Ο άγιος Συνέσιος, είναι ο πολιούχος άγιος της κωμόπολης Ριζοκαρπάσου, σε αυτόν είναι αφιερωμένη η κύρια εκκλησία της κοινότητας που βρίσκεται στη κεντρική πλατεία του χωριού. Ο ναός αυτός είναι ένας από τους Ορθόδοξους ναούς που λειτουργούν συστηματικά μετά το 1974 στα κατεχόμενα εδάφη, χωρίς να βεβηλωθεί ή να μετατραπεί σε τζαμί, λόγω της παραμονής του ιερέα Ζαχαρία Γεωργίου στην κοινότητα και των Ελληνοκύπριων εγκλωβισμένων.
Ο ναός χρονολογείται στον 12ο αιώνα μ.Χ. και χαρακτηρίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα εκκλησιαστικά μνημεία ιστορικής αξίας της κοινότητας. Είναι χτισμένος δίπλα από τη σπηλιά που ασκήτεψε και αγίασε ο επίσκοπος Συνέσιος. Η σπηλιά ως σήμερα μνημονεύεται στις προφορικές μνήμες των κατοίκων της κοινότητας ως ο «σπήλιος τ’ Αη Συνέση».
Πέρα της τοπικής προφορικής παράδοσης, πληροφορίες για τον βίο του αγίου δίνει ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς, ο οποίος τον σημειώνει ως επίσκοπο Καρπασίας στο έργο του «Χρονικό»: «Φίλωνος, Συνεσίου και Σωσικράτους επισκόπου Καρπασαίων», στην παράγραφο 30, χωρίς να προσδιορίζει με ακρίβεια τη χρονολογία που έζησε, καθώς και ο ιστοριογράφος Φλώριος Βουστρόνιος.
Στο ίδιο πλαίσιο, ο Καρπασίτης μοναχός Ακάκιος, το 1733, συνέγραψε τον βίο του Συνεσίου, σημειώνοντας και τις ενέργειές του αγίου για την αντιμετώπιση των αιρέσεων. Ο Ακάκιος αφιέρωσε το χειρόγραφό του, στον ναό της Άγιας Τριάδας Ριζοκαρπάσου προς τιμή των πέντε αγίων της Καρπασίας: Του Φίλωνος, του Συνέσιου, του Θύρσου, της Φωτεινής και του Σωζόμενου. Το χειρόγραφό αυτό εκδόθηκε αυτούσιο, το 1948, από την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών με έξοδα της ιεράς μονής Αποστόλου Ανδρέα.
Η αρχική εκκλησία αποτελεί το ανατολικό τμήμα του σημερινού ναού και είχε διαστάσεις 9 x 9 μ. σε αυτή περιλαμβάνεται η κεντρική όσο και η βόρεια αψίδα του ναού, οι οποίες είναι ημικυκλικές τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά ενώ η νότια αψίδα κατεδαφίσθηκε περί τις αρχές του 20ου αιώνα, προκειμένου να κτιστεί το καμπαναριό.
Η σημερινή μορφή του ναού αποτελεί μια επέκταση που έγινε επί Αρχιεπισκόπου Κύπρου Σωφρονίου, τον 19οαιώνα και αποτελείται από δύο συνεχομένους, εγγεγραμμένους σταυροειδείς με τρούλλο ναούς. Ο τρούλλος της αρχικής εκκλησίας είναι κυλινδρικός και έχει τέσσερα παράθυρα, κατά τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και είναι στηριγμένος στις καμάρες του σταυρού, οι οποίες, είναι ημικυλινδρικές. Αξιοπρόσεχτοί είναι οι τέσσερις πεσσοί που στηρίζουν τις καμάρες και τον τρούλλο στο κέντρο της εκκλησίας. Στο βόρειο αλλά και στο νότιο τοίχο της εκκλησίας διαγράφονται τυφλά τόξα το ίδιο αρχιτεκτονικό μοτίβο με τα τόξα υπάρχει και στην παραθαλάσσια εκκλησία του Αγίου Φίλωνος, στην ενορία Αγίας Τριάδας. Παράλληλα και οι αψίδες διακοσμούνται με τυφλά τόξα, όπως οι αψίδες της εκκλησίας του Αγίου Φίλωνος.
Η αρχική εκκλησία χρονολογείται γύρω στον 12ο αιώνα μ.Χ. και οι νεότερες προσθήκες, κατεδάφιση δυτικού τοίχου, δημιουργία νέας θύρας, δημιουργία νέου παράθυρου γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα. Ενδέχεται την ίδια περίοδο η αρχική λιθοδομή να καλύφθηκε εξωτερικά με ασβεστοχρίσματα. Στο εσωτερικό του ναού δεν διασώζονται τοιχογραφίες, ενώ το εικονοστάσι και οι εικόνες της εκκλησίας κατασκευάσθηκαν κατά τα νεότερα χρόνια.
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, ο ναός, συντηρήθηκε από την Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά και παραδόθηκε στους πιστούς στις 28 Νοεμβρίου 2022. Το έργο υλοποιήθηκε με την οικονομική αρωγή της Εκκλησίας της Κύπρου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο ίδιο πλαίσιο, με ενέργειες του Ριζοκαρπασίτη προέδρου της Τεχνικής Επιτροπής για την Πολιτιστική Κληρονομιά, δρα Σώτου Κτωρή, συντηρήθηκε πρόσφατα και η εκκλησία του Αρχάγγελου στο Ριζοκάρπασο, ενώ δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες για συντήρηση και άλλων ναών της κατεχόμενης κοινότητας.
Η μνήμη του αγίου Συνεσίου εορτάζεται στις 26 Μαΐου, αλλά πριν την προσφυγοποίηση μεγάλου μέρους του ντόπιου πληθυσμού, η μεγάλη πανήγυρις του αγίου Συνεσίου εορταζόταν στο Ριζοκάρπασο κατά την βδομάδα της Λαμπρής, όπου πλήθος κόσμου έφθανε μαζικά στην κοινότητα για να προσκυνήσει τον άγιο και να κάνει τα ψώνια του.
