Ένας ολόκληρος κόσμος γύρω από το Κυπριακό Γραμματόσημο

Ένας ολόκληρος κόσμος που αφορά τα κυπριακά γραμματόσημα κρύβεται στην καρδιά της εντός των τειχών Λευκωσίας, στην οδό Αγίου Σάββα. Στο Ταχυδρομικό Μουσείο, που στεγάζεται στο ισόγειο μιας παλιάς αρχοντικής κατοικίας.

Ίσως, η δική μας γενιά να είναι η τελευταία που χρησιμοποίησε γραμματόσημα για να στείλει κάποια επιστολή ή ένα δέμα. Για τις επόμενες γενιές ενδεχομένως να είναι λέξη άγνωστη, όπως άγνωστη θα είναι και η χρησιμότητα του. Εκείνο το μικρό χαρτάκι το οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν ως ένδειξη πληρωμής για την αποστολή ενός ταχυδρομικού φακέλου ή δέματος. Το γραμματόσημο, παρά το γεγονός ότι έχει το δικό του μουσείο αλλά και τους λάτρεις του, δεν θα γίνει ποτέ παρελθόν, τονίζουν φιλοτελιστές αλλά και γνώστες του αντικειμένου. Θα συνεχίσει το ταξίδι του με κάθε τρόπο και θα φτάνει εκεί και όπου χρειάζεται! Θα φέρει απεικονίσεις της ιστορίας, της λαϊκής παράδοσης, της σύγχρονης ζωής και άλλων εκφάνσεων της ζωής του τόπου. 

Την πόρτα της ιστορίας του Κυπριακού Γραμματοσήμου σπρώξαμε και μπήκαμε μέσα στο Μουσείο για να συναντήσουμε τον κ. Πλουτή Λοΐζου, υπεύθυνο του χώρου, ο οποίος με πολλή προθυμία μοιράστηκε με τον «Φ» γνώσεις και εμπειρίες 57 χρόνων μέσα από τον φιλοτελισμό… Εθελοντικά προσφέρει τη γνώση του γύρω από το γραμματόσημο σε όποιον του τη ζητήσει,  θέλοντας να έχει συνέχεια η ιστορία τόσο του Μουσείου όσο και του γραμματοσήμου. 

Το Μουσείο ιδρύθηκε το 1981 προκειμένου να στεγάσει την πλούσια ιστορία και το υλικό από τις συλλογές των Κυπριακών Ταχυδρομείων, το οποίο είναι απόλυτα συνυφασμένο με τη μακρά ταχυδρομική ιστορία του νησιού. Στις τρείς αίθουσες του Μουσείου, με τη βοήθεια του κ. Λοΐζου, είδαμε εκθέματα γραμματοσήμων τα οποία είναι τοποθετημένα χρονολογικά, καθώς και διάφορα ταχυδρομικά αντικείμενα όπως σφραγίδες, αερογράμματα, φακέλους για ασφαλισμένη αλληλογραφία, ειδικά περιτυλίγματα για την ταχυδρόμηση εφημερίδων και περιοδικών, φακέλους πρώτης ημέρας κυκλοφορίας, ενημερωτικό υλικό κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντικά εκθέματα αποτελούν οι αγροτικές και αστικές ταχυδρομικές σφραγίδες, καθώς και οι σφραγίδες για ασφαλισμένες επιστολές, σφραγίδες αγγλικών στρατοπέδων, αλλά και διαφημιστικές.

Ο επισκέπτης του Ταχυδρομικού Μουσείου, έχει την ευκαιρία να δει τις τεχνικές με τις οποίες ασφάλιζαν παλαιότερα τις επιστολές ή τους ταχυδρομικούς σάκους, καθώς και τις ζυγαριές με τις οποίες ζύγιζαν τους φακέλους και τα δέματα προκειμένου να καθορίσουν το ταχυδρομικό τέλος. 

Η ταχυδρομική ιστορία της Κύπρου αρχίζει από το 1871 με τη λειτουργία του τουρκικού ταχυδρομείου στη Λευκωσία, το οποίο τερμάτισε τη λειτουργία του το 1878 όταν οι Άγγλοι ανέλαβαν τη διοίκηση του νησιού. Τα πρώτα γραμματόσημα που χρησιμοποιήθηκαν στην Κύπρο ήταν αυτά της Μεγάλης Βρετανίας το 1880, τα οποία κυκλοφόρησαν με την επισήμανση «Cyprus». Το 1881 εκδόθηκε η πρώτη σειρά γραμματοσήμων για την Κύπρο, η οποία έφερε το πορτραίτο της Βασίλισσας Βικτώριας. Με το θάνατο της Βικτώριας στον θρόνο τη διαδέχεται ο Εδουάρδος ο 7ος, που βρέθηκε και το δικό του πορτραίτο στις ταχυδρομικές εκδόσεις από το 1902 μέχρι και το 1910. Ακολούθως επί βασιλείας του Γεώργιου του 5ου κυκλοφόρησαν γραμματόσημα στην Κύπρο με το πορτραίτο του, τα οποία είχαν τη μεγαλύτερη αξία γραμματοσήμου επί αγγλοκρατίας, αφού έφθαναν μέχρι και τις 5 λίρες. Σήμερα είναι κομμάτια ιδιαίτερης συλλεκτικής σπανιότητας. 

Όπως μας εξηγεί ο κ. Λοΐζου, τα γραμματόσημα που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή ήταν αναλόγως των ταχυδρομικών αναγκών του τόπου, ενώ χρησιμοποιούνταν και για τη χαρτοσήμανση δικαστικών υποθέσεων και άλλων κυβερνητικών εγγράφων που είχαν χρηματικό κόστος. 

Το 1928 σηματοδοτεί αλλαγές στα γραμματόσημα μετά την αναμνηστική έκδοση για τα 50χρονα της βρετανικής διακυβέρνησης με 10 γραμματόσημα. Η Κύπρος ήταν η πρώτη χώρα που κυκλοφόρησε γραμματόσημα που ξέφυγαν από το πορτραίτο του μονάρχη και είχαν πάνω τοπία της Κύπρου. Το κόστος τους άρχιζε από τα ¾ του γροσιού και ανερχόταν μέχρι τη 1 λίρα. Η συλλογή αυτή από τους φιλοτελιστές αποτιμάται ως από τις πιο όμορφες και τις πιο περιζήτητες σε όλο τον κόσμο. Το 1937 σειρά με τη στέψη του Γεωργίου του 5ου κυκλοφόρησε ως γραμματόσημο. Το 1938 κυκλοφόρησε ακόμη μια μεγάλη σειρά με τα τοπία της Κύπρου όπου συνέχισε στο ίδιο με τα τοπία. Τον Αύγουστο του 1955 κυκλοφόρησε η πρώτη σειρά με γραμματόσημα που έφεραν το πορτραίτο της  βασίλισσας Ελισάβετ. Στη συνέχεια κυκλοφόρησαν εκδόσεις με τοπία της Κύπρου, ωστόσο στη γωνία έφεραν το πορτραίτο της βασίλισσας με το στέμμα. 

Από την ανεξαρτησία και μετά..

 Η Κύπρος κατέστη ανεξάρτητο κράτος το 1960 και από το 1962 μέχρι και σήμερα,  όλα της τα γραμματόσημα φέρουν το όνομά της στις τρεις επίσημες γλώσσες, την ελληνική, την τουρκική και την αγγλική. Τα πρώτα γραμματόσημα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου, ήταν αυτά που έφεραν την βασίλισσα Ελισάβετ τα οποία επανεκτυπώθηκαν με το σήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αργότερα η πρώτη επίσημη κυκλοφορία γραμματοσήμων μετά την ανεξαρτησία, έφερε τον χάρτη της Κύπρου. 

Το 1962 κυκλοφορεί η πρώτη σειρά ευρωπαϊκών γραμματοσήμων (Europa stamps) η οποία έφερε το περιστέρι. Από τότε, η Κύπρος κυκλοφορεί κάθε χρόνο σειρά ευρωπαϊκού γραμματοσήμου με θέμα το οποίο δίδεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως σε όλες τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Από το 1964 στην Κύπρο κάθε τέσσερα χρόνια κυκλοφορούν τα ολυμπιακά γραμματόσημα με τις ανάλογες απεικονίσεις. Από το 1966 όπου κυκλοφόρησε η πρώτη χριστουγεννιάτικη σειρά μέχρι και σήμερα, συνεχίζεται η ετήσια κυκλοφορία χριστουγεννιάτικων γραμματοσήμων. Τα κυπριακά ταχυδρομεία, διαχρονικά κυκλοφορούν σειρές οι οποίες σχετίζονται με την ιστορία, τη γεωγραφία, την κουλτούρα του τόπου αλλά και τα μεγάλα γεγονότα 

Ανάλογα γραμματόσημα, κυκλοφόρησαν για τους εορτασμούς των 20, των 30 και των 60 χρόνων της ανεξαρτησίας της Κύπρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1980 όπου η Κύπρος γιόρταζε τα 20 χρόνια από την ανεξαρτησία της, εκδόθηκε σειρά αναμνηστικών γραμματοσήμων με τρεις φωτογραφίες. Μία από την υπογραφή των συμφωνιών, μία φωτογραφία του Μακαρίου Γ’ και μία με την πρώτη κυπριακή σημαία που υψώθηκε στο κτήριο της Βουλής. 

Προσφυγόσημο – Το μακροβιότερο γραμματόσημο

Συνολικά 46 χρόνια μετά και το γραμματόσημο με το παιδί πρόσφυγα, το λεγόμενο προσφυγόσημο, βρίσκεται κολλημένο σε κάθε φάκελο που φεύγει από τα Κυπριακά Ταχυδρομεία, είναι το μακροβιότερο της χώρας μας. Τον Οκτώβριο του 1974 μετά την τουρκική εισβολή, το προσφυγόσημο θεσμοθετήθηκε από τη Βουλή και κυκλοφόρησε με φωτογραφία η οποία απεικόνιζε μια γριά η οποία κρατούσε στην αγκαλιά της ένα παιδί. Στόχος να προβληθεί το κυπριακό πρόβλημα στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα να στηριχθεί το ταμείο ανακούφισης παθόντων. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου κυκλοφόρησε το προσφυγόσημο με το παιδί πίσω από το συρματόπλεγμα σχεδόν με τη μορφή με την οποία τη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα σε έργο του γνωστού Έλληνα χαράκτη Τάσσου. 

Η τιμή του προσφυγόσημου αρχικά ήταν ένα σεντ ενώ από το 2008 και εντεύθεν η αξία του ανέρχεται στα δυο σεντ. Η κατασκευή του γραμματοσήμου γινόταν σε χαρακτικά, ακολούθως σε μακέτα ενώ σήμερα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ο χρόνος της δημιουργίας ενός γραμματοσήμου έχει ελαχιστοποιηθεί και μπορεί να γίνει η όποια αλλαγή  σε χρώματα και σχήματα μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. 

Πωλήθηκε έναντι 45 χιλιάδων λιρών…

Τι κάνει ένα γραμματόσημο να έχει μεγάλη αξία; Η σπανιότητα του και τα λάθη του, μας λέει ο κ. Λοΐζου για να μας εξηγήσει πως τα κακέκτυπα γραμματόσημα αλλά και τα περιορισμένης κυκλοφορίας γραμματόσημα έχουν αρκετά μεγάλη αξία. Σήμερα, είναι ελάχιστες οι πιθανότητες να κυκλοφορήσουν κακέκτυπα γραμματόσημα διότι τυπώνονται σε τυπογραφεία ασφαλείας και τα… λάθη καταστρέφονται!

Ένα σημαντικό στοιχείο που προσέχουν οι συλλέκτες των γραμματοσήμων είναι η οδόντωση γιατί αν καταστραφεί δεν έχει καμία αξία από συλλεκτικής άποψης, ενώ η σφραγίδα δεν πρέπει να καλύπτει μεγάλο μέρος του γραμματοσήμου και να μην κρύβει την τιμή του. 

Κυπριακά γραμματόσημα πωλήθηκαν πρόσφατα σε πλειστηριασμούς στο εξωτερικό και κάποια εξ αυτών έφθασαν μέχρι και τις 45.000 λίρες, ενώ αρκετά έχουν αγγίξει πιο υψηλές τιμές. Όμως… τα λάθη συνεχίζουν ακόμα να πωλούνται πολύ ακριβά! 

Ο φιλοτελισμός στην Κύπρο

Επί αγγλοκρατίας στην Κύπρο υπήρχαν αρκετοί φιλοτελιστές οι οποίοι ασχολούντο με τη συλλογή γραμματοσήμων. Το 1959 ιδρύουν την Κυπριακή Φιλοτελική Εταιρεία και ασχολήθηκαν μεταξύ άλλων με την έκδοση φακέλων πρώτης ημέρας κυκλοφορίας. Όπως μας εξηγεί ο κ. Πλουτής Λοϊζου, ο φάκελος πρώτης ημέρας κυκλοφορίας, εκτυπώνεται πάνω με τα γραμματόσημα τα οποία κυκλοφορούν και σφραγίζονται με ειδική αναμνηστική σφραφίδα της ημέρας. Ο πρώτος φάκελος 1ης μέρας κυκλοφορίας που εξέδωσε η Φιλοτελική Εταιρεία κυκλοφόρησε το 1960 με την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας και φέρει τα γραμματόσημα της Βασίλισσας Ελισάβετ τα οποία είχαν σημανθεί με ειδική σφραφίδα 16/8/1960. Η Κύπρος υπολογίζεται σήμερα, ανάλογα και με τις εκδόσεις των Κυπριακών Ταχυδρομείων και της Φιλοτελικής Εταιρείας, να αριθμεί πάνω από 5.000 φιλοτελιστές. 

Έχει να προσφέρει πολλά ο φιλοτελισμός όπως μας λέει ο κ. Πλουτής Λοϊζου. Το γραμματόσημο είναι μια εγκυλκλοπαίδεια από την οποία ο φιλοτελιστής μπορεί να μάθει για έναν τόπο, την κουλτούρα του τους φυσικούς του πλούτους. Παράλληλα, μαθαίνοντας κανείς να μαζεύει γραμματόσημα μαθαίνει από οργάνωση και τάξη καθώς η συλλογή γραμματοσήμων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, χρήση τσιμπίδας και οργάνωση.