Αρκετά ψηλά είναι τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά εξαρτήσεων των ανήλικων στα τσιγάρα και το αλκοόλ. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στο philenews, o Πρόεδρος της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, Δρ. Χρίστος Μηνά, σε ό,τι αφορά το συμβατικό κάπνισμα, το ποσοστό των μαθητών 16χρόνων από το 2003 βρίσκεται περίπου στο 14%, ωστόσο τα τελευταία χρόνια το ποσοστό αυτό φτάνει στο 23%, καθώς πλέον συνυπολογίζεται και η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Σε ό,τι αφορά το αλκοόλ, δυστυχώς τα δεδομένα είναι ακόμη χειρότερα καθώς, σε μαθητές/τριες ηλικίας 15-16 χρονών, ένα μεγάλο ποσοστό (57%) έχει αναφέρει κατανάλωση αλκοόλ κατά τις τελευταίες 30 μέρες και ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το 37% έχει αναφέρει υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ.
Στόχοι, ενέργειες, δράσεις και μέτρα από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου αναλύει ο Δρ. Μηνά.
- Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην Εθνική Στρατηγική για την Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων 2021-2028, η Κύπρος βρίσκεται στην 8η θέση παγκόσμια στην προμήθεια αλκοόλ σε μαθητές. Τι σκοπεύετε να κάνετε σαν Αρχή για αντιμετώπιση του συγκεκριμένου φαινομένου;
Η ΑΑΕΚ, αναγνωρίζοντας τα κενά που συνεχίζουν να υπάρχουν σε ότι αφορά την προστασία της δημόσιας υγείας από την επιβλαβή χρήση του αλκοόλ, προωθεί εκτός από την συνεχή ενημέρωση της κοινωνίας για το πρόβλημα, την εφαρμογή περισσότερων παρεμβάσεων στον τομέα της υγείας, όπως αξιολογήσεις και σύντομες παρεμβάσεις στην πρωτοβάθμια φροντίδα, περισσότερες προληπτικές παρεμβάσεις στην κοινότητα και στο εργασιακό περιβάλλον, μέσω δράσεων που επηρεάζει όχι μόνο την συμπεριφορά του ατόμου που κάνει χρήση αλκοόλ αλλά και της κοινωνίας ευρύτερα. Πιέζουμε για την προώθηση και εφαρμογή νομοθεσιών για περιορισμό της διαθεσιμότητας, προώθηση πολιτικών διατίμησης και τιμολόγησης όπως επίσης και ενημέρωσης του πολίτη για την προστασία του καταναλωτή.
Μέσα από τη νέα Εθνική Στρατηγική, η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου προωθεί τις εξής κύριες προτεραιότητες που αφορούν στο αλκοόλ:
α) την αποτροπή της βαριάς επεισοδιακής κατανάλωσης, προσβασιμότητας και διαθεσιμότητας αλκοόλ ανάμεσα στα παιδιά,
β) τη μείωση της επιβλαβούς κατανάλωσης αλκοόλ στους/στις νέους/ες-
γ) την πρόληψη του συνδρόμου εμβρυϊκού αλκοολισμού και του φάσματος διαταραχής εμβρυϊκού αλκοολισμού,
δ) τη μείωση της επιβλαβούς χρήσης και της κατάχρησης αλκοόλ στους/στις ενήλικες,
ε) την αποτροπή της κατανάλωσης αλκοόλ από οδηγούς και
στ) την παροχή επαρκούς φροντίδας για τα παιδιά και τις οικογένειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το αλκοόλ.
Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης 2021-2024 η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου προωθεί μέτρα για την πρόληψη και μείωση της προσβασιμότητας και διαθεσιμότητας του αλκοόλ ανάμεσα σε νέους όπως:
α) Μείωση της διαθεσιμότητας του αλκοόλ μέσω της αύξησης του φόρου κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών
β) Εφαρμογή της νομοθεσίας για την Πώληση Οινοπνευματωδών Ποτών μέσω της εφαρμογής συστηματικών ελέγχων σε χώρους αναψυχής όπου συχνάζουν ανήλικα άτομα, και σε υποστατικά που πωλούν αλκοόλ κοντά σε σχολεία
Σχετικά με την πρόληψη ή/ και καθυστέρηση της έναρξης των εξαρτητικών συμπεριφορών σε ειδικά περιβάλλοντα, η ΑΑΕΚ έχει στόχο την ενίσχυση της γνώσης και των δεξιοτήτων της οικογένειας για την αποτροπή της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών και της ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια στα παιδιά, Συνεπώς, εντός του 2024 η ΑΑΕΚ προγραμματίζει την προώθηση και εφαρμογή επιστημονικά τεκμηριωμένου Παγκύπριου προγράμματος δεξιοτήτων για γονείς
Παράλληλα με τις εκπαιδεύσεις για γονείς η ΑΑΕΚ θα προωθήσει και το Σχέδιο πολιτικής και στρατηγικής για επιχειρήσεις για την αντιμετώπιση ατόμων που χρήζουν θεραπείας σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η δράση αυτή θα συμβάλει περαιτέρω στην προστασία των νέων αφού οι στρατηγικές και πολιτικές αυτές θα αφορούν είτε σε νέους επαγγελματίες ή και σε γονείς με ανήλικα παιδιά.
Επιπλέον η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου προωθεί σειρά μέτρων και δράσεων από το 2018 μέσα από την λειτουργία της Εθνικής Επιτροπής για την Αντιμετώπιση του φάσματος διαταραχής εμβρυικού αλκοολισμού όπως:
- την ανάπτυξη και διάχυση κλινικών κατευθυντήριων γραμμών για επαγγελματίες υγείας
- την εφαρμογή του πρωτοκόλλου για εντοπισμό ευάλωτων ατόμων για αποτροπή και πρόληψη του φαινομένου, όπως επίσης και παροχή επαρκούς στήριξης οικογενειών που αντιμετωπίζουν προβλήματα σε σχέση με το αλκοόλ,
- την έκδοση συστάσεων για νέες μητέρες και νέους γονείς μέσα από τον οδηγό για την υιοθέτηση υγιούς τρόπου ζωής από γυναίκες σε γόνιμη ηλικία,
- την παροχή εκπαιδεύσεων σε επαγγελματίες και γονείς,
- τον συντονισμό ενημερωτικών εκστρατειών του κοινού
- και την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών με ευρωπαϊκά σύνολα και διεθνείς οργανισμούς.
2. Από την άλλη παρατηρείται μια μείωση στο κάπνισμα στο σύνολο το μαθητών. Τι δράσεις έχουν γίνει μέχρι στιγμής για αντιμετώπιση του φαινομένου αυτού;
Είναι γεγονός ότι με βάση τα στοιχεία της πρόσφατης πανευρωπαϊκής έρευνας μαθητικού πληθυσμού (ESPAD 2020), ανάμεσα σε μαθητές 16 χρονών, το κάπνισμα κατά τις τελευταίες 30 μέρες αναφέρθηκε από το 14% των μαθητών/τριών της Κύπρου και από το έτος 2003 παρατηρείται σταθερή μείωση του ποσοστού αυτού. Όπως διαφαίνεται από τα αποτελέσματα, η Κύπρος βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της έρευνας (20%).
Παρόλα αυτά όταν συνυπολογιστεί και η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων το ποσοστό χρήσης τότε αυξάνεται από 14% σε 23%. Αντίστοιχα υψηλά ποσοστά καταγράφηκαν όσον αφορά στη χρήση ναργιλέ κατά τον τελευταίο μήνα από τους μαθητές στην Κύπρο (21%) το οποίο ξεπερνά σημαντικά το μέσο όρο της έρευνας (8,9%).
Δυστυχώς υπάρχει μια λανθασμένη αντίληψη ανάμεσα στους νέους ότι αυτά τα νέα καπνικά προϊόντα ατμίσματος (το ηλεκτρονικό τσιγάρο, το θερμαινόμενο) ή ο ναργιλές, είναι λιγότερο επιβλαβή για την υγεία. Ότι δηλαδή η άτμιση είναι λιγότερο επικίνδυνη από την καύση. Αντίθετα έρευνες δείχνουν ότι για παράδειγμα όσον αφορά στο ναργιλέ, ο καπνός που χρησιμοποιείται δεν είναι λιγότερο τοξικός από εκείνον του τσιγάρου και το νερό στο εσωτερικό του δεν φιλτράρει τα τοξικά συστατικά του. Ο καπνός του ναργιλέ περιέχει υψηλά επίπεδα τοξικών ουσιών, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, βαρέα μέταλλα και καρκινογόνα χημικά.
Επιπρόσθετα στοιχεία δείχνουν ότι οι έφηβοι που ατμίζουν ή και καπνίζουν, έχουν αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης, ενώ δυσκολεύονται στη διαχείριση συναισθημάτων (θυμός, ένταση). Τέτοια προϊόντα ατμίσματος έχουν κατηγοριοποιηθεί από τον Οργανισμό FDA της Αμερικής (Food and Drug Administration) ως προϊόντα «διαφοροποιημένου κινδύνου», και όχι μειωμένου. Τέτοια προϊόντα περιέχουν υψηλά ποσοστά νικοτίνης η οποία είναι εθιστική και επιστημονικά δεδομένα αναφέρουν ότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αποτελούν πύλη εισόδου στο κάπνισμα για τους νέους.
Με βάση τα πιο πάνω αποτελέσματα, η ΑΑΕΚ θέτει το θέμα το καπνίσματος ψηλά στις προτεραιότητες της και την περασμένη χρονιά έχει αδειοδοτήσει το πρώτο προληπτικό πρόγραμμα για το κάπνισμα, στη δημοτική εκπαίδευση. Το πρόγραμμα εφαρμόζει το Τμήμα Επισκεπτών/τριών Υγείας της Σχολιατρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Υγείας, και τρέχει στο διδακτικό χρόνο του μαθήματος Αγωγής Ζωής. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε μαθητές Α’ μέχρι ΣΤ’ τάξης και αποσκοπεί τόσο στην ενδυνάμωση και στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μαθητών, όσο και στη δυνατότητα να αναπτύξουν άμυνες κατά του ενεργητικού και παθητικού καπνίσματος μέσα από την δική τους εμπλοκή. Το πρόγραμμα συνεχίζει και φέτος για δεύτερη χρονιά τη λειτουργία του.
Επιπρόσθετα η ΑΑΕΚ εστιάζει τις εκστρατείες της στη διαφώτιση κυρίως των νέων σε σχέση με την επικινδυνότητα της χρήσης των νέων καπνικών προϊόντων αλλά και του ναργιλέ, μέσω της προώθησης ενημερωτικών τηλεοπτικών σποτ, αλλά και μέσω της διάχυσης ενημερωτικών εντύπων που πρόκειται σύντομα να δημιουργήσει προς αξιοποίηση ως εργαλείο από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου, αλλά επίσης και από καθηγητές Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης.
Μέσα από την Εθνική Στρατηγική, η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου προωθεί συγκεκριμένες δράσεις που αφορούν στο κάπνισμα:
α) την αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας για το κάπνισμα.
β) την πρόληψη του καπνίσματος και καπνικών προϊόντων στον γενικό πληθυσμό, αλλά πιο συγκεκριμένα τη δημιουργία περιβαλλόντων απαλλαγμένων από καπνό (όπως σχολεία, πανεπιστήμια), μέσω π.χ., διοργάνωσης εξειδικευμένων εκστρατειών πρόληψης.
γ) τη δημιουργία κατευθυντήριων γραμμών για τη θεραπεία της εξάρτησης από τη νικοτίνη.
δ) τον έλεγχο και αδειοδότηση των υφιστάμενων προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος.
ε) την ενίσχυση της διαθεσιμότητας προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος στη χώρα μας, καθώς και την αναβάθμιση των υφιστάμενων προγραμμάτων που προσφέρονται από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας.
3. Όπως αναφέρεται στην Εθνική Στρατηγική, η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στους μαθητές, είναι η κάνναβη. Ποιες άλλες ουσίες έχουν υψηλά ποσοστά διάδοσης μέχρι σήμερα και ποιες οι ενέργειες αντιμετώπισής τους;
Πράγματι, η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία είναι η κάνναβη, αφού με βάση την έρευνα που διεξάγει το Τμήμα Παρακολούθησης/ ΕΚΤΕΠΝ, στον γενικό πληθυσμό περίπου το 14% έχει κάνει χρήση κάνναβης έστω και μια φορά στη ζωή και από την έρευνα που γίνεται ανάμεσα σε μαθητές/τριες το ποσοστό που έχει κάνει χρήση έστω και μία φορά ανέρχεται στο 9%.
Σε ότι αφορά σε άλλες παράνομες ψυχοδραστικές ουσίες, η χρήση τους στον γενικό πληθυσμό, έστω και μια φορά στη ζωή, αναφέρθηκε από πολύ μικρό αριθμό ατόμων (κοκαΐνη από 1,8% του πληθυσμού, τα χάπια τύπου Έκστασι από 1,2% και οι αμφεταμίνες από 0,8%). Παρόλη την αύξηση στη χρήση παράνομων ουσιών (ειδικά της κάνναβης), σε σχέση με τη γενική κατάσταση στην Ευρώπη, η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών.
Από την έρευνα που γίνεται σε μαθητές/τριες ηλικίας 15-16 χρονών, ένα μεγάλο ποσοστό (57%) έχει αναφέρει κατανάλωση αλκοόλ κατά τις τελευταίες 30 μέρες και ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το 37% έχει αναφέρει υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ (5+ ποτά σε μία περίσταση) κατά τον τελευταίο μήνα. Σε ότι αφορά στον στοιχηματισμό, οι μαθητές στην Κύπρο φαίνεται να στοιχηματίζουν χρήματα, κατά πολύ περισσότερο από τους ευρωπαίους μαθητές (22% κατά το τελευταίο έτος, σε σχέση με 14% που ήταν ο μέσος όρος της έρευνας). Παρόλο που παρατηρείται μείωση στο κάπνισμα συμβατικού τσιγάρου ανάμεσα στους μαθητές/τριες στην Κύπρο, εκεί που φαίνεται η Κύπρος να ξεπερνά τον μέσο όρο της έρευνας είναι στην καθημερινή χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Σε σχέση με τις υπόλοιπες 34 χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα κατά το έτος 2019, η Κύπρος κατέχει τα ψηλότερα ποσοστά χρήσης ναργιλέ κατά τον τελευταίο μήνα (21%, σε σχέση με 8,9% που ήταν ο μέσος όρος της έρευνας).
Η χρήση ουσιών και οι εξαρτήσεις αποτελούν ένα πολυσύνθετο, βιοψυχοκοινωνικό φαινόμενο, συνεπώς απαιτείται η ανάλογη πολυθεματική και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση. Η Εθνική Στρατηγική για Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων 2021-2028 αποτελεί το βασικό κείμενο πολιτικής το οποίο κατευθύνει την πολιτεία και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς σε μία συντονισμένη και συλλογική αντιμετώπιση του φαινομένου. Η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου (ΑΑΕΚ) αποτελεί τον συντονιστικό φορέα της χώρας στον τομέα των νόμιμων και παράνομων ουσιών και της παθολογικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια και είναι υπεύθυνη για το σχεδιασμό και την παρακολούθηση της εφαρμογής της Εθνικής Στρατηγικής. Μέσα από το Σχέδιο Δράσης προωθούνται ταυτόχρονα μέτρα σε διάφορους πυλώνες, όπως είναι η πρόληψη, η θεραπεία, η μείωση της βλάβης, η κοινωνική υποστήριξη, η καταστολή, η διεθνής συνεργασία και η έρευνα, αξιολόγηση και εκπαίδευση. Για όσους/ες ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το Σχέδιο Δράσης, είναι διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.naac.org.cy/el/ethniki-stratigiki.
4. Σε ποια επίπεδα βρίσκονται οι θάνατοι στην Κύπρο λόγω υπερβολικής δόσης; Ποιες θεραπείες προσφέρονται στην χώρα μας, ποια τα αποτελέσματα αυτών και τι ενέργειες πρέπει ή αν χρειάζεται ακόμη να γίνουν για να προσφερθούν τα κατάλληλα μέσα στους χρήστες έτσι ώστε να βοηθηθούν;
Στην Κύπρο, σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Παρακολούθησης της ΑΑΕΚ- ΕΚΤΕΠΝ, από το 2004, όταν ξεκίνησε η καταγραφή του δείκτη θανάτων, έχουν καταγραφεί 165 θάνατοι οι οποίοι οφείλονται σε υπερβολική δόση ουσιών. Το 2022 σημειώθηκαν 5 θάνατοι, οι οποίοι για πρώτη φορά δεν οφείλονταν στη χρήση οπιοειδών, αλλά όλοι οφείλονταν στη χρήση διεγερτικών ουσιών.
Η ΑΑΕΚ προωθεί μέτρα για την πρόληψη των θανάτων που συνδέονται με την χρήση ουσιών, με επίκεντρο την ένταξη και διατήρηση των χρηστών οπιοειδών σε θεραπεία υποκατάστασης, την επέκταση των παρεμβάσεων μείωσης της βλάβης σε όλη την Κύπρο και την παροχή υλικού μείωσης της βλάβης μέσω αυτόματων μηχανών σε όλες τις Επαρχίες. Παράλληλα, η ΑΑΕΚ εργάζεται για να διασφαλίσει τη διαθεσιμότητα της ναλοξόνης, η οποία ενεργεί ως ανταγωνιστής των οπιοειδών, και να παρέχει εκπαίδευση, τόσο στους επαγγελματίες της πρώτης γραμμής, όσο και στους χρήστες οπιοειδών και της οικογένειας τους για την ορθή χρήση της.
Όσον αφορά στις θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν στην Κύπρο, αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει ένα ευρύ δίκτυο υπηρεσιών που παρέχονται προς τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με εξαρτήσεις, σε διαφορετικά επίπεδα (αναλόγως του είδους και τη σοβαρότητα της εξάρτησης) και σε παγκύπρια βάση. Η ΑΑΕΚ, στο πλαίσιο της διαδικασίας αδειοδότησης προγραμμάτων που προνοεί η νομοθεσία, αδειοδότησε τη λειτουργία 33 θεραπευτικών κέντρων (14 κρατικών και 19 μη-κρατικών). Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα αδειοδοτημένα θεραπευτικά κέντρα (ανά επαρχία) μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της ΑΑΕΚ: https://www.naac.org.cy/el/adeiodotimena-therapeutika-programmata.
5. Οι εξαρτήσεις δεν αφορούν μόνο ουσίες. Υπάρχουν και οι εξαρτησιογόνες συμπεριφορές. Τι κάνει η ΑΑΕΚ για παράδειγμα, για τον τζόγο και τα τυχερά παιχνίδια που κατακλύζουν την αγορά;
Η Εθνική Στρατηγική για την Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων 2021- 2028 δίνει την ίδια βαρύτητα σε όλες τις εξαρτήσεις, όπως στις νόμιμες ουσίες (αλκοόλ, κάπνισμα), τις παράνομες ουσίες καθώς και σε εξαρτητικές συμπεριφορές όπως είναι η διαταραχή που σχετίζεται με τα τυχερά παιχνίδια.
Συγκεκριμένα στον τομέα της πρόληψης η ΑΑΕΚ προωθεί δράσεις όπως:
- Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση της κοινωνίας για θέματα που αφορούν στις εξαρτήσεις
- Η αποτροπή της πρόσβασης ανηλίκων στα τυχερά παιχνίδια
- Η πρόληψη της έκθεσης των νέων στη διαφήμιση ουσιών (νόμιμων και παράνομων) και τυχερών παιχνιδιών
- Η ενίσχυση της γνώσης και των δεξιοτήτων της οικογένειας για την αποτροπή της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών και της ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια στα παιδιά
- Η παροχή στήριξης σε άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού για την υιοθέτηση υγιούς τρόπου ζωής
Στον πυλώνα της θεραπείας, όπως προβλέπεται από τις αρμοδιότητές της, η ΑΑΕΚ έχει προχωρήσει στην έγκριση και αδειοδότηση των εξειδικευμένων θεραπευτικών Κέντρων για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα από την ενασχόληση από τα τυχερά παιχνίδια. Ως εκ τούτου έχουν μέχρι σήμερα αδειοδοτηθεί 6 θεραπευτικά προγράμματα. Ακόμη, η ΑΑΕΚ επιχορηγεί τα θεραπευτικά προγράμματα του μη-κυβερνητικού τομέα είτε άμεσα είτε μέσω της συνεργασίας της με την Εθνική Αρχή Στοιχημάτων και την Αρχή Παιγνίων και Εποπτείας του καζίνο. Επιπλέον η ΆΑΕΚ έχει ενισχύσει τη λειτουργία των τηλεφωνικών γραμμών ενημέρωσης και στήριξης για τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα από την ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια.
Τέλος αναφορικά με τον τομέα της έρευνας, εκπαίδευσης και αξιολόγησης η ΑΑΕΚ καταγράφει το φαινόμενο της ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια μέσω της πραγματοποίησης ερευνών για τεκμηριωμένη επιστημονικά λήψη πολιτικών αποφάσεων. Παράλληλα, η ΑΑΕΚ προβαίνει σε εκπαιδεύσεις των επαγγελματιών στο χορό της θεραπείας ενώ βρίσκεται στο στάδιο σχεδιασμού της αξιολόγησης προγραμμάτων και παρεμβάσεων.
6. Ποια είναι τα κύρια στοιχεία της επιστημονικά-τεκμηριωμένης πρόληψης, και πόσα προληπτικά προγράμματα λειτουργούν αυτή την στιγμή στην Κύπρο, και ποια είναι η κύρια ομάδα στόχου τους;
Είναι απαραίτητο, οι παρεμβάσεις πρόληψης να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να τεκμηριώνεται, μέσω διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων ότι αυτά που εφαρμόζονται βελτιώνουν τα μετρήσιμα αποτελέσματα των εξυπηρετούμενων. Οι επιστημονικά τεκμηριωμένες παρεμβάσεις βασίζονται σε δεδομένα που συλλέγονται μέσω πειραματικής έρευνας και λαμβάνουν υπόψη τα ατομικά χαρακτηριστικά των εξυπηρετούμενων αλλά και την κλινική εμπειρία των επαγγελματιών (Evidence-Based Practice Institute of the University of Washington, 2012).
Για τη διασφάλιση της εφαρμογής επιστημονικά τεκμηριωμένων παρεμβάσεων στην πρόληψη, η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου υιοθετεί:
- τα Διεθνή πρότυπα για την πρόληψη των ουσιών εξάρτησης – International Standards on Drug Use Prevention, UNODC, 2013, 2018 (Παράρτημα IV),
- τις Ευρωπαϊκές Προδιαγραφές Ποιότητας για την Πρόληψη της Χρήσης Εξαρτησιογόνων Ουσιών (ΕυΠρο), οι οποίες αναλύονται επιγραμματικά πιο κάτω.
Συνοπτικά τα Διεθνή Πρότυπα δίνουν έμφαση στο «ΤΙ» αποδεδειγμένα έχει αποτέλεσμα στην πρόληψη ενώ οι ΕυΠρο δίνουν έμφαση στο «ΠΩΣ» αποδεδειγμένα μπορεί να σχεδιαστεί μια αποτελεσματική παρέμβαση πρόληψης. Με βάση τα πιο πάνω, η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου υιοθετεί τις ΕυΠρο τόσο για τη διαδικασία αδειοδότησης όσο και για τη διαδικασία επιχορήγησης προγραμμάτων.
Οι μελέτες κατηγοριοποιήθηκαν χρησιμοποιώντας τρεις διαστάσεις, που περιγράφουν την αναθεωρημένη πρόληψη της χρήσης ουσιών παρεμβάσεις και πολιτικές:
■■ αναπτυξιακές περίοδοι που σχετίζονται με την ηλικία — βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία, μέση παιδική ηλικία, εφηβεία και αργά εφηβεία και ενηλικίωση
■■ το περιβάλλον στο οποίο η παρέμβαση ή η πολιτική εφαρμόζεται — οικογένεια, σχολείο, χώρο εργασίας ή κοινότητα;
■■ ομάδα στόχος — καθολικός, επιλεκτικός ή ενδεδειγμένος
Οι προσεγγίσεις πρόληψης μπορούν να λάβουν μέρος σε διαφορετικές ρυθμίσεις/περιβάλλοντα, όπως το σχολείο, την οικογένεια, στην κοινότητα, καθώς και περιβαλλοντική πρόληψη και πρόληψη μέσω των ΜΜΕ.
Είναι σημαντικό για τις επιστημονικά-τεκμηριωμένες παρεμβάσεις πρόληψης να εξασφαλίζουν βιωσιμότητα και χρηματοδότηση, επικοινωνία και συμμετοχή των ενδιαφερομένων φορέων, ανάπτυξη των δεξιοτήτων του προσωπικού, και ηθική πρόληψη της χρήσης ουσιών.
Κάποια κύρια χαρακτηριστικά των αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης συμπεριλαμβάνουν τις δομημένες συναντήσεις/προγράμματος, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των γονέων για την σύσφιξη των σχέσεων με τα παιδιά τους, να υπάρχουν εκπαιδευμένοι συντονιστές/εκπαιδευτές/γονείς, επικέντρωση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων, επικοινωνίας, ανάπτυξης προσωπικών σχέσεων, κλπ.
Το φάσμα των προγραμμάτων πρόληψης στοχεύει σε τρεις κατηγορίες, (α) Καθολικές παρεμβάσεις, (β) Επιλεκτικές/επικεντρωμένες παρεμβάσεις, (γ) ενδεδειγμένες παρεμβάσεις.
Οι καθολικές παρεμβάσεις είναι οι παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει έλεγχος για τη συμπεριφορά και το βαθμό επικινδυνότητας για χρήση ουσιών των ατόμων, που απευθύνονται στο νεανικό πληθυσμό γενικότερα. Οι επιλεκτικές παρεμβάσεις είναι εστιασμένες παρεμβάσεις σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες και υλοποιούνται σε επίπεδο ομάδας, και απευθύνονται σε υποομάδες του νεανικού πληθυσμού. Οι ενδεδειγμένες παρεμβάσεις είναι οι παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο, και απευθύνονται σε άτομα με πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών, ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς, που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. άτομα ΔΕΠΥ κ.ά.).
Το 2023, η ΑΑΕΚ επιχορήγησε 10 προγράμματα πρόληψης, συμπεριλαμβανομένου καθολικών, επιλεχτικών και ενδεδειγμένων παρεμβάσεων σε όλη την Κύπρο. Επίσης, χορήγησε άδεια για άλλα 5 προληπτικά προγράμματα, που αφορούν τις νόμιμες και παράνομες ουσίες, καθώς και τη διαταραχή τυχερών παιχνιδιών. Τα περισσότερα από αυτά εφαρμόστηκαν σε εθνικό επίπεδο σε όλους τους τομείς που ελέγχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία
