Η Κύπρος, ως χώρα που γειτνιάζει με την Τουρκία, όπου κατέφυγαν εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες ένεκα του εμφυλίου πολέμου, αλλά και επειδή είναι ο πιο αδύναμος κρίκος μεταξύ των χωρών της ΕΕ, βρέθηκε μόνη και σχεδόν αβοήθητη να αντιμετωπίσει το προσφυγικό ζήτημα δεχόμενη δυσανάλογα μεγάλο αριθμό ανθρώπων στην προσπάθεια τους να διασωθούν ή να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αύριο.

Παράλληλα, χρησιμοποιείται από Αφρικανούς, οι οποίοι είτε πείστηκαν από διακινητές πως η Κύπρος είναι καλός διαμετακομιστικός σταθμός για να καταλήξουν σε μεγάλες και πλούσιες χώρες της ΕΕ.

Πολλοί από αυτούς που συλλαμβάνονται αναφέρουν ότι τους έταξαν φούρνους παξιμάδια και ότι περίπου η Κύπρος είναι η προσωρινή γη της επαγγελίας. Τόση άγνοια έχουν ορισμένοι, ώστε πίστεψαν πως μπορούν από την Κύπρο να φτάσουν με τρένο στη Γερμανία, όπως ανέφερε και  ο υπουργός Εσωτερικών στη Βουλή. Η άγνοια πολλών αλλοδαπών για τα ισχύοντα στην Κύπρο και για τις δυνατότητες μετάβασης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι και ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το υπουργείο Εσωτερικών άρχισε εκστρατεία ενημέρωσης σε διάφορες Αφρικανικές χώρες.

Βεβαίως, είναι και αυτοί οι οποίοι έρχονται για να εκμεταλλευθούν την κατάσταση και να βρουν ευκαιρία να συνεχίσουν την πορεία τους.

Μέχρι πρόσφατα μεγάλο ποσοστό των αλλοδαπών που έφταναν στην Κυπριακή Δημοκρατία, το επετύγχαναν σε μεγάλο βαθμό (μέχρι και στο 90%) μέσω της Πράσινης Γραμμής. Για να αποτραπεί η διέλευση, η προηγούμενη κυβέρνηση εγκατέστησε συρματόπλεγμα από το Ακάκι μέχρι και τον Αστρομερίτη, αλλά οι διακινητές και οι ίδιοι οι αλλοδαποί εντόπιζαν και χρησιμοποιούσαν άλλα σημεία για να περνούν. Το εγχείρημα απέτυχε και μαζί με τα εκατομμύρια που δαπανήθηκαν χάθηκε και πολύτιμος χρόνος, κατά τη διάρκεια του οποίου οι πρόσφυγες ή και οι μετανάστες έφταναν σχεδόν ανενόχλητοι. Το ότι η λύση δεν προσφερόταν, διαπιστώνεται και εκ των υστέρων από το γεγονός ότι στην πορεία μειώθηκε μεν το ποσοστό καθόδου μέσω της πράσινης γραμμής αλλά αυξήθηκε η άφιξη μέσω πλοιαρίων με τάση να «μοιράσει» ο αριθμός αυτών που φτάνουν δια θαλάσσης με τον αριθμό αυτών που φτάνουν μέσω των κατεχομένων, οπόταν το αποτέλεσμα δεν διαφορoποποιείται.

Πέραν αυτών, δεν υπήρξε μέριμνα δημιουργίας χώρων κράτησης των αλλοδαπών των οποίων θα απορρίπτονταν οι αιτήσεις παροχής διεθνούς προστασίας (μέχρι να ετοιμαστούν τα έγγραφα επαναπροώθησης τους στις χώρες καταγωγής τους) με αποτέλεσμα οι Αρχές της Δημοκρατίας να μην τους συλλαμβάνουν επειδή δεν έχουν που να τους κρατήσουν. Αυτό θα γίνει σε περίπου δύο χρόνια όταν θα ολοκληρωθεί το κέντρο κράτησης, το οποίο θα μπορεί να «φιλοξενήσει» 1.000 ανθρώπους. Η απουσία τέτοιου κέντρου στο παρελθόν και η μεταφορά σχετικά μεγάλου αριθμού αλλοδαπών σε κοινότητες, οδήγησε και σε προστριβές μεταξύ ντόπιων και αλλοδαπών, κάτι το οποίο οδήγησε, με τη σειρά του, και στα επεισόδια της Χλώρακας και της Λεμεσού.

Που πάει το μεταναστευτικό

Που πάει, όμως το μεταναστευτικό; Όποιος πει ότι γνωρίζει, απλώς πλανάται. Πιο εύκολο είναι να απαντηθεί το ερώτημα «πώς δημιουργήθηκε το μεταναστευτικό», κάτι το οποίο θα δώσει και απαντήσεις ως προς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και χώρες όπως η Κύπρος, οι οποίες δεν συνέβαλαν στη δημιουργία του.

Διάφορες χώρες λοιπόν, περιλαμβανομένων και χωρών μελών της ΕΕ είχαν δημιουργήσει αποικίες και κυριολεκτικά ξεζούμισαν τον εθνικό πλούτο πολλών χωρών, κάτοικοι των οποίων επιχείρησαν έξοδο για ένα καλύτερο αύριο, τόσο σε χώρες της ΕΕ όσον και σε άλλες στις οποίες επικρατούσαν καλύτερες συνθήκες από ότι στη δική τους χώρα. Προϊόντος του χρόνου, στους λόγους μετανάστευσης προστέθηκε η πτυχή της ασφάλειας (τελευταίο παράδειγμα οι Αρμένιοι του Νακόρνο Καραμπάχ), προηγουμένως οι Ουκρανοί, πριν οι Σύροι και πάει λέγοντας.

Όμως, τα τελευταία χρόνια εκδηλώνονται πραξικοπήματα σε διάφορες αφρικανικές χώρες όπως στη Γκαμπόν, τον Νίγηρα, την Μπουρκίνα Φάσο, τη Γουινέα Μπισάου και την Γκάμπια και αν πάμε λίγο πίσω, από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και σήμερα, διαβάζουμε ότι διενεργήθηκαν 200 απόπειρες πραξικοπήματος στην Αφρική εκ των οποίων πέτυχαν οι 100. Σε τέτοιες χώρες, δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν υπάρχει θέμα ασφάλειας και εύλογη αιτία μετανάστευσης. Ύστερα από τις τελευταίες ανατροπές διεθνώς, ειδικά μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη διατάραξη των ισορροπιών, προφανώς θα ακολουθήσουν και άλλα πραξικοπήματα και ουδείς γνωρίζει προς τα που θα κατευθυνθούν οι νέοι πρόσφυγες ή οι νέοι μετανάστες. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που ο υπουργός Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ιωάννου δηλώνει πως σήμερα η κατάσταση είναι καλύτερη, εξ απόψεως  επιστροφών μεταναστών στις χώρες τους, δεδομένου ότι είναι  περισσότερες σε σχέση με τις αφίξεις, διευκρινίζοντας ωστόσο, πως υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες οι οποίοι είναι δυνατόν να ανατρέψουν τα δεδομένα.

Βεβαίως οι πιο πρόσφατοι φόβοι του υπουργού εστιάζονται και στο γεγονός πως στον διαλυμένο Λίβανο φιλοξενούνται περίπου δυόμισι  εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες και αν καταρρεύσει η χώρα, τότε προφανώς αρκετοί από αυτούς θα επιχειρήσουν να φτάσουν σε χώρες της ΕΕ και η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που θα βρουν μπροστά τους θα είναι η Κύπρος. Και παρ’όλον ότι πολλές χώρες της ΕΕ δεν δέχονται Σύρους πρόσφυγες, η Ένωση εξακολουθεί να θεωρεί τη Συρία ως μη ασφαλή χώρα, οπόταν ουσιαστικά σπρώχνει εμμέσως Σύρους πρόσφυγες στην Κύπρο.

Ένας άλλος λόγος που μπορεί να οδηγήσει ανθρώπους σε μετανάστευση είναι η φτώχεια αλλά και η κλιματική αλλαγή. Ειδικά όσον αφορά την φτώχεια και την ανάγκη για ένα καλύτερο αύριο, είναι γνωστό πως χιλιάδες συμπατριώτες μας εγκατέλειψαν την Κύπρο και έκαναν ρίζες στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας του ΟΗΕ, οι μετανάστες εργαζόμενοι – που ορίζονται ως άτομα που μεταναστεύουν με σκοπό να εργαστούν – ανήλθαν σε περίπου 169 εκατομμύρια παγκοσμίως το 2019.

Στην ΕΕ ο αριθμός των πολιτών που προέρχονται από τρίτες χώρες υπολογίζεται σε περίπου 24 εκατομμύρια. Στην Κύπρο, πέραν όλων όσοι έλαβαν καθεστώς συμπληρωματικής προστασίας, εκκρεμεί η εξέταση άλλων περίπου 29.000 αιτήσεων. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανέφερε πως το ποσοστό των αλλοδαπών που διαμένουν στην Κύπρο κυμαίνεται στο 7%.

Σημειώνεται, πως η ΕΕ ενθαρρύνει τη νόμιμη μετανάστευση για να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού, να καλύψει τα κενά δεξιοτήτων και να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη.

Επαναπατρίστηκαν 15.689 πολίτες τρίτων χωρών

Στην Κύπρο υπάρχουν δηλωμένοι 550.000 εργαζόμενοι εκ των οποίων οι 350.000 Κύπριοι, άλλες 100.000 είναι κοινοτικοί και απομένουν άλλες 100.000 οι οποίοι προφανώς προέρχονται από τρίτες χώρες. Ωστόσο υπάρχουν και χιλιάδες πολίτες τρίτων χωρών που εργοδοτούνται παράνομα.

Το τελευταίο διάστημα το υπουργείο Εσωτερικών εντείνει τα προσπάθειες εθελούσιας επιστροφής πολιτών τρίτων χωρών και όπως μαρτυρούν οι αριθμοί, το έτος 2020 επαναπατρίστηκαν εθελούσια 883 άνθρωποι σε σχέση με 140 που επαναπατρίσθηκαν  αναγκαστικά, όταν απορρίφθηκε η αίτηση τους για παροχή διεθνούς προστασίας.

Το 2021 επαναπατρίστηκαν εθελούσια 1.592 σε σχέση με 312 που επέστρεψαν αναγκαστικά στις χώρες τους, το 2022 οι εθελούσιες επιστροφές ανήλθαν στις 5.667 σε σχέση με 872 αναγκαστικές επιστροφές, ενώ μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου αυτού του χρόνου  επαναπατρίστηκαν εθελούσια 4.712 σε σχέση με 1.427 που επαναπατρίστηκαν αναγκαστικά. Συνολικά, την περίοδο 2020-2023 και με τις δύο μεθόδους (εθελούσια και αναγκαστικά) επαναπατρίστηκαν 15.689 πολίτες τρίτων χωρών. Βασικό συστατικό στοιχείο αποτελεί η παραχώρηση κίνητρου στους υπό επιστροφή αλλοδαπών, οικονομικού ή άλλης βοήθειας για ένα νέο ξεκίνημα και επανένταξη στη χώρα καταγωγής.

Σε κάθε επαναπατρισθέντα, πέραν των εισιτηρίων παραχωρούνται €1.000-€1.500, με συνδρομή της ΕΕ. Σύμφωνα πάντα με το υπουργείο, παρόλον ότι στο πλαίσιο των εθελούσιων επιστροφών, παραχωρούνται κυρίως χρηματικά κίνητρα, η διαδικασία της εθελούσιας επιστροφής επίσης είναι σαφώς πιο αποδοτική από άποψη κόστους σε σχέση με την αναγκαστική επιστροφή. Για την υλοποίηση των εθελούσιων επιστροφών, η Δημοκρατία λαμβάνει συγχρηματοδοτήσεις από την ΕΕ , από άλλα κράτη-μέλη αλλά και τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) αλλά και με ανθρώπινο δυναμικό από το Μόνιμο Σώμα του Οργανισμού.

Αναγκαστικές επιστροφές

Όσον αφορά τις αναγκαστικές επιστροφές ή απελάσεις, αυτές διενεργούνται εφόσον ο ένας υπήκοος τρίτης χώρας , παρόλον που του έχει δοθεί η ευκαιρία να επιστρέψει οικειοθελώς στην χώρα του, π.χ. κατά την απόρριψη του αιτήματος ασύλου του ή την λήξη της άδειας παραμονής του, εκείνος εξακολουθεί να διαμένει παράνομα στην χώρα. Σε αυτήν την περίπτωση, όταν εντοπιστεί από την Αστυνομία, συλλαμβάνεται και κρατείται, προκειμένου να διευθετηθεί η απέλασή του.

Ωστόσο, όπως ήδη γράφτηκε, και αυτή η διαδικασία αντιμετωπίζει προβλήματα υπό την έννοια ότι επειδή δεν υπάρχουν χώροι κράτησης των αλλοδαπών μέχρι να εκδοθούν τα ταξιδιωτικά τους έγγραφα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να μην συλλαμβάνονται, τουλάχιστον σε μεγάλους αριθμούς.

Αξίζει να σημειωθεί, πως το υπουργείο εντόπισε εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα στα οποία θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν εκατοντάδες άτομα μέχρι να ετοιμαστούν τα έγγραφα απέλασής τους, αλλά αυτό, πέραν των εκατομμυρίων που απαιτούνταν για τη διαμόρφωση τους, η όλη προσπάθεια προσέκρουσε και στις αντιδράσεις της Αστυνομίας οι οποία έθετε όρους ασφαλείας οι οποίοι θεωρήθηκαν υπερβολικοί.

Σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών, οι ροές  προσφύγων/μεταναστών τους τελευταίους έξι μήνες μειώθηκαν κατά 51%. Παράλληλα, ότι ο αριθμός των επιστροφών, των ανθρώπων που φεύγουν από την Κύπρο έχει αυξηθεί κατά 50%. Σύμφωνα με τον κ. Ιωάννου, ενώ πέρσι είχαν αφιχθεί περίπου 12.000 αιτητές ασύλου, φέτος έχουν φτάσει γύρω στους 5.800. Ο υπουργός θεωρεί επίσης θετικό το γεγονός, ότι ενώ οι επιστροφές πέρσι ήταν γύρω στις 3.200, φέτος αυξήθηκαν στις 4.700. Αναφερόμενος στα μέτρα που λαμβάνονται, είπε ότι ο αριθμός των αιτήσεων που εξετάζονται σε μηνιαία βάση είναι 2.000 το μήνα, σε σύγκριση με 1.000 περίπου πέρυσι.

ΤΑ ΠΟΛΥΣΥΖΗΤΗΜΕΝΑ ΕΠΙΔΟΜΑ

Πολύ μελάνι χύθηκε και χύνεται μέχρι σήμερα για τα επιδόματα τα οποία λαμβάνουν οι αιτητές ασύλου και τα οποία τερματίζονται όταν απορριφθεί η αίτησή τους. Όσον αφορά τα διάφορα επιδόματα, σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν στη Βουλή ένα άτομο λαμβάνει €186 ενώ όταν μια οικογένεια αποτελείται από πέντε άτομα και άνω (όσα και αν είναι αυτά) το επίδομα είναι €558. Μία οικογένεια που αποτελείται από δύο μέλη λαμβάνει €279 για τροφή, ρουχισμό και υπόδηση και μεταξύ €146-€218 για νοίκι, αναλόγως της πόλης στην οποία διαμένει. Οικογένεια αιτητών με τρία μέλη λαμβάνει €372 για ηλεκτρισμό, ύδρευση και μικροέξοδα, πλέον €140 αν καταθέσει ενοικιαστήριο έγγραφο ή €52 αν δεν καταθέσει. Επιπλέον λαμβάνει νοίκι μεταξύ €211-290 αναλόγως της πόλης διαμονής. Οικογένεια με τέσσερα μέλη λαμβάνει €465 για τροφή, ρουχισμό, και υπόδηση και άλλα €170 για ηλεκτρισμό, νερό και μικροέξοδα αν καταθέσει ενοικιαστήριο συμβόλαιο ή €63 αν δεν καταθέσει. Αν ληφθεί υπόψιν και το επίδομα ενοικίου λαμβάνει €635 πλέον €211 μέχρι €290, οπόταν η χορηγία τετραμελούς οικογένειας, νοουμένου ότι νοικιάζει και προσκομίσει ενοικιαστήριο (και αναλόγως της πόλης διαμονής), λαμβάνει μηνιαίως €846-€925. Οικογένεια με πέντε μέλη και άνω λαμβάνει €558 για τροφή, ρουχισμό και υπόδηση και €200 για ηλεκτρικό, ύδρευση και μικροέξοδα, νοουμένου ότι θα καταθέσει ενοικιαστήριο έγγραφο ή €74 αν δεν καταθέσει. Επιπλέον δικαιούται ενοίκιο μεταξύ €265-€364 αναλόγως της πόλης που διαμένει.

ΕΝΤΑΞΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

 Το Υπουργείο Εσωτερικών αξιολογεί και το κομμάτι που αφορά σε μέτρα που θα βοηθούν στην καλύτερη ένταξη ατόμων που υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να τους παραχωρηθεί το καθεστώς διεθνούς προστασίας. Μελετάται κατά πόσο θα εισάγει προγράμματα, συγχρηματοδοτούμενα από ΕΕ, τα οποία θα απευθύνονται στη συγκεκριμένη ομάδα στόχου (δηλαδή στα άτομα που έχουν μεγάλες πιθανότητες να λάβουν το καθεστώς διεθνούς προστασίας, είτε το καθεστώς του πρόσφυγα ή συμπληρωματικής προστασίας). Είναι ήδη υπό μελέτη καλές πρακτικές άλλων χωρών.

ΑΜΦΙΔΡΟΜΟ ΤΟ ΟΦΕΛΟΣ

Αυτά τα προγράμματα στην ουσία αφενός θα  βοηθούν τα άτομα αυτά να ενταχθούν στο κοινωνικό πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας, να προσαρμοστούν στους υπάρχοντες κανόνες, συμπεριφορές, αξίες και να αποφεύγεται ο αποκλεισμός τους, καθότι θα τους παραχωρηθεί στη βάση των ευρωπαϊκών υποχρεώσεων το  καθεστώς και άρα θα συνυπάρξουν με τον τοπικό πληθυσμό.

Από την άλλη στην ουσία τα προγράμματα αυτά θα βοηθήσουν και έμμεσα την ίδια την τοπική κοινωνία να περιορίσει τα περιστατικά γκετοποίησης ή ακόμα και συμπεριφορές που μπορεί να οδηγήσουν σε αρνητικές συνέπειες για την ίδια και για τον τοπικό πληθυσμό της, ή ακόμα να περιορίσουν και περιστατικά βίας. Μέτρα μπορεί να είναι όπως η επαγγελματική κατάρτιση ή εκμάθησης ελληνικής γλώσσας, εκμάθηση του δυτικού τρόπου σκέψης, κανόνες, νομοθεσίες της κοινωνίας υποδοχής.

Αιτήσεις την περίοδο 2015-2022

Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, από το 2015  και εντεύθεν κατεγράφη αυξητική τάση στις αιτήσεις ασύλου με την κορύφωση να είναι πέρυσι το έτος 2022. Τα έτη 2020 και 2021 ο αριθμός των αιτήσεων ήταν μειωμένος λόγω της πανδημίας του Κορωνιού.

Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία, οι αιτήσεις το 2015 ήταν 2.253, το 2016 2.936, το 2017 4.582, το 2018 7.761, το 2019 εκτοξεύθηκαν στις 13.648, το 2020 μειώθηκαν στις 7.094, το 2021 αυξήθηκαν στις 13,235 και το 2022 έφτασαν στις 21.565.