Μαρία Παναγιώτου: Η προστασία του περιβάλλοντος αφορά όλους

Η Επίτροπος Περιβάλλοντος Μαρία Παναγιώτου διαβεβαιώνει ότι η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει σχεδιάσει την υλοποίηση μιας οριζόντιας στρατηγικής για την προστασία του περιβάλλοντος, θέτοντας ως προτεραιότητα την αξιοποίηση όλων εκείνων των εργαλείων ώστε να επιτευχθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό οι φιλόδοξοι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Στη συνέντευξή της στο «Φ» η κ. Παναγιώτου υποδεικνύει πως κάθε πολίτης με τις καθημερινές του επιλογές και συνήθειες, μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας, έχοντας ως ισχυρό κίνητρο την διαβίωση σε ένα υγιές περιβάλλον.

-Το φαινόμενο του θερμοκηπίου αφήνει επιπτώσεις που είναι ορατές και δυσβάστακτες στην περιοχή μας. Τι συνήθειες πρέπει να αλλάξουμε ώστε να περιοριστούν όσο είναι δυνατόν οι επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον;

-Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται από την αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄) και το οξείδιο του αζώτου (N₂O), κυρίως λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Ως εκ τούτου οι αλλαγές για να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα, πρέπει να αφορούν σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, τον τερματισμό ή την διαφοροποίηση των συνηθειών και πρακτικών που προκαλούν την αύξηση αυτών των αερίων. Η μείωση κατανάλωσης ενέργειας, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων και η εισαγωγή περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (με αξιοποίηση των σχεδίων στήριξης που τρέχουν), η χρήση ενεργειακά αποδοτικότερων συσκευών σε συνδυασμό με  την ανάπτυξη κουλτούρας περιβαλλοντικής συνείδησης, μπορούν να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα. Στην ίδια κατεύθυνση είναι η αύξηση της χρήσης των δημοσίων συγκοινωνιών, το ποδήλατο και το περπάτημα, καθώς και η επιλογή χαμηλών ή μηδενικών ρύπων αυτοκινήτων. Η  αντιμετώπιση των αντικειμένων των οποίων η αρχική χρήση τελείωσε ως πρώτες ύλες για κάτι άλλο μέσω της επαναχρησιμοποίησης ή και της ανακύκλωσης, η μείωση της χρήσης πλαστικών, η υποστήριξη της τοπικής και οργανικής παραγωγής προϊόντων και η προτίμησή μας σε κατανάλωση τροφίμων με μειωμένο ανθρακικό αποτύπωμα (π. χ. όσπρια, φρούτα, λαχανικά), είναι επίσης ορισμένες συνήθειες που εάν υιοθετούντο σε ευρεία κλίμακα θα επέφεραν θετικά αποτελέσματα.

–Κι από το φαινόμενο του θερμοκηπίου πάμε στο φαινόμενο του βρασμού, όπως πρόσφατα είπε ο γγ του ΟΗΕ. Η χώρα μας τι κάνει για να αντιμετωπίσει ακραία καιρικά φαινόμενα ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής;

–Το φαινόμενο του «βρασμού», ειπώθηκε για να δοθεί μία εποπτική εικόνα του τι έπεται, συνεπεία της κλιματικής αλλαγής. Ως χώρα διαθέτουμε ένα αρκετά καλό δομημένο σύστημα πρόγνωσης και έγκαιρης προειδοποίησης για τον καιρό. Τα τρία επίπεδα προειδοποίησης (κίτρινο, πορτοκαλί, κόκκινο) αναλογούν σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις από πλευράς αρμοδίων αρxών, αλλά και στον τρόπο που οι πολίτες πρέπει να αντιδράσουν. Ταυτόχρονα, ενισχύουμε συνεχώς τις υποδομές μας προκειμένου να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τα ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά και για να καταστούμε ως χώρα πιο ανθεκτική σε αυτά (αναδασώσεις, αντιπλημμυρικά, βελτίωση συστημάτων ύδρευσης και άρδευσης κ.ά.). Ακόμη, με ειδικά Σχέδια/Προγράμματα/Στρατηγικές όπως το  Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, μειώνουμε τις επιπτώσεις, προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές και τερματίζουμε ενέργειες που επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή. Θυμίζω πως ξεκίνησε η κοινή πρωτοβουλία Γραφείου Επιτρόπου Περιβάλλοντος και Τμήματος Δασών για το έργο «Ολιστική Διαχείριση Νερού στο Πάρκο Ακαδημίας» προς αντιμετώπιση των όσων προκάλεσε η κλιματική αλλαγή στο συγκεκριμένο Πάρκο. Ως Γραφείο συμμετέχουμε στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα «ResAlliance – Landscape resilience knowledge alliance for agriculture and forestry» με συντονιστή και επικεφαλής τον Καθηγητή Γεώργιο Μπούστρα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου και το κέντρο CERIDES. Στόχος του προγράμματος είναι μέσα από στρατηγικές, δράσεις ευαισθητοποίησης και ανταλλαγή καλών πρακτικών, τα οικοσυστήματά μας να γίνουν πιο ανθεκτικά απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

–Επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ότι με την αύξηση τις θερμοκρασίας αλλά και των θαλασσίων υδάτων οδηγούνται σε εξαφάνιση χλωρίδα στη γη και τις θάλασσες. Η χώρα τις παρακολουθεί τις εξελίξεις και έχει άμυνες;

-Η χώρα μας παρακολουθεί, ενημερώνεται και λαμβάνει προληπτικά μέτρα για να προστατεύσει τις συνέπειες της αύξησης της θερμοκρασίας στα οικοσυστήματα, τόσο στη ξηρά όσο και στη θάλασσα, στο βαθμό που μπορεί και της αναλογεί, αφού πρόκειται για ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Δρούμε στο πλαίσιο Δράσεων/Σχεδίων/Προγραμμάτων όπως της Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την Προστασία της Βιοποικιλότητας στην Κύπρο, αξιοποιώντας και τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ) ως εργαλείο για τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων ζωνών και των παράκτιων περιοχών. Τα συναρμόδια τμήματα συμμετέχουν σε διάφορα ερευνητικά προγράμματα που ενισχύουν την πρόβλεψη, προστασία και προσαρμογή των οικοσυστημάτων αυτών.

Στο πλαίσιο αυτό, διεξάγονται συστηματικές μελέτες ώστε να αντιλαμβανόμαστε εγκαίρως τυχόν αλλαγές ή απειλές από την εισβολή νέων ειδών ή την εξαφάνιση άλλων ειδών που ζουν σε συγκεκριμένες κλιματολογικές συνθήκες, είτε χερσαίες είτε υδάτινες, για να τις αντιμετωπίζουμε εκεί και όπου μπορούμε. Ενισχυτικό των προσπαθειών αυτών είναι ο καθορισμός προστατευόμενων περιοχών όπου απαγορεύεται ή περιορίζεται οποιαδήποτε δραστηριότητα, προκειμένου να προστατεύσουμε ευαίσθητα οικοσυστήματα. Επίσης, ως Γραφείο Επιτρόπου Περιβάλλοντος συνεργαζόμαστε με διάφορους φορείς για την διοργάνωση ή και προώθηση δράσεων που στοχεύουν στην ενημέρωση και εκπαίδευση του κοινού για τη σημασία της διατήρησης των φυσικών πόρων και της βιοποικιλότητας.

–Η παγκόσμιας κλίμακας οικολογική κρίση που αντιμετωπίζουμε δημιουργεί εύλογη ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία των πολιτών. Οι πολιτικές και οι αποφάσεις σε κρίσιμα περιβαλλοντικά ζητήματα λαμβάνουν υπόψη την διαθέσιμη επιστημονική γνώση και την άποψη της κοινωνίας των πολιτών;

-Οι δημόσιες διαβουλεύσεις, τα εργαστήρια, οι ομάδες εργασίας και άλλα φόρα διαλόγου είναι τακτικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται και επιβεβαιώνουν ότι λαμβάνεται υπόψη η άποψη των πολιτών. Η επιστημονική κοινότητα διαδραματίζει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, γι’ αυτό τα διάφορα κυβερνητικά τμήματα έχουν συνεργασία με ακαδημαϊκά ιδρύματα με εξειδίκευση σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη δίνει ξεχωριστή σημασία στην αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης για την οποία υπάρχει και ρητή αναφορά στο πρόγραμμα διακυβέρνησης. Ως Γραφείο είμαστε σε διαδικασία υπογραφής μνημονίων συναντίληψης με ακαδημαϊκά ιδρύματα που έχουν περιβαλλοντική εξειδίκευση ώστε να μπορούμε να αξιοποιούμε τη γνώση και τα καινοτόμα αποτελέσματα των ερευνών τους στις εισηγήσεις που καταθέτουμε αλλά και στις εκστρατείες που σχεδιάζουμε. Σημειώνω τον στόχο του Γραφείου για δημιουργία διεπιστημονικού συνεδρίου για περιβαλλοντικά ζητήματα εντός του 2024, ενώ τον Οκτώβριο του 2023 έχουμε προγραμματισμένες διαλέξεις από πανεπιστημιακούς.

–H Κύπρος είναι σε θέση να υιοθετήσει και να πετύχει τους φιλόδοξους περιβαλλοντικούς στόχους που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση µέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας; Σε ποιες ενέργειες προβαίνει η Δημοκρατία προς αυτή την κατεύθυνση;

-Με αποφασιστικότητα και σαφή πολιτική βούληση η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει σχεδιάσει την υλοποίηση μιας οριζόντιας στρατηγικής για την προστασία του περιβάλλοντος, θέτοντας ως προτεραιότητα την αξιοποίηση όλων εκείνων των εργαλείων ώστε να υιοθετηθούν και να επιτευχθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό οι φιλόδοξοι στόχοι της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Είναι ήδη σε εξέλιξη η διαβούλευση για το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο της Κύπρου για την Ενέργεια και το Κλίμα ώστε να καθοριστεί εκ νέου η συνεισφορά της χώρας μας στην προσπάθεια για κλιματική ουδετερότητα. Παράλληλα προωθείται η κυκλική οικονομία, η ενεργειακή αναβάθμιση των κτηρίων, η  αύξηση χρήσης των ΑΠΕ με σχέδια επιχορήγησης, η ένταξη της βιώσιμης κινητικότητας και η προώθηση της ηλεκτροκίνησης, της διαλογής των απορριμμάτων στην πηγή, της ανακύκλωσης, της επαναχρησιμοποίησης και της περιορισμένης χρήσης των χώρων υγειονομικής ταφής, οι ψηφιακές και πράσινες δεξιότητες κ.ά. Επιπρόσθετα, γίνονται συντονισμένες προσπάθειες σε θέματα διατήρησης της βιοποικιλότητας, προστασίας των υδάτων και αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων. Ως Γραφείο, συνδράμουμε την προσπάθεια με διάφορες εισηγήσεις, δράσεις αλλά και εκστρατείες ενημέρωσης σε σχολεία, στρατόπεδα, κοινότητες, οργανωμένα σύνολα κ.ά., για μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος. Ο στόχος για κλιματική ουδετερότητα δεν αφορά μόνο το κράτος. Κάθε πολίτης, με τις καθημερινές του επιλογές και συνήθειες, μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη του στόχου έχοντας ως ισχυρό κίνητρο την διαβίωση σε ένα υγιές περιβάλλον.

Καθαρή ηλιακή ενέργεια

–Τοπικοί παράγοντες (βλέπε κοινότητες Ακάμα και Δήμος Σωτήρας) συστρατεύονται στο πλευρό των επιχειρηματιών ανάπτυξης γης με σκοπό να πραγματοποιήσουν αναπτύξεις σε περιοχές προστασίας της φύσης. Είναι αντιμετωπίσιμες αυτές οι δράσεις;

-Καμία «ανάπτυξη» δεν μπορεί να οδηγεί σε ανάπτυξη αν δεν γίνεται με σεβασμό προς το περιβάλλον. Εξάλλου λέγοντας ανάπτυξη δεν μπορούμε να εννοούμε μόνο οτιδήποτε έχει σχέση με το «τσιμέντο». Η απόφαση, για παράδειγμα, για αποκατάσταση στον «Άμμο του Καμπούρη», δείχνει ότι υπάρχει η πολιτική βούληση για να αντιμετωπιστούν αυτές οι δράσεις και να γίνουν σεβαστά όσα προνοούνται για τις ειδικές ζώνες προστασίας Natura 2000. Ως Γραφείο συνδράμουμε αυτή την προσπάθεια διοργανώνοντας στις 19 Οκτωβρίου ημερίδα με θέμα «Παράκτιες Αναπτύξεις και Προστατευόμενες Περιοχές: Περιβαλλοντικό Δίκαιο και Βιώσιμα Προϊόντα Κατασκευής». Ομιλητές θα είναι ο Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Δημήτρης Μέλισσας ο οποίος εξειδικεύεται στο Χωροταξικό, Πολεοδομικό και Περιβαλλοντικό Δίκαιο και ο Μηχανικός Περιβάλλοντος Φάνος Χατζηκυριάκου που εξειδικεύεται στη βιωσιμότητα των προϊόντων στον κατασκευαστικό τομέα.

–Έχετε εξετάσει με σκοπό να προτείνετε προγράμματα επενδύσεων και κινήτρων για παραγωγή ενέργειας από εναλλακτικές πηγές;

-Η αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας είναι πιο επιτακτική από ποτέ, γι’ αυτό και η προώθηση των δυνατοτήτων της Κύπρου για παραγωγή «καθαρής» ηλιακής ενέργειας, καθώς και άλλων μορφών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είναι δεδομένη. Ως κράτος, στο πλαίσιο των δεσμεύσεών μας προς την ΕΕ, εργαζόμαστε ήδη για να παρέχουμε προγράμματα που αφορούν την προώθηση της χρήσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Οι επενδύσεις που γίνονται και προγραμματίζονται από μεγάλους ημικρατικούς οργανισμούς όπως η ΑΗΚ και η Cyta, η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε στρατόπεδα και σχολεία, αλλά και παροχή κινήτρων για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις που επενδύουν σε συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, είναι μερικές από τις προσπάθειες που γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση. Ως Γραφείο, επενδύουμε και στην εκπαίδευση και ενημέρωση του κοινού για τα οφέλη και τις δυνατότητες που προκύπτουν από την περαιτέρω ανάπτυξη των συστημάτων εναλλακτικών πηγών ενέργειας.

Νέο πλαίσιο αδειοδότησης για τις ΑΠΕ

-Γιατί συνεχίζεται η πολιτική της δημιουργίας Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) σε τεράστιες εκτάσεις γης και δεν αξιοποιούνται τα δημόσια κτήρια και οι στέγες σε σπίτια;

-Υπάρχει τεράστιο δυναμικό στην αξιοποίηση των δημόσιων κτηρίων και των στεγών των σπιτιών, γι’ αυτό και υπάρχουν κίνητρα και επιχορηγήσεις για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πλαισίων σε οροφές και στέγες σπιτιών και επιχειρήσεων, μειώνοντας την ανάγκη για μεγαλύτερες εγκαταστάσεις στο έδαφος. Οι δηλώσεις του Υπουργού Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, κ. Παπαναστασίου, στις 19 Ιουλίου 2023,  «Κάθε οροφή και φωτοβολταϊκό», καθώς και η εξέταση σχεδίου επιδότησης εγκατάστασης φωτοβολταϊκών, μέσω της εξοικονόμησης των λογαριασμών της ΑΗΚ, αποτελούν την έμπρακτη επιβεβαίωση ότι η στόχευση είναι η αξιοποίηση των δημόσιων κτηρίων, των σπιτιών και των επιχειρήσεων μέσα από επιχορηγήσεις, με απώτερο στόχο την επίτευξη των εθνικών μας στόχων στις ΑΠΕ. Θυμίζω πως στη νέα χωροθετική πολιτική η δημιουργία μεγάλων εγκαταστάσεων ΑΠΕ οριοθετείται ώστε να μην τοποθετούνται σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές. Συγκεκριμένα, αναφέρονται 12 περιοχές αποκλεισμού όπως υγροβιότοποι, περάσματα διέλευσης αποδημητικών πτηνών, κρατικά δάση κ.ά., στις οποίες απαγορεύεται η εγκατάστασή τους και άλλες 23 περιοχές όπου η τοποθέτηση εξετάζεται ανά περίπτωση, όπως περιοχές με καλλιέργειες που επιδοτούνται για περιβαλλοντικούς σκοπούς. Σημειώνω πως εντός των επόμενων μηνών θα εκδοθεί και η νέα Εντολή του Υπουργείου Εσωτερικών που θα αποτελεί το νομικό πλαίσιο αδειοδότησης για τις ΑΠΕ.

–Σε ποιες ενέργειες πιστεύετε ότι πρέπει να προβεί η Δημοκρατία σκοπό την προσέλκυση επενδύσεων στον τομέα του περιβάλλοντος;

-Η Δημοκρατία προβαίνει ήδη σε ενέργειες που μπορούν να προσελκύσουν επενδύσεις στον τομέα του περιβάλλοντος. Τρέχουν ήδη τα Σχέδια επιχορηγήσεων για επιχειρήσεις στον τομέα των υπηρεσιών και της βιομηχανίας για εξοικονόμηση ενέργειας και για βιομηχανίες με ειδικές πρόνοιες για προστασία του περιβάλλοντος. Πολύ σημαντικά είναι τα Σχέδια για ανάπτυξη του αειφόρου τουρισμού και της κυκλικής οικονομίας που αναμένονται βραχυπρόθεσμα. Επιπρόσθετα, η ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα του περιβάλλοντος, η μεταρρυθμιστική ατζέντα της κυβέρνησης που συμπεριλαμβάνει και την φορολογική μεταρρύθμιση, η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών εργαλείων που δίνουν ώθηση στις πράσινες επενδύσεις, είναι ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση. Εξάλλου η προσέλκυση επενδύσεων μέσα από την προβολή της Κύπρου ως χώρα δοκιμής (test bed) για νέες πράσινες ενεργειακές τεχνολογίες, περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα διακυβέρνησης.

–Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που καλείται να διαχειριστεί η Πολιτεία αφορά τα απόβλητα. Στην Κύπρο η πλειοψηφία των οικιακών απορριμμάτων καταλήγουν σε ΟΕΔΑ και ΧΥΤΥ χωρίς να γίνεται διαλογή στην πηγή, με αποτέλεσμα ελάχιστα υλικά να προωθούνται προς ανακύκλωση. Τι φταίει; Πως μπορεί να επιτευχθεί η πολιτική χωριστής συλλογής και βελτίωση των ποσοστών ανακύκλωσης; Μπορεί ο πολίτης να αλλάξει τις καθημερινές του συνήθειες και με ποιο τρόπο.

-Η αρνητική μας πρωτιά σε όγκο οικιακών αποβλήτων σε σύγκριση με τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης αποτυπώνει το μέγεθος του προβλήματος. Όπως καταγράφεται και στο Σχέδιο Διαχείρισης Δημοτικών Αποβλήτων, η μέχρι στιγμής απουσία ευρείας διαλογής των απορριμμάτων στην πηγή που δημιουργεί συνεχιζόμενη εξάρτηση από τις υφιστάμενες μονάδες ΧΥΤΥ και ΟΕΔΑ, επιβάλλεται να διαφοροποιηθεί. Ως εκ τούτου έχουν ήδη τεθεί σε τροχιά υλοποίησης μια σειρά από ενέργειες στα αστικά κέντρα και στην ορεινή Κύπρο, η εφαρμογή των οποίων εντός των επόμενων μηνών εκτιμάται πως θα επιφέρει θετικά αποτελέσματα.

Η χωριστή διαλογή στην πηγή αποτελεί το κλειδί στην  μείωση του όγκου των αποβλήτων και αυτό αποτελεί και βασική αρχή του «πληρώνω όσο πετώ» που επίκειται να εφαρμοστεί. Για να επιτύχει αυτό, απαιτείται ένας συνδυασμός μέτρων. Αυτά περιλαμβάνουν την ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών για τη σημασία της ανακύκλωσης και τους τρόπους διαλογής στην πηγή, τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών για τη συλλογή και διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών, τα οποία έχουν ήδη τροχοδρομηθεί.

Η κοινή πρωτοβουλία με την Πρώτη Κυρία, κ. Φιλίππα Καρσερά Χριστοδουλίδη, για μετατροπή του Προεδρικού και των κτηρίων Υπουργείων και Υφυπουργείων σε κτήρια μηδενικών απορριμμάτων στις χωματερές, είναι προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι για αυτό τον σκοπό που πιστεύουμε πως η εκπαίδευση των εργαζομένων στο Προεδρικό, στα Υπουργεία και Υφυπουργεία, είναι σημαντική και συνδράμει τη συλλογική προσπάθεια για αλλαγή συνηθειών και καλλιέργεια κουλτούρας.