως η πολιτική, η θρησκεία, η επαγγελματική ενασχόληση, η ψυχαγωγία και άλλα.
4. Υπερβολική ζήλεια, η οποία μπορεί να φτάσει σε παρανοϊκό σημείο, όπως όταν κάποιος θεωρεί ότι ο σύντροφός του τον απατά χωρίς ενδείξεις και αποδείξεις και μπορεί μάλιστα να τον τιμωρεί για τη φανταστική εξαπάτηση.
Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά τα πιο πάνω παραδείγματα και άλλα ανάλογα, αυτά που θα διαπιστώσει ότι απουσιάζουν είναι η κατανόηση, η αποδοχή και το ειλικρινές ενδιαφέρον για τον άλλον. Ο ένας ή και οι δύο συμπεριφέρονται στον άλλο ως να ήταν κτήμα του, που οφείλει να συμμορφώνεται με το δικό του τρόπο σκέψης και προτιμήσεις. Ταυτόχρονα, οι ανάγκες και τα συναισθήματα του άλλου παραγνωρίζονται κατάφωρα (αδιαφορία), ή αντιμετωπίζονται με επίκριση, ενεργητική ή παθητική επιθετικότητα, όπως φωνές, προσβολές, ή την τιμωρία της σιωπής.
Αυτός που καταπιέζει δεν έχει τη διάθεση ή τη δυνατότητα να συναισθανθεί τον άλλο, να αποδεχθεί ότι είναι μια διαφορετική προσωπικότητα και άνθρωπος που έχει επίσης τις δικές του ανάγκες και συναισθήματα. Λειτουργεί εγωκεντρικά, αποφεύγει την αυτοκριτική και τον διάλογο και επιλέγει συχνά τον εκφοβισμό, την εκδίκηση και την απόρριψη για να μεταδώσει το μήνυμα ότι ο μόνος τρόπος να είναι μαζί με τον σύντροφο του “καλά” είναι ο άλλος να υποκύπτει πάντα στις δικές του απαιτήσεις.
Τι προκαλεί τέτοιες συμπεριφορές;
Η πιο συνηθισμένη και προφανής αιτία είναι μια αυταρχική ή και υπερ-προστατευτική διαπαιδαγώγηση από το σπίτι, την οποία ο ενήλικας πια δεν έχει καταφέρει να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει συναισθηματικά. Επαναλαμβάνει το μοτίβο σχέσης που είχε με τους γονείς του, ή και οι γονείς μεταξύ τους, και καταλήγει να γίνεται ο ίδιος πια – ασυνείδητα συνήθως – ο καταπιεστικός ή καταπιεσμένος σύντροφος. Υποσυνείδητα αυτό του είναι οικείο και νιώθει ότι είναι ο μόνος τρόπος έκφρασης αγάπης. Το θλιβερό είναι ότι σε τέτοιες σχέσεις και οι δύο σύντροφοι καταλήγουν τελικά να αισθάνονται ματαιωμένοι και ότι δεν παίρνουν την αγάπη που χρειάζονται. Το πρόβλημα όμως δεν είναι ότι πρέπει ο ένας να ανταποκριθεί στις καταπιεστικές απαιτήσεις του άλλου, αλλά ότι πρέπει να μάθουν να συνυπάρχουν σε μια ισότιμη σχέση, που να βασίζεται στον αλληλοσεβασμό, την αλληλοπροσφορά και την αλληλοκατανόηση.
Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το πρόβλημα;
Για να ξεπεραστεί μια καταπιεστική σχέση και να μετατραπεί σε υγιή, θα πρέπει και οι δύο σύντροφοι να κάνουν την αυτοκριτική τους, να παραδεχθούν στον εαυτό τους πρώτα αλλά και ο ένας στον άλλο τις ανασφάλειες, τις αδυναμίες και τα λάθη τους. Σε αυτή τη διαδικασία μπορεί να βοηθήσει πολύ και ένας ή δύο (χωριστά για τον κάθε ένα) έμπειροι ψυχοθεραπευτές, ώστε οι δύο σύντροφοι να αντιμετωπίσουν τα υποβόσκοντα προβλήματα αυτοεκτίμησης και τις επικοινωνιακές τους δυσκολίες. Με αυτό τον τρόπο μπορεί μια καταπιεστική σχέση να μεταμορφωθεί σε μια σχέση ειλικρινούς αγάπης, που να γεμίζει με ευτυχία και πληρότητα τους δύο συντρόφους.
Λουίζα Θεοφάνους
Εγγεγραμμένη Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Τηλ. 22376950, louizat@gmail.com
