Η παραπληροφόρηση και τα fake news είναι φαινόμενα που υπήρχαν πάντα στην ανθρώπινη επικοινωνία, με τους ειδικούς στον τομέα να σημειώνουν ότι ο μεγαλύτερος όγκος ψευδών πληροφοριών ανέκαθεν προερχόταν από τις κυβερνήσεις, μέσω της κρατικής προπαγάνδας. Όμως, τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τα οποία επιτρέπουν τη διάδοση της πληροφορίας ταχύτερα και σε μεγαλύτερο εύρος από ποτέ, η παραπληροφόρηση έχει εξελιχθεί σε υπαρξιακό κίνδυνο για τη συνοχή των πολιτικών μας συστημάτων. Καθώς ο κόσμος προσπαθεί ακόμη να κατανοήσει την επίδραση που είχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όλους τους τομείς της ζωής, οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης κάνουν την εμφάνιση τους, φέρνοντας περισσότερες ευκαιρίες αλλά και πιθανούς κινδύνους.
Σε συνέντευξη του στον «Φ» ο επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Επικοινωνίας του Ευρωκοινοβουλίου για τα ΜΜΕ, κ. Χεσούς Καρμόνα Νούνιες, αναλύει τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και για τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης, τονίζοντας τη σημασία των ανεξάρτητων ΜΜΕ για τη συνοχή των δημοκρατικών κοινωνιών.
-Ποιος είναι ο ρόλος της Γενικής Διεύθυνσης Επικοινωνίας του Ευρωκοινοβουλίου;
-Η κύρια μου αρμοδιότητα είναι να επικοινωνώ με τα μέσα ενημέρωσης σε όλη την Ευρώπη, τα οποία θεωρούμε ως τους σημαντικότερους εταίρους μας στη διάδοση του μηνύματος σχετικά με το έργο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Χρειαζόμαστε την υποστήριξη των πολιτών μας στο ευρωπαϊκό project. Οι πολίτες πρέπει να κατανοήσουν τι κάνουμε, πώς το κάνουμε και τον αντίκτυπο που έχει η νομοθεσία που θεσπίζουμε στις Βρυξέλλες στην καθημερινή τους ζωή. Έτσι, συνεργαζόμαστε με τα μέσα ενημέρωσης για να περάσουμε το μήνυμα ότι o σχεδιασμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Επειδή δεχόμαστε επιθέσεις εντός και εκτός, χρειαζόμαστε την υποστήριξη των Ευρωπαίων πολιτών για αυτό το εγχείρημα. Έτσι, από τώρα και μέχρι τις ευρωεκλογές, δουλεύουμε με τα ΜΜΕ, για να επικοινωνήσουμε το έργο της ΕΕ, αλλά και τη σημασία της ύπαρξης μιας ενεργούς δημοκρατίας στο κέντρο της Ευρώπης.
-Μιλήσατε για επιθέσεις. Μπορείτε να μας το αναλύσετε περισσότερο; Πως εκφράζονται αυτές οι επιθέσεις μέσω των ΜΜΕ ή της παραπληροφόρησης;
-Εδώ και αρκετά χρόνια, ο αριθμός των επιθέσεων που δεχόμαστε όσον αφορά την παραπληροφόρηση έχει πραγματικά αυξηθεί. Βλέπω δύο αιτίες πίσω αυτό. Ο ένας είναι ότι η ΕΕ έχει γίνει πλέον ένας παγκόσμιος ‘παίχτης.’ Δεν είναι η ίδια Ένωση όπως πριν 50 χρόνια, όταν επικεντρωνόμασταν κυρίως σε οικονομικά ζητήματα. Σήμερα, κυρίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Ευρώπη έχει λάβει μια ισχυρή στάση απέναντι στη Ρωσία και σε άλλες δυνάμεις. Αυτό έχει δημιουργήσει κάποιους εχθρούς, που δεν υπήρχαν πριν, οι οποίοι προσπαθούν να επιτεθούν στο δημοκρατικό μας σύστημα, προσπαθούν να αποδυναμώσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση από το εξωτερικό. Ταυτόχρονα, έχουμε το ζήτημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία διαδίδουν παραπληροφόρηση και ψευδείς ειδήσεις ταχύτερα από ποτέ. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι όσο περισσότερο η ΕΕ γίνεται σημαντικός παράγοντας στη διεθνή σκηνή, τόσο περισσότερες επιθέσεις δέχεται.
Επιπλέον, παρατηρούμε ότι οι επιθέσεις δεν προέρχονται μόνο από το εξωτερικό, αλλά και από το εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από λαϊκίστικά κινήματα από την ακροδεξιά έως την ακροαριστερά, τα οποία παίρνουν θέσεις – θα έλεγα παρόμοιες με αυτές ξένων φορέων – επειδή, έχουν κάποιο συμφέρον στο να δουν να μην πετυχαίνει το ευρωπαϊκό εγχείρημα.
-Τι μπορείτε να κάνετε για να περιορίσετε αυτή τη ροή ψευδών πληροφοριών, έχοντας κατά νου ότι η ελευθερία του λόγου πρέπει επίσης να προστατεύεται;
-Καταρχήν, προσπαθούμε να καταπολεμήσουμε την παραπληροφόρηση με αληθινές πληροφορίες. Κάθε φορά που ψηφίζουμε μια νομοθεσία, είμαστε οι πρώτοι που τη γνωστοποιούμε στο κοινό. Εφαρμόζουμε μια πολύ εξωστρεφή επικοινωνιακή πολιτική, ούτως ώστε να ενημερώνουμε τον κόσμο σχετικά με το τι κάνουμε πραγματικά, πριν έρθουν άλλοι να το αρνηθούν. Επίσης, συνεργαζόμαστε με ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, διότι μας βοηθούν να διαδώσουμε το μήνυμά μας και να εξουδετερώσουμε τις ψευδείς ειδήσεις. Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης είναι κλειδί στη στρατηγικής μας, καθότι είναι κλειδί και για τη δημοκρατία.
Τέλος, συνεργαζόμαστε με τις εξωτερικές μας υπηρεσίες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να εντοπίζουμε ψευδείς πληροφορίες από το εξωτερικό. Έχει δημιουργηθεί μια ειδική ομάδα εργασίας, ο ρόλος της οποίας είναι να παρακολουθεί και να αναλύει διάφορους ιστότοπους που μπορεί να στρέφονται κατά των συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
-Πώς είναι η σχέση της ΕΕ με τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης και πώς συνεργάζεστε για την αντιμετώπιση της ψευδούς πληροφόρησης;
-Είναι μια σχέση αγάπης και μίσους. Αφενός πρέπει να δουλέψουμε μαζί τους, αφετέρου οφείλουν να αναλάβουν την ευθύνη για το περιεχόμενο που ανεβαίνει στις πλατφόρμες τους. Έχουμε δημιουργήσει ένα κώδικα δεοντολογίας, μέσω του οποίου απαιτούμε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αναλάβουν μέρος της ευθύνης τους. Λειτουργεί θα έλεγα, αλλά όχι 100% όπως θα θέλαμε. Το επόμενο βήμα είναι η θέσπιση νομοθεσίας, συγκεκριμένα οι νόμοι για τις ψηφιακές αγορές και τις ψηφιακές υπηρεσίες, οι οποίοι οριοθετούν τη δραστηριότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και καθορίζουν ποιο περιεχόμενο μπορεί να είναι παράνομο. Στόχος μας είναι να κάνουμε τις πλατφόρμες να καταλάβουν ότι θεωρείται παράνομο διά ζώσης, πρέπει να είναι παράνομο και στο διαδίκτυο.
Επιπλέον, σημαντικό στοιχείο είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Έτσι, όλοι οι κανονισμοί μας για το GDPR είναι υποχρεωτικοί και για τα μέσα. Το τρίτο στοιχείο αυτών των δύο σημαντικών νομοθετημάτων είναι η διαφάνεια. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οφείλουν να είναι διαφανή ως προς τις δραστηριότητες και τις πηγές χρηματοδότησης τους.
Παράλληλα, πολύ σύντομα θα υποβάλουμε προς ψήφιση ένα νόμο με κανονιστική ισχύ για ένα καινούργιο φαινόμενο, την τεχνητή νοημοσύνη. Πρόσφατα, είδαμε ψευδείς εικόνες να διαδίδονται, όπως τον Πούτιν να γονατίζει μπροστά στον ηγέτης της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ. Ο νόμος θέλει να διασφαλίσει ότι οι πολίτες μπορούν να εμπιστεύονται αυτά που βλέπουν και διαβάζουν στη δημόσια σφαίρα.
Βέβαια, η τεχνητή νοημοσύνη έχει και καλά στοιχεία. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει με την ανίχνευση ψευδών ειδήσεων, αλλά προφανώς υπάρχουν κάποιοι κανόνες που πρέπει να τηρούνται. Ακόμη και ο διευθύνων σύμβουλος της Open AI έχει έρθει στις Βρυξέλλες, ζητώντας νομοθετικό πλαίσιο για την τεχνητή νοημοσύνη, επειδή βλέπει ότι θα μπορούσε ενδεχομένως να βλάψεις τις δημοκρατικές μας κοινωνίες.
Και οι πλατφόρμες πρέπει να έχουν όρια
-Το θέμα της ρύθμισης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συζητείται εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ. Οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι πρόθυμες να αναλάβουν την ευθύνη για το περιεχόμενο που αναρτάται σε αυτά, επειδή θεωρούν τους εαυτούς τους ως πλατφόρμες και όχι ως εκδότες. Πόσο εύκολο έργο είναι να τις νομοθετήσετε;
-Δεν είναι εύκολη υπόθεση, διότι είναι πανίσχυρες. Έχουν μεγάλη επιρροή, ιδίως πάνω στους νέους, καθώς και πολλά χρήματα και καλούς δικηγόρους. Ως Ευρωπαϊκή Ένωση, είμαστε υπέρ της ελευθερίας του Τύπου και της ελευθερίας του λόγου. Χωρίς ελευθερία του Τύπου δεν υπάρχει δημοκρατία. Αλλά προφανώς υπάρχουν όρια στο τι μπορούν να κάνουν. Για παράδειγμα, αν φιλοξενούν ρατσιστικό ή ξενοφοβικό περιεχόμενο, δεν μπορούν να λένε ‘όχι, δεν είμαι υπεύθυνος γι’ αυτό, επειδή είμαι απλώς μια πλατφόρμα.’
Αντίθετα, είστε υπεύθυνοι, επειδή είστε μια πλατφόρμα και επιτρέπετε στην πλατφόρμα σας αυτού του είδους το παράνομο περιεχόμενο. Και πρέπει να αναλάβετε την ευθύνη γι’ αυτό. Έχουμε ένα σύνολο αρχών, ένα σύνολο αξιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το οποίο πρέπει να υπερασπιστούμε.
-Τα ΜΜΕ παγκόσμια ακολουθούν καθοδική πορεία, με την απώλεια εσόδων λόγω της ψηφιοποίησης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να επηρεάζει την ποιότητα της δημοσιογραφίας. Υπάρχει κάποιο πλάνο από την Ε.Ε. για να στηρίξει τα ΜΜΕ;
-Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα για εμάς, διότι χωρίς ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, δεν υπάρχει δημοκρατία. Αυτή είναι βασική μας αρχή. Τώρα πως υποστηρίζουμε τα μέσα ενημέρωσης; Πρώτα απ’ όλα, με νόμους. Σύντομα θα θεσπίσουμε ένα σημαντικό νόμο, που ονομάζεται SLAPP, που έχει στόχο να βάλει φρένο στις αγωγές από μεγάλες επιχειρήσεις εναντίον δημοσιογράφων με απώτερο σκοπό να παρεμποδίσουν τη δουλειά τους, όταν γράφουν κάτι που επηρεάζει τα συμφέροντα τους. Μια δεύτερη νομοθεσία είναι η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, η οποία αναμένεται να περάσει από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον επόμενο μήνα. Πρόκειται επίσης για ένα σημαντικό νομοθέτημα, διότι μέσω αυτού προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα πιο διαφανές σύστημα για τα μέσα ενημέρωσης, όσον αφορά το καθεστώς ιδιοκτησίας και τις πηγές χρηματοδότησης τους, διασφαλίζοντας παράλληλα την ανεξαρτησία τους.
Επιπλέον, πέραν της νομοθεσίας, έχουμε κάποιες πρωτοβουλίες με τις οποίες στηρίζουμε τα ΜΜΕ. Καταρχήν φροντίζουμε όλες οι πληροφορίες σχετικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι διαθέσιμες στα ΜΜΕ σε όλες τις γλώσσες της Ε.Ε. Επίσης, παρέχουμε κάποια κονδύλια για τη στήριξη του έργου των μέσων ενημέρωσης, ιδίως τώρα που οδεύουμε προς τις ευρωεκλογές. Τέλος, έχουμε κάποια βραβεία, όπως αυτό που φέρει το όνομα της δημοσιογράφου Δάφνης Καρουάνα Γκαλιζία, η οποία δολοφονήθηκε στην Μάλτα. Απονέμουμε αυτό το βραβείο τον Οκτώβριο, την ημέρα που σκοτώθηκε η Γκαλιζία. Μέσω αυτού, θέλουμε να ευαισθητοποιήσουμε το κοινό σχετικά με τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στις μέρες μας.
