Διαπρεπής και χαρισματική προσωπικότητα, εκτιμάται και αναγνωρίζεται ως «ο Πατριάρχης του Κυπριακού Επιχειρείν». Κορυφαίος παράγοντας της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της χώρας. Ήταν άνθρωπος ευρείας επιστημονικής κατάρτισης και με πλούσιο συγγραφικό έργο. Ο Φώτος Φωτιάδης «έφυγε» τα ξημερώματα της Παρασκευής πλήρης ημερών.
Είχε μοναδική κρίση, μελετούσε και προγραμμάτιζε. Τίποτα δεν άφηνε στην τύχη. Πέτυχε τόσα στη ζωή του, όσα το μυαλό δεν μπορεί να συλλάβει. Η σοβαρότητα της σκέψης του, η ευφυΐα, η σοφία και η ευγένειά του, τον έκαναν να ξεχωρίζει. Κέρδιζε εκτίμηση και σεβασμό. Καθοδηγήθηκε από την πίστη και την αγάπη, όπως έλεγε ο ίδιος. Με τις άπειρες πολιτιστικές του χειρονομίες κέρδισε δίκαια τον χαρακτηρισμό του στυλοβάτη του πολιτισμού. Το Φεστιβάλ Carlsberg, μεταξύ πολλών άλλων, η μεγαλύτερη Γιορτή της Κύπρου, πρόσφερε εξευγενισμένη ψυχαγωγία στο κοινό για δύο δεκαετίες. Εδραιωμένη του αρχή ήταν ο Οργανισμός του να επιστρέφει στο κοινωνικό σύνολο όσο γίνεται περισσότερα από όσα η στήριξη και αγάπη της κοινωνίας τον καταξιώνει.
Ήταν ο ιδρυτής και πρόεδρος του Ομίλου Εταιρειών Φώτος Φωτιάδης, ενός από τους ηγετικούς επιχειρηματικούς οργανισμούς της Κύπρου και της Ελλάδας, με πέραν των 40 εταιρειών στη χώρα και στο εξωτερικό. Υπήρξε ο κυριότερος μέτοχος και πρόεδρος του Ομίλου Universal Life Insurance. Επίσης ίδρυσε και ήταν πρόεδρος του Κοινωφελούς, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος Φώτος Φωτιάδης και του Κυπριακού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας. Ως ιδρυτικό μέλος και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Μεγάλων Αναπτυξιακών Έργων και ως εκπρόσωπός του, συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο του ΚΕΒΕ. Υπήρξε μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου και του Executive Committee του Harvard School of Public Health Cyprus.
Σπούδασε Συγγραφική και Δημοσιογραφία, Λογιστικά, Οικονομικά και Νομικά. Στα 69 του χρόνια, απέκτησε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο Beverly Hills, στα Οικονομικά και στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Οπαδός του «γηράσκω αεί διδασκόμενος», πρόσθεσε και το «αεί ασκούμενος». Υπήρξε πρωταθλητής στον δίσκο, στη σφαίρα, στην πετόσφαιρα και στο σκι.
Στη νικηφόρο του βολή στον δίσκο, σε Παγκύπριους Μαθητικούς Αγώνες, που τον ανακήρυξε πρωταθλητή της χρονιάς, το 1939.
Ευτυχισμένα παιδικά χρόνια
Πολλά από τα επιτεύγματά του, τα απέδιδε στη φιλία και στα ευτυχισμένα παιδικά του χρόνια. Γεννημένος στην Αγκαστίνα, στις 25 Οκτωβρίου 1920, μεγάλωσε σε δεκαμελή οικογένεια, με υπέροχους, στοργικούς γονείς, τον Χατζηκουμή και τη Μαριέτττα. Απέκτησε πέντε παιδιά, 15 εγγόνια και τρία δισέγγονα.
Ευλογία θεωρούσε φιλίες του με συνομήλικούς του, αλλά και μεγαλύτερους, οι οποίες συνέβαλαν στην πρόοδο και στην ευτυχία του. Τον βάρδο ποιητή Δημήτρη Λιπέρτη, τον δάσκαλό του, Σοφοκλή Πουλλή, τον Κώστα Μόντη, με τους οποίους η στενή φιλία του κράτησε μέχρι τον θάνατό τους.
Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο το 1939, με όραμα να ενταχθεί στη Σχολή Ευελπίδων. Αντέδρασε, ωστόσο, η μητέρα του. Ο πατέρας του τον ήθελε γιατρό, όμως, όντας ευαίσθητος στον ανθρώπινο πόνο, το αρνήθηκε. Ήθελε να ακολουθήσει το παράδειγμα του αυτοδημιούργητου πατέρα του. Αποποιήθηκε το μερίδιό του στην οικογενειακή περιουσία και διευθέτησε σπουδές στο Βέλγιο για ηλεκτρολόγος μηχανικός. Την ημέρα θα εργαζόταν σε εργοστάσιο ηλεκτρικών ειδών, τα βράδια θα πήγαινε πανεπιστήμιο. Θα έφευγε στις 15 Σεπτεμβρίου, ωστόσο στις 3 του μηνός κηρύχθηκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.
Δέχθηκε θέση καθηγητή στο English High School Αμμοχώστου (1939-1941) και δίδαξε Αρχαία, Νέα Ελληνικά, Ιστορία και Γυμναστική, τον επόμενο χρόνο και Αγγλικά στο Γυμνάσιο Λευκονοίκου. Το επάγγελμα, όμως, του καθηγητή τον απομάκρυνε από τους στόχους του. Το καλοκαίρι του 1941, εξασφάλισε θέση βοηθού του Base Engineer Officer στο Ναυαρχείο και ταυτόχρονα έγινε βοηθός γραμματέας του ναυάρχου, με ηγεμονικό μισθό £18 τον μήνα.
Όταν άρχισε την επιχειρηματική του ζωή, του 1942
Επιχειρηματίας από σύμπτωση
Ο καλός του φίλος Ανδρέας Κόδρος τού ανάφερε για μια πρόταση φίλου του πλασιέ για εμπορική εταιρεία: «Εγώ δεν ενδιαφέρομαι, μήπως εσύ;». Όταν άκουσε τους όρους, αποδέχθηκε. Κατάθεσαν από £100 και τα κέρδη μισά-μισά. Στον ελεύθερό του χρόνο έβλεπε πελάτες στο Βαρώσι και στα γύρω χωριά. Ο συνέταιρός του εργαζόταν όλη μέρα και σ’ όλη την Κύπρο. Στους έξι μήνες, στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, πέτυχε ο ίδιος κέρδη £720, ενώ ο συνέταιρος £164. Παραιτήθηκε από τη ζηλευτή θέση στο Ναυαρχείο και πήγε στη Λευκωσία για να τον ενισχύσει. Θίχτηκε ο συνέταιρος –να τον ενισχύσει ένας πρωτόπειρος;– και χώρισαν φιλικά. Συνέχισε μόνος του και ίδρυσε το 1942 την εταιρεία του, Φώτος Φωτιάδης & Σία.
Εμπόριο και βιοτεχνίες
Μπήκε στο εμπόριο υπό τις χειρότερες συνθήκες, με τον πόλεμο στο ζενίθ του: δυσκολίες, οικονομική κρίση, ελλείψεις ειδών, αποκλεισμός. Εμπορευόταν ό,τι έβρισκε στον τόπο –όσπρια, ξηρούς καρπούς– και υπόλοιπο εμπορευμάτων παλαιότερων εισαγωγών. Για επέκταση ίδρυε βιοτεχνίες τη μία μετά την άλλη. Με εργαστήριο στη Γεροσκήπου παρήγαγε σχοινιά, λιμιστήρες και σπάγκους. Στην Κλήρου έκανε εργοστάσιο για πήλινα σκεύη. Αγόρασε αλιευτικό σκάφος και άνοιξε ιχθυοπωλεία. Κτηνοτροφική φάρμα με κρεοπωλεία, εργοστάσιο συσκευασίας μπαχαρικών και άλλων τροφίμων και ένα πρώτης τάξης αλλαντοποιείο. Οι βιοτεχνίες, ως πρωτοποριακές και οι μόνες στην Κύπρο, έτυχαν της θερμής στήριξης των καταναλωτών. Αναζητούσε συνέχεια νέους τρόπους διεύρυνσης. Και τους εύρισκε.
Στα τέλη Ιουνίου 1939, ημέρα που αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο, πήγε με τον φίλο του, Τζέρη Καπάπε, στη Λάρνακα για μπάνιο. Εκεί, ως δεινός κολυμβητής, έσωσε ένα κορίτσι από βέβαιο πνιγμό. Ο πατέρας του κοριτσιού, Έλληνας μεγαλοβιομήχανος από την Αλεξάνδρεια, παραθέριζε με τη σύζυγο και την κόρη τους στο ξενοδοχείο «Βερεγγάρια», πήγαν στη Λάρνακα για το πλοίο της επιστροφής και συνέβη το ατύχημα.
Προς τιμήν του ο πατέρας της έδωσε δεξίωση στο πλοίο. Του πρόσφερε το χρυσό του ρολόι, μα δεν το δέχθηκε. Τότε φώναξε τον καπετάνιο και του είπε: «Σε κάθε σου ταξίδι στη Λάρνακα θα σου δίνω ένα κιβώτιο μάγκο για τον Φώτο». Μεταξύ του και του καπετάνιου αναπτύχθηκε στενή φιλία. Τρία χρόνια μετά, έμπορος πια, ζήτησε από τον φίλο καπετάνιο και του μετέφερε εμπορεύματα από τα λιμάνια που προσέγγιζε: Αλεξάνδρεια, Πορτσάιτ, Χάιφα, Βηρυτό. Το πλοίο του, το Fouadieh, συνέχισε τα ταξίδια και μες στον πόλεμο, για το ταχυδρομείο. Η πρώτη του εισαγωγή έκανε αίσθηση στην αγορά! Βροχηδόν οι παραγγελίες. Αυξάνονταν οι εισαγωγές και τα κέρδη. Στο τελωνείο ικανοποίηση. Εισέπρατταν εισαγωγικούς δασμούς.
Στη Μέση Ανατολή
Ήταν ο πρώτος Κύπριος που ανέπτυξε, μετά τον πόλεμο, εκτεταμένο εμπόριο με τη Μέση Ανατολή. Άνοιξε το 1947 γραφείο στην Αλεξάνδρεια και πωλούσε στην Αίγυπτο χαρούπια, σταφίδα, κρασί, ξηρούς καρπούς. Το 1948 άνοιξε γραφείο στη Βηρυτό και αποθήκες στο Free Zone, από όπου προμήθευε τις γύρω αγορές με διάφορα εμπορεύματα. Οι αποθήκες στο Free Zone αύξησαν τις πωλήσεις του, διότι οι Άραβες, καχύποπτοι, δεν άνοιγαν τραπεζιτικές πιστώσεις, γι’ αυτό έρχονταν εκεί και έπαιρναν τα εμπορεύματα. Το 1949, με γραφείο στην Αθήνα, εξήγε ελληνικά γεωργικά και βιομηχανικά προϊόντα στη Μέση Ανατολή.
Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, με βάση την Αθήνα, ξανοίχθηκε σε μεγάλης κλίμακας εμπόριο με τις σοσιαλιστικές χώρες, μέσω των Clearing Accounts και κυρίως με το Private Barder. Ήταν αντιπρόσωπος των ξυριστικών λεπίδων «Άστορ», κι αυτό βοήθησε πολύ τα Barter του. Επειδή δεν διέθεταν οι χώρες ξένο συνάλλαγμα, αντάλλασσε λεπίδες με προϊόντα τους. Με γραφεία σε Βελιγράδι, Σόφια, Βουκουρέστι, κάλυπτε τη Ρωσία και άλλες χώρες. Γραφεία στο Λονδίνο και στη Λωζάνη διαχειρίζοντο τις ευρωπαϊκές αγορές και τις αποθήκες Freezone στο Ρότερνταμ από όπου πωλούσε τα προϊόντα της ανταλλαγής στην Αφρική και αλλού. Στην Κύπρο, στην εταιρεία, είχε τα αδέλφια του, Τάκη και Κίκο, που του κάλυπταν τα νώτα.
Το εμπόριο ζάχαρης
Το 1949 μπήκε στο εμπόριο της ζάχαρης. Με τη στήριξη των Sugar Brokers, J.V. Drake & Co., στο Λονδίνο, πήρε το πρώτο του συμβόλαιο με την κυβέρνηση για 1.000 τόνους. Έγινε μέλος του London Sugar Terminal Market –ο μόνος Κύπριος¬– και εμπορευόταν ζάχαρη διεθνώς. Κέρδιζε τις περισσότερες προσφορές ζάχαρης στην Κύπρο. Σε Ινδούς πούλησε κυπριακό ακατέργαστο γύψο με αντάλλαγμα 20.000 τόνους ακατέργαστης ινδικής ζάχαρης. Λίγο μετά τη φόρτωση της ζάχαρης, λόγω καταστροφής από θεομηνίες σε μεγάλη έκταση του ζαχαροκάλαμου στην Κούβα, σημείωσε κατακόρυφη αύξηση η τιμή της ζάχαρης. Συναγερμός! Όλοι στον κόσμο έτρεχαν να καλύψουν τις ανάγκες τους. Οι Ινδοί ήλθαν στην Κύπρο και ζητούσαν επίμονα να αγοράσουν πίσω τη ζάχαρη. Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις, τους την πώλησε σε σχεδόν διπλάσια τιμή, αποκομίζοντας σημαντικό κέρδος.
Αίγυπτος: Μεγάλες ευκαιρίες
Επί Νάσσερ, το εμπόριο στην Αίγυπτο ανατέθηκε σε τέσσερις κρατικούς οργανισμούς, με μεγαλύτερο τον Arab Foreign Trade, με Πρόεδρο τον Mohamed Fayek, με τον οποίον ανέπτυξε στενή φιλία, διότι τον βοήθησε στην αναδιοργάνωση του νέου Οργανισμού του. Μια μέρα τον κάλεσε επειγόντως στο Κάιρο. Εξαντλήθηκαν τα καπνά βιρτζίνια και κόντευαν να κλείσουν τα εργοστάσια. Χρειαζόταν άμεσα καπνό βιρτζίνια 15 εκατ. δολαρίων. Στο ταμείο ούτε ένα δολάριο κι έπρεπε να εξασφαλίσουν τα καπνά δίχως καθυστέρηση. Ζήτησε τη συμβουλή του Φώτου Φωτιάδη, ο οποίος, ερευνώντας τους λογαριασμούς clearing της Αιγύπτου βρήκε τη λύση: Η Τουρκία χρωστούσε στην Αίγυπτο 16 εκατ. δολάρια.
«Πάμε στην Τουρκία», είπε στον Fayek. «Μα δεν είναι τουρκικά καπνά που θέλουμε», απάντησε και ο Φωτιάδης τού εξήγησε το σχέδιό του. Ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις, εξασφάλισε τουρκικά καπνά σε πολύ χαμηλές τιμές, τα οποία μάλιστα, παρά τις αρχικές τους αντιδράσεις, δέχθηκαν οι Τούρκοι να τα πληρωθούν μέσω clearing από την Αίγυπτο. Από εκεί πήγε στην Αμερική, πούλησε τα τουρκικά καπνά στους συνεργάτες του της Marlboro και αγόρασε για την Αίγυπτο τα βιρτζίνια. Έτσι ολοκληρώθηκε η τετραπλής διάστασης πράξη με επιτυχία και υπήρξε η μεγαλύτερη της μέχρι τότε καριέρας του. Και η ωφέλεια συνέχισε, γιατί από τότε και για χρόνια οι Αιγύπτιοι ξυρίζονταν με «Άστορ».
«Άστορ», φιλία και Κίνα
Τα λαμπρά αποτελέσματα πώλησης των λεπίδων «Άστορ» στην Κύπρο, της οποίας την αντιπροσωπεία εξασφάλισε το 1954, ενθουσίασαν τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου, Αδάμ Πολίτη, με τον οποίο ανέπτυξε στενή φιλία. Αποτέλεσμα ήταν να εξασφαλίσει την αντιπροσωπεία της «Άστορ» σε όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής. Το 1964, μετά από μια πολύ μεγάλη πώλησή του στην Αίγυπτο, του παραχώρησε ο Πολίτης την παγκόσμια αποκλειστική αντιπροσωπεία της «Άστορ». Η «Άστορ» εξελίχθη σε σημαντικό σταθμό στις επιχειρήσεις Φωτιάδη.
Τεράστια επιτυχία του ήταν η εξασφάλιση της αντιπροσωπείας της Κίνας για όλα της τα προϊόντα στην Κύπρο και την Ελλάδα για 11 χρόνια. Ως αντάλλαγμα πωλούσε στην Κίνα λεπίδες «Άστορ» και χρώμιο που αγόραζε από την Κύπρο και αργότερα από την Αλβανία, φθηνότερο και καλύτερης ποιότητας, έναντι λεπίδων «Άστορ».
Διορατικότητα και βιομηχανίες
Από το 1958, πρόβλεψε ότι η Αγγλία θα παραχωρούσε στην Κύπρο κάποιας μορφής ανεξαρτησία. Άρχισε να μελετά τις βιομηχανικές ανάγκες της Κύπρου. Διαπίστωσε τρεις βιώσιμες βιομηχανίες: εργοστάσιο μπισκότων, ζυθοποιείο και τσιμεντοποιείο. Συμπλήρωσε τις μελέτες του και την επομένη της ανακήρυξης της Ανεξαρτησίας, στις 17 Αυγούστου 1960, κατάθεσε τις τρεις αιτήσεις για άδεια.
Με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’ γνωρίζονταν από το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Όταν εξελέγη πρόεδρος, του παρέδωσε αφιλοκερδώς, στις 19 Νοεμβρίου 1960, μελέτη του για δημιουργία Γραμματείας που να εξελιχθεί σε Υπουργείο Τουρισμού, γιατί θεωρούσε τον τουρισμό ως την πλέον βιώσιμη βιομηχανία της Κύπρου. Η μελέτη του, κατά τον Τάσσο Παπαδόπουλο, χρησιμοποιήθηκε για την ίδρυση του ΚΟΤ.
Ζυθοποιείο και τσιμεντοποιείο
Για το ζυθοποιείο το Υπουργείο απάντησε αρνητικά, με την «προσχηματική δικαιολογία» ότι η Κύπρος είναι οινοπαραγωγική χώρα και «δεν είναι ορθό να προωθούμε την κατανάλωση μπίρας». Αγόρασε το ζυθοποιείο Πλατάνη και εξασφάλισε την άδεια και μετά από πέντε χρόνων σκληρούς αγώνες εξασφάλισε τη συμφωνία με τη Carlsberg, με έκθεσή του που έληγε με τα εξής: «You have the chance to make Carlsberg the Coca Cola of beers in the world, if you do it now. If not, one of your competitors will take over and you will miss the train.» Ο πρόεδρός της A.W. Nielsen του παραδέχθηκε μετά τη συμφωνία: «Your last paragraph started ringing the bell». Σήμερα τα κέρδη της Carlsberg από την παγκόσμια παραγωγή της είναι εκατονταπλάσια και το χρωστούν στον Φώτο Φωτιάδη, κατά τον νέο πρόεδρο Νiels Andersen, σε ανακοίνωσή του στη βράβευση της Carlsberg Κύπρου ως την καλύτερη Carlsberg στον κόσμο.
Για το τσιμεντοποιείο, έγινε «ένα φοβερό έγκλημα» σε βάρος του. Ενώ τον βεβαίωσε ο υπουργός ότι θα έβαζε την αίτησή του στο πρώτο επόμενο Υπουργικό Συμβούλιο και θα του έδινε την άδεια, την τελευταία στιγμή παρουσιάστηκε αίτηση της ΕΜΕ, με δικαιολογητικά αντίγραφα των μελετών Φωτιάδη. Με εντολή άνωθεν δόθηκε η άδεια στην ΕΜΕ και κατασκεύασαν το τσιμεντοποιείο στο Βασιλικό.
Βραβεύσεις και τιμές
Σε αναγνώριση της ποιότητας και προσωπικότητάς του, της πολύμορφης προσφοράς του στην κοινωνία και τον πολιτισμό, έτυχε πολλών διακρίσεων. Η Δανία τον τίμησε ως τον άνθρωπο που θεμελίωσε την παγκοσμιοποίηση της παραγωγής της Carlsberg. Ο Πρόεδρος της Ιταλίας τον τίμησε με την ύψιστη διάκριση του Ανώτατου Ταξιάρχου, «Grande Ufficiale della Stella d’ Italia», η Εκκλησία της Εύβοιας τον ανακήρυξε μέγα ευεργέτη, η Κεφαλονιά επίτιμο πολίτη, η Διεθνής Αρκαδική Εταιρεία επίτιμο μέλος, η ΑHEPA Αμερικής Πρόεδρο της AHEPA CYPRUS Freedom Chapter Idalion. Τιμήθηκε από την ιστορική Ένωση Νέων «Τραστ» διά χειρός του προέδρου Αναστασιάδη, ανακηρυχθείς επίτιμο μέλος και από άλλους 34 οργανισμούς.
Από την έκδοση Μεγάλοι Κύπριοι
Βιογραφικό και Φωτογραφίες από το αρχείο του Φώτου Ια. Φωτιάδη, επιμέλεια Αναστασία Σιακαλλή
