Τους περιέγραψαν ως τέρατα και ίσως κάποιοι να ήταν, αν συλλογιστεί κανείς τα εγκλήματα που διέπραξαν. Μετά την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους το 2013 η εξτρεμιστική, τζιχαντιστική βία βρέθηκε στο απόγειο της. Χιλιάδες μαχητές από τις γύρω χώρες αλλά και την Ευρώπη βρέθηκαν στη Συρία και το Ιράκ για να πολεμήσουν υπέρ του ισλαμικού χαλιφάτου.
Η διάλυση του χαλιφάτου όπως η δράση άλλων τζιχαντιστικών οργανώσεων γέμισε τα στρατόπεδα και τις φυλακές χωρών της περιοχής με ανθρώπους, εγκαταλελειμμένους κυριολεκτικά στη μοίρα τους.
Δύο αδερφές η Νάνσι και η Μάγια Μαγιούτ από το Λίβανο, αψήφησαν τους κινδύνους και αποφάσισαν να ασχοληθούν με αυτούς τους ανθρώπους και να δουν όχι μόνο γιατί κατέφυγαν στη βία, αλλά και για να τους βοηθήσουν να επανενταχθούν στην κοινωνία. Στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών τους σπουδών ίδρυσαν ένα οργανισμό των Rescue Me και καθημερινά επισκέπτονται φυλακές και στρατόπεδα και συνομιλούν με άντρες, γυναίκες και παιδιά που ενεπλάκησαν με την τζιχαντιστική βία.
Τα ευρήματά τους είναι εντυπωσιακά. Η Νάνσι Μαγιούτ στην συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο ανέφερε πως οι περισσότεροι τζιχαντιστές είναι άνθρωποι που υπέστησαν και οι ίδιοι κάποιου είδους κακοποίηση ή παραμέληση μέσα στις οικογένειές τους και που τις περισσότερες φορές είχαν να αντιμετωπίσουν ένα βίαιο ή και απών πατέρα. Τα συναισθηματικά κενά και την ανάγκη τους για αποδοχή ήρθαν να καλύψουν οι τζιχαντιστές. Είναι για αυτό το λόγο επεσήμανε η Λιβανέζα ψυχολόγος που οι έφηβοι, που είναι πιο ευάλωτοι είναι και πιο εύκολο να στρατολογηθούν, καθώς οι οργανώσεις εκμεταλλεύονται την επιθυμία τους για αποδοχή.
Εξίσου δύσκολη η συνέχεια για τους τζιχαντιστές και όταν βρεθούν εκτός φυλακής ή των στρατοπέδων που τους είχαν κλείσει. Η επανένταξή τους στην κοινωνία αποδεικνύεται γολγοθάς, καθώς δεν είναι ούτε αποδεκτοί ούτε καλοδεχούμενοι. Κυρίως, όμως εξήγησε η Νάνσι Μαγιούτ συνεχώς καραδοκεί ο κίνδυνος να στρατολογηθούν ξανά, αφού οι τζιχαντιστικές οργανώσεις κάνουν τα πάντα για να τους κερδίσουν πίσω.
-Πως ιδρύθηκε ο οργανισμός Rescue Me; Τι ήταν αυτό που σάς έκανε να ασχοληθείτε με την εξτρεμιστική βία;
-Λοιπόν, εγώ και η αδερφή μου ξεκινήσαμε το 2006 επισκεπτόμενες στρατόπεδα εδώ στο Λίβανο με Λιβανέζους στρατιώτες. Αν θυμάστε τότε έγινε μια μεγάλη σύγκρουση στα νότιας χώρας, την οποία κέρδισε ο λιβανέζικος στρατός. Αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε με την Handicap International, που είναι μια ΜΚΟ και τότε αντιληφθήκαμε πόσοι στρατιώτες υπέφεραν από μετρατραυματικό στρες (PTSD). Τότε αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι για τον στρατό, αλλά ο στρατός απέρριψε την πρότασή μας. Όμως ξεκινήσαμε. Δεν ήταν εύκολο για δύο γυναίκες αλλά επιμέναμε. Στη συνέχεια στη διάρκεια των σπουδών μας θελήσαμε να δούμε και την άλλη πλευρά, τους εξτρεμιστές, να κατανοήσουμε τι συμβαίνει και με αυτούς. Φυσικά ο στρατός δεν μας ήθελε μέσα στα πόδια του, αλλά εμείς επιμέναμε. Και αυτό που είχαμε στο μυαλό μας ήταν αν δεν γνωρίσουμε, αν δεν μελετήσουμε αυτούς τους ανθρώπους, πως θα έχει επίγνωση η κοινωνία; Έτσι, το 2009 μαζί με την αδερφή μου τη Μάγια βάλαμε τις βάσεις και ιδρύθηκε ο οργανισμός Rescue Me. Και έτσι ξεκινήσαμε να δουλεύουμε με εξτρεμιστές που ήταν φυλακισμένοι με σκοπό να τους βοηθήσουμε να αποκατασταθούν και να ενταχθούν πίσω στην κοινωνία.
-Ποια από τα ευρήματά σας μελετώντας στρατιώτες και εξτρεμιστές σας έκαναν εντύπωση;
-Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι είχαμε να κάνουμε με δύο κυρίως διαταραχές ναρκισιστική συμπεριφορά και οριακή διαταραχή προσωπικότητας (borderline disorder). Περιμέναμε πως θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε πολλή αντικοινωνική προσωπικότητα, όμως δεν επιβεβαιώσαμε κάτι τέτοιο. Έχουμε και περιστατικά ψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD), όπως επίσης και επεισόδια κατάθλιψης.
-Υπήρξαν άνθρωποι που προσπάθησαν να σας αποτρέψουν όταν τους είπατε τι σκοπεύατε να κάνετε; Ποια ήταν οι αντίδραση της οικογένειας και των φίλων σας όταν ανακοινώσατε πως θα έρχεστε σε επαφή με εξτρεμιστές;
-Η μητέρα μας από την πρώτη στιγμή είπε πως είναι εξαιρετικά νέα. Δεν περίμενα κάτι διαφορετικό και η ίδια είναι κλινική κοινωνική λειτουργός και λειτουργεί έξω από το μέτρο. Ο πατέρας μου στραβοκατάπιε έμεινε σύξυλος και ρώτησε αν είμαστε σίγουρες για το τι πάμε να κάνουμε. Φυσικά και οι δυο ανησυχούν και πάντα θέλουν να ξέρουν που βρισκόμαστε.
Όσο αφορά τους φίλους μας, σβήσαμε τα ίχνη τους από τα κοινωνικά δίκτυα και αποσυνδεθήκαμε εντελώς από το Facebook, ώστε να διασφαλίσουμε πως οι εξτρεμιστές δεν θα μπορούν να τους εντοπίσουν. Ήταν κάτι που έπρεπε να γίνει για λόγους ασφαλείας. Ξέρουμε ότι μπορούν εύκολα να μας εντοπίσουν άλλωστε ο Λίβανος είναι μια μικρή χώρα. Δεν υπάρχει καθόλου ασφάλεια.
-Περίπου πόσους τζιχαντιστές έχετε προσεγγίσει μέχρι τώρα. Ήταν κυρίως άντρες, γυναίκες παιδιά, τι ηλικίες και από ποιες χώρες;
-Οι περισσότεροι που συναντήσαμε ήταν εντός κάποιας φυλακής. Αν υπολογίζω σωστά ήρθαμε σε επαφή με περισσότερους από 1500 ανθρώπους. Οι περισσότεροι ήταν άντρες, αλλά καταφέραμε να βοηθήσουμε και στην αποκατάσταση περισσότερων από 100 γυναικών, όπως επίσης και δύο παιδιών. Επίσης, πιστεύω πως κάναμε καλή δουλειά και έξω από τις φυλακές και βοηθήσαμε κόσμο να μην ενταχθεί σε εξτρεμιστικές οργανώσεις. Οι περισσότεροι από αυτούς γύρω στο 50% ήταν Σύριοι, 30% Παλαιστίνιοι, 15% Λιβανέζοι και οι υπόλοιπο από διάφορες εθνικότητες, κυρίως Ευρωπαίοι.
-Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε προκειμένου να βοηθήσετε τους εξτρεμιστές να επανενταχθούν στην κοινωνία;
-Χρησιμοποιούμε τη μέθοδο και το μοντέλο του Δρος Raymond Hammonds, σύμφωνα με την οποία επιβάλλεται πρώτα να κάνουμε αξιολόγηση τι είδους θεραπεία θα ακολουθήσουμε. Μέσω ενός ερωτηματολογίου αξιολογούμε την κατάσταση και προχωρούμε ανάλογα. Έχουμε εντοπίσει τέσσερις διαφορετικές προσωπικότητες. Καταρχήν είναι οι ψυχοπαθείς. Μετά είναι εκείνοι που έχουν εθνο-γεωγραφικά κίνητρα, εκείνοι που έχουν θρησκευτικά και εκείνοι που έχουν πολιτικά. Οι τελευταίοι μάλιστα, φαίνεται πως είναι και πιο εκδικητικοί. Για κάθε ομάδα η διαδικασία αποκατάστασης είναι διαφορετική και έχει να κάνει και με αυτό που ανέφερα προηγουμένως αν πρόκειται, δηλαδή για άτομα που έχουν ναρκισιστική συμπεριφορά ή οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Δίνουμε μεγάλη έμφαση στη θεραπεία των τραυμάτων που έχουν αυτοί οι άνθρωποι. Η συντριπτική τους πλειοψηφία υποφέρει από μετατραυματικό στρες.
Η αποκατάσταση αυτών των ανθρώπων ξεκινά από τη φυλακή, από την αντιμετώπιση της ακραίας, βίαιης φύσης τους μέσα από ατομικές συνεδρίες αλλά και ομαδικές συνεδρίες. Στόχος είναι να εκφράσουν αυτά που αισθάνονται και να τα αντιμετωπίσουν. Επίσης, ξεκινήσαμε να στοχεύουμε σε περιοχές όπου ξέρουμε πως γίνονται στρατολογήσεις. Έτσι, ενισχύουμε την ενδυνάμωση των γυναικών και προσεγγίζουμε παιδιά που έχουν υποστεί τραύματα και εφήβους που θεωρούμε πως κινδυνεύουν να προσεγγιστούν από τζιχαντιστές. Χρησιμοποιούμε πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις. Δεν υπάρχει μια μαγική συνταγή που να βρίσκει εφαρμογή σε όλους. Προσπαθούμε να είμαστε ευέλικτοι, βλέπουμε τι φέρνει αποτελέσματα και τι όχι και προχωρούμε αναλόγως.
-Προσέξατε να υπάρχει κάποιο μοτίβο;
-Μας έκανε εντύπωση ότι όλοι οι τζιχαντιστές άντρες, γυναίκες παιδιά είχαν κάτι κοινό: πατέρα που είτε ήταν απών, είτε ήταν κακοποιητικός, είτε τους είχε απορρίψει και δεν είχαν ποτέ την αποδοχή του, είτε ακόμη που τους αγνοούσε. Οι μητέρες ήταν, επίσης, και οι ίδιες θύματα ή είχαν παθητικό ρόλο ή δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για να προστατεύσουν τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, είδαμε γυναίκες που οι σύζυγοί τους κακοποιούσαν τα παιδιά τους και οι ίδιες δεν έκαναν ή δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι για να τους σταματήσουν. Αποτέλεσμα ότι τα παιδιά θεωρούσαν εξίσου απορριπτική ή κακοποιητική και τη μητέρα τους. Επιπλέον, είναι ακόμη κάτι. Οι περισσότεροι με τους οποίους δουλέψαμε είχαν έντονη αυτοενοχοποίηση και έριχναν το φταίξιμο στον εαυτό τους. ‘Δεν είμαι αρκετά καλός για αυτό οι γονείς μου δεν με αγαπούν’, ‘έχω κάνει κάτι και για αυτό με χτυπούν’. Οπόταν, ξεκινώντας τη διαδικασία αποκατάστασης κύριος μας στόχος είναι να κάνουμε αυτούς τους ανθρώπους να αγαπήσουν τον εαυτό τους, να τους φροντίζουν και να μην δίνουν τόση σημασία στο ποιοι είναι ή τι θέλουν οι γονείς τους.
-Άρα αυτό που λέτε πως και η πιο μικρή ένδειξη συμπάθειας και κατανόησης για αυτούς τους ανθρώπους είναι κάτι σημαντικό;
-Ξεκάθαρα ναι. Αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται να δουν πως κάποιος νοιάζεται. Από την αρχή ποτέ δεν τους θεώρησα εγκληματίες. Έχουν υπάρξει και θύματα.
Πιο ευάλωτοι οι έφηβοι
-Έχετε περάσει τα τελευταία χρόνια μιλώντας σε τζιχαντιστές. Έχετε κατανοήσει πως ριζοσπαστικοποιούνται εκτός από τα οικογενειακά τραύματα;
-Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Κοιτάξτε ισχύει κάτι που άκουσα όταν ήμουν ακόμη στο σχολείο. Κανένας δεν φτάνει από τη μια μέρα στην άλλη στη φυλακή, πρέπει να περάσει από διάφορα στάδια. Υπάρχουν εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες. Για αυτό βλέπουμε δυο παιδιά στην ίδια οικογένεια το ένα να πηγαίνει σχολείο το άλλο να ριζοσπαστικοποιείται, ή το ένα προκόβει και το άλλο να αντιμετωπίζει συνεχώς προβλήματα. Οι εσωτερικοί παράγοντες σημαίνουν πως η μητέρα σου ή ο πατέρας σου σε ενδυναμώνουν με αυτοπεποίθηση και σε φροντίζουν ικανοποιώντας τις ανάγκες σου και έχοντας καλή επικοινωνία σου μαζί σου.
Οι εξωτερικοί είναι οτιδήποτε μπορεί να σε επηρεάσει για παράδειγμα ένα τραυματικό συμβάν όπως ένας βιασμός ή το σχολείο στο οποίο πηγαίνεις. Για αυτό και οι εξτρεμιστικές οργανώσεις στρατολογούν εφήβους που βρίσκονται στην ευάλωτη ηλικία, που η ιδεολογία για τον κόσμο τότε διαμορφώνεται. Επομένως, και για κάποιους και ο παράγοντας τύχη έχει παίξει ρόλο, αν δηλαδή τη στιγμή που είναι ευάλωτοι αν στο δρόμο τους θα βρεθεί κάποιος που θα τους ανοίξει πόρτα για κάτι καλό ή θα τους τραβήξει από το χέρι και να τους οδηγήσει σε μια τζιχαντιστική οργάνωση.
–Είναι πολύ σημαντικό αυτό που λέτε για την ηλικία.
-Ακριβώς και εδώ θα ήθελα να προσθέσω πως αυτό αφορά και άτομα που για κάποιο λόγο έχουν μείνει κολλημένα στην εφηβική τους ηλικία. Τι θέλω να πω. Ήρθαμε σε επαφή με ανθρώπους 30 και 40 ετών, που στρατολογήθηκαν από τζιχαντιστές. Η ηλικία τους δεν ήταν παρά ένας αριθμός. Αυτοί οι άνθρωποι επειδή κουβαλούσαν διάφορα τραύματα ή επειδή δεν ξεπέρασαν ορισμένες καταστάσεις παρά την ηλικία τους ήταν σαν να ήταν 15 και 16 χρονών.
–Πως είναι η ζωή εκτός φυλακής για τους πρώην τζιχαντιστές; Γίνονται εύκολα αποδεκτοί από την κοινωνία;
-Κατ’ αρχή με το που θα βγουν εκτός φυλακής οι οργανώσεις τους θα κάνουν τα πάντα για να τους τραβήξουν πίσω. Κυριολεκτικά γίνονται η σκιά τους. Αν πάνε να ζητήσουν δουλειά θα σπεύσουν να ενημερώσουν τον εργοδότη πως είναι πρώην τζιχαντιστές μειώνοντας του τις πιθανότητες πρόσληψης. Είναι στιγματισμένοι, επίσης από τις οικογένειες τους αλλά και τις κοινότητές τους και πολλές φορές αποκομμένοι από κάθε επαφή με τους οικείους τους. Η αστυνομία πολλές φορές τους παρενοχλεί. Είναι πολύ δύσκολο να βρουν δουλειά, να έχουν εισόδημα.
Υπάρχουν μη κυβερνητικές οργανώσεις που προσπαθούν να τους βοηθήσουν αλλά δεν είναι κάτι εύκολο να γίνει. Και φυσικά ούτε λόγος να γίνεται για βοήθεια ή στήριξη από το κράτος. Το πρόβλημα είναι πως ακόμη και κάποιες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που υποτίθεται πως θέλουν να βοηθήσουν στο τέλος τους χρησιμοποιούν για να κάνουν τη δική τους προπαγάνδα και να βγάλουν χρήματα.
Συνεχίζεται η στρατολόγηση νέων τζιχαντιστών
–Ποιες τζιχαντιστικές οργανώσεις δραστηριοποιούνται πλέον στην περιοχή; Είναι ενεργό το Ισλαμικό Κράτος, για παράδειγμα;
-Θα σας πω κάτι. Ένας πολύ καλός μου φίλος που σκοτώθηκε στο Ιράκ υποστήριζε πως υπάρχει ένας κύκλος γύρω στα τέσσερα χρόνια εκπαίδευσης για τις τρομοκρατικές οργανώσεις πριν να αρχίσουν να στρατολογούν. Στη διάρκεια της πανδημίας η κατάσταση επιβραδύνθηκε αλλά τώρα επανήλθαν δριμύτερες. Το ενδιαφέρον με το Ισλαμικό Κράτος είναι πως ενώ έχουν αντιληφθεί πως έχουν χάσει και πως τα έσοδα τους είναι μειωμένα, εντούτοις η στρατολόγηση συνεχίζεται. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει είναι πως συχνά εμφανίζεται νέες τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες δρουν κάτω από την ομπρέλα του Ισλαμικού Κράτους ή της Αλ Κάιντα.
–Η στενή επαφή με τους εξτρεμιστές είχε οποιεσδήποτε συνέπειες για εσένα και την αδερφή σου;
-Χμμ. Είναι γεγονός πως είχαμε κάποια προβλήματα με την κυβέρνηση του Λιβάνου. Οι δε τζιχαντιστές στην αρχή μας μίσησαν και μας κατηγόρησαν πως είμαστε κατάσκοποι. Κάποιοι άλλοι μας απείλησαν λεκτικά. Η κατάσταση στη συνέχεια έγινε πιο εύκολη και είμαστε πιο αποδεκτές. Όσο για την κυβέρνηση, μετά από σχετικό διάταγμα δικαστηρίου δεν μπορεί να μας στερήσει την πρόσβαση στις φυλακές.
