Ανεβαίνοντας το βουνό όπως ο Σίσυφος μπορεί να βλέπουμε και τη θέα, λέει ο Λευτέρης Τάπας. Ένας καλλιτέχνης που, σ’ αυτή τη δύσκολη συνθήκη που βιώνουμε, δίνει μια άλλη οπτική στα πράγματα και μιλά για αισιοδοξία, ισορροπία και ευαισθησία.

Συναντηθήκαμε με τον Λευτέρη Τάπα στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, στη διάρκεια του στησίματος της μεγάλης έκθεσής του με τον εύγλωττο τίτλο «Η μέρα ξεκινά τη νύχτα». Μου εξηγεί ότι έχει περάσει ατέλειωτες ώρες στο στούντιό του για να δημιουργήσει, μέσα από μια επίμονη διαδικασία, τα χειροποίητα έργα του. Περιδιαβαίνοντας τον χώρο, είναι σαν να μπαίνεις σε ένα μαγικό κόσμο όπου τα μεγάλων διαστάσεων κοπτικά έργα, βίντεο animation, σχέδια με μολύβι και μελάνι, εγκαταστάσεις γλυπτών από χαρτί, σε ταξιδεύουν όχι μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Σ’ αυτή τη δύσκολη συνθήκη που βιώνουμε, ο καλλιτέχνης θέτει ερωτήματα και υποδεικνύει την ανάγκη για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με τη Φύση αλλά και με τον εαυτό μας. Μέσω του Project Room, το NiMAC τον προσκάλεσε να χρησιμοποιήσει τον χώρο του ως ένα τρισδιάστατο πεδίο έκφρασης όπου θα αναπτύξει εικαστικές, εννοιολογικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις στη χωρική πραγματικότητα των τριών διαστάσεων. 

– Η νέα σου εικαστική πρόταση στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών NiMAC συνδέεται με την τελευταία, το «Αρχιπέλαγος»; Είναι η εξέλιξη της τελευταίας μου δουλειάς και περιλαμβάνει στοιχεία του συνολικού έργου μου των τελευταίων 20 χρόνων με σχέδιο, κοπτικά και γλυπτά από χαρτοπολτό. Νομίζω πως ό,τι έμαθα όλη αυτή την περίοδο θα το δούμε σ’ αυτή την έκθεση. Ήθελα σ’ αυτό τον χώρο να δείξω το απόσταγμα των πραγμάτων με τα οποία δούλεψα ως τώρα. 

– Αντιμετωπίζεις συνολικά τη δουλειά σου ως ένα έργο σε εξέλιξη; Ναι, ένα έργο σε εξέλιξη, που αλλάζει και μεταμορφώνεται όπως κι εγώ ο ίδιος. Δηλαδή δεν ξεχωρίζω το έργο κάποιου από τη ζωή του. 

– Πρόκειται για μια παραγωγή που δημιουργήθηκε στη διάρκεια του τελευταίου χρόνου και της περιόδου του εγκλεισμού; Η πρόταση να εργαστώ για την έκθεση από τον Γιάννη Τουμαζή έγινε το 2019. Στην πορεία προέκυψε η πανδημία που πήρε τα πράγματα πιο πέρα. Ενώ η έκθεση θα γινόταν σε ένα χρόνο, γίνεται μετά από δυο χρόνια. Σίγουρα στα έργα υπάρχουν στοιχεία που ενδεχομένως αγγίζουν την κρίση που βιώσαμε. Όμως δεν είναι μια έκθεση για την πανδημία. Πιστεύω στην πολυεπίπεδη ποίηση, στην οποία μπορεί κάποιος να βρει δικά του νοήματα ανάλογα με τα προσωπικά του βιώματα. Δεν θα προδιέθετα τον θεατή για κάτι, δεν μου αρέσει να τον κατευθύνω. Το θέμα της έκθεσης είναι ανοιχτό σε ερμηνείες.

– Θέλησες να μεταφέρεις ένα αισιόδοξο μήνυμα; Το σκεπτικό της έκθεσης έχει να κάνει με την αισιοδοξία και την πίστη σε κάτι καλύτερο που μπορεί να ακολουθήσει. Θέλω πάντα να σκέφτομαι πως έπειτα από κάτι δύσκολο θα έρθει κάτι καλό. Αν το δούμε έτσι και αν αγωνιστούμε, μπορούμε να το κάνουμε καλό. Η ζωή μας είναι ένας αγώνας δύσκολος, αλλά αυτό τον αγώνα αν τον κάνουμε με χαρά, τότε ίσως να είναι πιο ευχάριστη η διαδρομή. Θέλω να μιλήσω στην έκθεση για πράγματα που μας λείπουν. Όπως η αισιοδοξία, η ισορροπία και η ευαισθησία. 

– Ο θεατής ακολουθεί μια Σισύφεια πορεία στην έκθεση όπως και ο άνθρωπος στη ζωή του; Ο Σίσυφος ήταν καταδικασμένος να κουβαλά μια πέτρα στην κορυφή ενός βουνού. Μόλις έφτανε στην κορυφή, η πέτρα έπεφτε και επαναλάμβανε την ίδια διαδικασία συνεχώς. Είναι ένας αγώνας που μοιάζει πολύ με τη ζωή του ανθρώπου η οποία έχει δυσκολίες, αντιξοότητες και πόνο. Αυτό που προτείνω είναι ότι, εφόσον ξέρουμε πως είναι δύσκολος αυτός ο αγώνας, ας τον κάνουμε με χαρά. Μπορεί ανεβαίνοντας το βουνό να βλέπουμε και τη θέα.

– Ένα έργο είναι εμπνευσμένο από την «Ασκητική» του Καζαντζάκη. Είναι ένα σχόλιο πάνω στην ίδια τη ζωή; Είναι ένα βίντεο με μια σπηλιά και ένα απόσπασμα από την «Ασκητική» που παροτρύνει τον αναγνώστη να σκάψει μέσα του. Σκάβοντας, φτάνει σ’ έναν τοίχο αδιαπέραστο και στο τέλος ανακαλύπτει ότι οι φωνές πίσω απ’ αυτόν και οι ήχοι που ακούει είναι η ίδια του η καρδιά. Αυτό πάλι έχει να κάνει με το μέσα και το έξω, το υπόγειο και το επίγειο, από το σκοτάδι στην γνώση και την ελευθερία. 

– Σε ενδιαφέρει να ωθήσεις το κοινό σε μια εσωτερική διεργασία αναζητήσεων; Αυτή είναι η πρόθεσή μου. Ο θεατής να γίνει μέρος του έργου και να μπει σε ένα περιβάλλον που θα συναντήσει στοιχεία τα οποία ίσως να του προκαλέσουν κάποια συναισθήματα, να τον συγκινήσουν. 

– Αντλείς ερεθίσματα και από άλλους συγγραφείς; Μου αρέσει ο Προυστ, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Νίτσε. Βέβαια, οτιδήποτε μπορεί να επηρεάζει τη δουλειά μας, ακόμη και χωρίς να το ξέρουμε. Μπορεί να είναι μια εικόνα που πέρασε ξαφνικά από μπροστά μας, ή κάτι που νιώσαμε -χωρίς πρόγραμμα- και επηρεάζει τη σκέψη μας. 

– Ο χώρος του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών φαίνεται να λειτουργεί σαν μια μεγάλη σκηνή. Ξεκινώντας τα έργα, είχα στο μυαλό μου το πλάνο του χώρου. Κατά τη δημιουργική διαδικασία αυτής της περιόδου, τα έργα έπαιρναν μορφή με βάση τον χώρο, τις διαστάσεις, την κλίμακα και τη σχέση τους με τη διαδρομή που ήθελα να ακολουθήσει ο θεατής ώστε να γίνει κι αυτός μέρος της αφήγησης. Ο χώρος του κέντρου ήταν ένα λευκό τετράδιο, ένα χάρτης που ξεδιπλώνεται. 

– Το στοιχείο του χειροποίητου έπαιζε πάντα σημαντικό ρόλο στη δουλειά σου. Ωστόσο είναι η πρώτη φορά που συνδυάζεις και την τεχνολογία. Ναι, χρησιμοποιώ animation και ήχο δίπλα σε έργα φτιαγμένα από χαρτί. Αλλά ακόμη και οι κινούμενες εικόνες δημιουργήθηκαν χειροποίητα: Όλες οι εικόνες στα βίντεο έγιναν στο χέρι, μικρά κομμάτια στο χαρτί πήραν άλλη διάσταση με την τεχνολογία. Με ενδιαφέρει το ότι από κάτι τόσο μικρό σε κλίμακα μπορείς να συνθέσεις μια μεγάλη εικόνα που να απεικονίζει το υψηλό και το άπειρο του σύμπαντος. 

– Το χαρτί, ένα υλικό που χρησιμοποιούσες πάντα, έχει να κάνει με το εφήμερο; Είναι ένα υλικό που καταστρέφεται εύκολα και έχει να κάνει με τη φθορά. Μπορεί ένα άγγιγμα να το καταστρέψει εντελώς. Και αυτή η ευθραυστότητα και η ευαισθησία των αντικειμένων με ενδιαφέρει πολύ. Καμιά φορά είναι εντάξει να είσαι ευαίσθητος. Μπορεί να είναι και δύναμη αυτό το χαρακτηριστικό κάποιου ανθρώπου. 

– Φαντάζομαι ότι πίσω από τα χειροποίητα έργα σου υπάρχουν ατέλειωτες ώρες επίπονης δουλειάς. Είναι γεγονός ότι μου πήρε πάρα πολύ χρόνο και χρειάστηκε μεγάλη αφοσίωση. Αυτός ο χρόνος είναι μέρος του έργου. Είναι μια διαδικασία που σε παίρνει κάπου αλλού. Κάπως έτσι μπορεί να πει κανείς ότι γίνεται και η μεταμόρφωση του ανθρώπου. 

– Έμμεσες αναφορές στη μεταμόρφωση βλέπουμε μέσα από τον τρόπο που επεξεργάζεσαι τα υλικά σου. Πολλές φορές το ίδιο το υλικό παίρνει άλλες μορφές. Για παράδειγμα, σ’ αυτή την έκθεση τα νησιά που μοιάζουν με βράχους είναι φτιαγμένα από χαρτί που έχει υποστεί το ίδιο μια διαδικασία μεταμόρφωσης. Έχει διυλιστεί, έχει γίνει σκόνη, και αφού το έχω επεξεργαστεί με χρωστικές ουσίες από μέταλλα ή πετρώματα πήρε την νέα του μορφή.

– Στα πρότζεκτ σου πρωταγωνιστούν στοιχεία της Φύσης. Πιστεύεις ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του μαζί της; Πάντα η Φύση έπαιζε μεγάλο ρόλο στη δουλειά μου. Είμαστε πολύ μικροί απέναντί της. Και αυτό το μεγαλείο που νιώθουμε βλέποντας τα στοιχεία της Φύσης, όπως ένα νυχτερινό ουρανό, και μας κάνει να νιώθουμε πολύ μικροί, είναι ένα από τα θέματα που πραγματεύομαι. Θυμάμαι μια φράση του Μάρκου Αυρήλιου στα «Εις εαυτόν» που λέει: «Παρατήρησε τις τροχιές των άστρων σαν να έτρεχες και εσύ μαζί τους». Φέρνει τον άνθρωπο στη θέση που πραγματικά είναι. Ένα μικρό κομμάτι του σύμπαντος. Νιώθοντας ότι είσαι μέρος αυτού του συστήματος διαγράφεις τον εγωκεντρισμό σου.

– Αυτή η συνειδητοποίηση μας οδηγεί στο να φερόμαστε με μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στη Φύση; Και απέναντι στους ανθρώπους γύρω μας.. Είναι σημαντικό να είμαστε καλοί και να συμπονούμε τους ανθρώπους με τους οποίους έτσι κι αλλιώς συμπάσχουμε. 

– Οι περίοδοι κρίσεων μας ωθούν να αναστοχαζόμαστε πάνω σε αυτές τις αξίες; Ναι, γιατί σε καλές εποχές νομίζουμε ότι είμαστε άτρωτοι. Ότι όλα μπορούν να διορθωθούν. Ο θάνατος υπήρξε το μεγαλύτερο ταμπού, ειδικά στη δυτική κοινωνία. Και αυτό που ήρθε, μας βρήκε εντελώς απροετοίμαστους. Ακούμε με αγωνία, καθημερινά για θανάτους, για τρόμο… Ελπίζω πως η κατανόηση της ανθρώπινης συνθήκης μπορεί να μας φερει σε μια διάθεση επαναπροσδιορισμού αξιών. 

– Εσύ προσωπικά πώς βίωσες αυτή την περίοδο;  Ήμουν από τους τυχερούς, γιατί δούλευα πάνω σ’ αυτή την έκθεση. Πολλοί άνθρωποι ταλαιπωρήθηκαν και ταλαιπωρούνται ακόμα. Άλλαξε η ζωή τους, η καθημερινότητά τους, ίσως και το μέλλον τους. Πέρασα πολύ χρόνο στο εργαστήριό μου με τα παιδιά μου και τη σύζυγό μου να βοηθούν για την έκθεση. Ειδικά η εννιάχρονη κόρη μου, έβαλε το χεράκι της σε πολλά σημεία. 

– Σε προσωπικό επίπεδο έχεις αναθεωρήσει πράγματα για τη ζωή; Κάθε απροσδόκητη κατάσταση που μας συμβαίνει και μας επηρεάζει, τη μεταφράζουμε σύμφωνα με τις δικές μας ευαισθησίες και προσπαθούμε να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες μέσα από τη δημιουργία κρατώντας τα καλά.

– Μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο όπου φαίνεται πως έχουμε αφήσει πίσω μας τα δύσκολα. Πιστεύεις ότι οδηγούμαστε από τη νύχτα στη μέρα; Σε αυτό ελπίζω. «Η πιο σκοτεινή νύχτα θα τελειώσει και ο ήλιος θα ανατείλει ξανά», αναφέρει στους «Άθλιους» ο Βίκτωρ Ουγκό. Έπειτα από όλο αυτό, κάτι καλό θα βγει. Ας είναι και σε ένα επίπεδο αυτογνωσίας. 

– Πέραν από την πανδημία, ο κόσμος βίωσε μια μεγάλη απογοήτευση από το πολιτικό σύστημα. Η τέχνη μπορεί να δώσει μια άλλη προοπτική στη ζωή μας; Θεωρώ ότι η τέχνη, η δημιουργικότητα, ο πολιτισμός γενικότερα, είναι ένα ισχυρό όπλο αντίστασης. Μιλά για ελευθερία και, μέσα στην ασχήμια, μπορεί να εμπνεύσει και να αλλάξει πράγματα. H τέχνη μπορεί να ζεστάνει την ψυχή του ανθρώπου. Να του πει ότι νιώθουν και άλλοι έτσι.

– Οι άνθρωποι της τέχνης είναι οι πρώτοι που πλήττονται σε περιόδους κρίσεων. Η πολιτεία δεν θα έπρεπε να στηρίξει περισσότερο τους καλλιτέχνες; Αυτό έχει να κάνει με το πως αντιλαμβάνεται την τέχνη και τον πολιτισμό η πολιτεία. Πρέπει να αλλάξει το καθεστώς απέναντι στους καλλιτέχνες, απέναντι στον πολιτισμό. Η καλλιέργεια του πνεύματος θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα. 

– Πώς είδες τη δημιουργία νέων χώρων τέχνης τα τελευταία χρόνια στη Λεμεσό όπου ζεις, αλλά και στις άλλες πόλεις; Είναι σημαντικό να έχουμε νέους ανθρώπους με όρεξη και φρέσκες ιδέες. Κι αυτό συμβάλλει στη συλλογική πρόοδο και εξέλιξη. 

– Νιώθεις τυχερός που κάνεις μια δουλειά που αγαπάς; Βέβαια. Η τέχνη εμπεριέχει το στοιχείο της απόλυτης ελευθερίας και αυτό είναι τεράστιο προνόμιο.  

– Το γεγονός ότι δουλεύεις ως καθηγητής επιδρά με κάποιο τρόπο στη δουλειά σου; Είναι και αυτό μέρος μιας πολύπλοκης ισορροπίας που έχει να κάνει με τη δουλειά μου στο σχολείο, στο εργαστήριο, με τη ζωή μου ως πατέρας ή σύζυγος. Όλα λειτουργούν σαν κομμάτια του εαυτού μου. Στο σχολείο της Λεμύθου όπου δουλεύω τα τελευταία έξι χρόνια, το εργαστήριο της τέχνης έχει τεράστια παράθυρα από τα οποία βλέπεις την πιο ωραία θέα μπροστά σου: Εικόνες από το βουνό και το δάσος που μεταμορφώνονται ανάλογα με τις εποχές, την ημέρα και την ώρα. Το περιβάλλον στο οποίο εργάζομαι με εμπνέει και τροφοδοτεί τη σκέψη μου. Πολλά έργα που δημιούργησα, τα σκέφτηκα ή τα είδα καθ’ οδόν προς το σχολείο, αφού καθημερινά ταξιδεύω από τη Λεμεσό προς το δάσος του Τροόδους ακολουθώντας μια μοναδική διαδρομή. Οπόταν η μέρα μου εξελίσσεται μέσα στη Φύση. 

– Παλιά οι γονείς δεν άφηναν παιδιά τους να σπουδάσουν τέχνη, επειδή θεωρούσαν ότι θα πεθάνουν στην ψάθα. Μολονότι σήμερα έχουμε πολλούς νέους που σπουδάζουν τέχνες, σ’ ένα βαθμό εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η αντίληψη. Τι θα έλεγες σε ένα νέο που επιλέγει αυτές τις σπουδές; Θεωρώ ότι δεν είναι κάτι που το επιλέγεις, αλλά σε επιλέγει. Το κάνεις επειδή δεν μπορείς διαφορετικά και επειδή έχεις μέσα σου ευαισθησίες και πράγματα που ζητούν διέξοδο για να βγουν προς τα έξω. Δεν είναι επιλογή 100% δική σου αν θα σπουδάσεις τέχνη. Θα έλεγα σε ένα νέο που θέλει να σπουδάσει τέχνη να είναι αφοσιωμένος και να επιμένει. Στο τέλος της μέρας, αλίμονο αν δεν ήταν έτσι οι νέοι άνθρωποι. Πρέπει να είναι έτσι, αλλιώς θα μέναμε στάσιμοι και θα δεχόμασταν την ιστορία όπως είναι. 

* Η έκθεση «Η μέρα ξεκινά τη νύχτα» στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών – Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη» (NiMAC) θα διαρκέσει ως τις 24 Ιουλίου 2021 – τηλ. 22797400.

Φιλελεύθερα, 23.5.2021.