Γράφουν οι:
ΔΡ. Σάββας Χατζηχριστοφής, καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου
ΔΡ. Μελίνα Μολέσκη, συνεργαζόμενο εκπαιδευτικό προσωπικό, Τμήμα Πληροφορικής, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου
Η εμπορική εκμετάλλευση των επιτευγμάτων της τεχνητής νοημοσύνης οδήγησε στον καθολικό μετασχηματισμό της αγοράς. Οι αυτοκινητοβιομηχανίες δεν ανταγωνίζονται μόνο για την ιπποδύναμη και την κατανάλωση των οχημάτων τους, αλλά και για το επίπεδο ευφυΐας των υπηρεσιών που προσφέρουν. Τα διαδικτυακά καταστήματα αναγνωρίζουν τις ανάγκες μας πριν ακόμα τις εκφράσουμε. Οι συνδρομητικές υπηρεσίες ψυχαγωγίας μας προτείνουν ταινίες και μουσική βάσει των προτιμήσεων μας, ενώ οι μηχανές αναζήτησης προσαρμόζουν τα αποτελέσματα τους, σύμφωνα με όσα γνωρίζουν για εμάς. Όλα αυτά τα συστήματα αναπτύχτηκαν με βάση τις επιλογές μας. Υπάρχει άραγε η ανάγκη για ανάπτυξη συστημάτων που θα μπορούν να αναγνωρίζουν και τα συναισθήματα μας; Είναι εφικτό κάτι τέτοιο; Είναι θεμιτό;
Eξ ορισμού το συναίσθημα είναι μια σύνθετη διαδικασία, που συνδυάζει νοητικές και ψυχοσωματικές καταστάσεις επιδρώντας στο σώμα. Πολλές φορές αποτελεί κινητήρια δύναμη και συναντάται σε όλα τα θηλαστικά. Αναντίλεκτα, το συναίσθημα είναι αδύνατον να ελεγχθεί μέσω συνειδητής προσπάθειας αλλά και να καταπιεστεί. Ο ασυνείδητος νους και οι ορμονικές επιδράσεις οδηγούν σε μονοπάτια που άλλοτε προκαλούν ευφορία, και άλλοτε σπρώχνουν στο χείλος της καταστροφής. Η ικανότητα μας να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας, αλλά και τα συναισθήματα των άλλων, αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό είδος ευφυΐας, γνωστό ως «συναισθηματική νοημοσύνη». Στην απουσία συναισθήματος, η συναισθηματική νοημοσύνη των μηχανών περιορίζεται στην ικανότητά τους να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των χειριστών τους. Και ο τρόπος με τον οποίο το επιτυγχάνουν, βασίζεται στον τρόπο που και εμείς οι ίδιοι οι άνθρωποι, αναγνωρίζουμε τα συναισθημάτων των ατόμων που μας περιβάλλουν. Για παράδειγμα, ο Αμερικάνος ψυχολόγος Paul Ekman, διαπίστωσε ότι άνθρωποι από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, με σημαντικές διαφορές στα βιώματα και τη μόρφωσή τους, αντιλαμβάνονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο εκφράσεις του προσώπου που υποδηλώνουν συναίσθημα. Πιο συγκεκριμένα, ο Ekman αναγνώρισε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να εντοπίζουν το συναίσθημα της οργής, της αηδίας, του φόβου, της χαράς, της μοναξιάς και την έκπληξη, παρατηρώντας και μόνο τις εκφράσεις του προσώπου του συνομιλητή τους. Με αυτό ως παράδειγμα, εκπαιδεύσαμε και τις μηχανές. Διοχετεύοντας στους υπολογιστές ένα μεγάλο σύνολο από φωτογραφίες προσώπων που εκφράζουν το συναίσθημα της χαράς, η τεχνητή νοημοσύνη έμαθε να εντοπίζει αυτό το συναίσθημα. Επαναλαμβάνοντας τη διαδικασία για κάθε συναίσθημα, η μηχανή εκπαιδεύτηκε να εντοπίζει τα μοτίβα που διαφοροποιούν το κάθε συναίσθημα, αλλά και να αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητές τους. Η τεχνητή νοημοσύνη μάς «κοιτάει» στα μάτια και αναγνωρίζει τι νιώθουμε, χωρίς βεβαίως να μπορεί να αντιληφθεί τον αντίκτυπο του κάθε συναισθήματος.
Φυσικά, παρόμοια εκπαίδευση των μηχανών έγινε και με ηχητικά δείγματα αλλά και με γραπτά κείμενα. Μπορεί να μην είναι άμεσα ορατό, αλλά το συναίσθημά μας επηρεάζει έντονα τον γραπτό μας λόγο. Πώς μπορεί ένας στιχουργός να υμνήσει την αγάπη αν δεν είναι ερωτευμένος, ή πως μπορεί να μιλήσει για πόνο χωρίς δάκρια στα μάτια;
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ
Η συναισθηματική νοημοσύνη των μηχανών έχει τεράστια δυνητικά οφέλη στην εκπαίδευση και ευρύτερα στην κοινωνία, όπως διαφαίνεται και από τις πρώτες εφαρμογές της τεχνολογίας.
Οι υπολογιστές έχουν καταφέρει να μπουν στην εκπαιδευτική διαδικασία και να ωφελήσουν το μετασχηματισμό της εκπαίδευσης σε κάθε βαθμίδα. Πρόσφατα, ερευνητές χρησιμοποίησαν την τεχνολογία αναγνώρισης συναισθημάτων προκειμένου να εξελίξουν τον τρόπο διδασκαλίας των μαθηματικών, σε μαθητές δημοτικού σχολείου. Οι μαθητές διδάσκονται την ενότητα των κλασμάτων με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μια κάμερα παρακολουθεί τα συναισθήματα τους κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και προσπαθεί να χαρτογραφήσει την ψυχολογική τους κατάσταση. Ανάλογα με τα συναισθήματά τους, ο υπολογιστής τροποποιεί τον τρόπο διδασκαλίας ανά μαθητή. Αν για παράδειγμα ένας μαθητής είναι αγχωμένος, η διατύπωση αλλάζει (από την κλασική μορφή των κλασμάτων σε διαγράμματα πίτας κλπ.) ενώ το επίπεδο δυσκολίας των ερωτήσεων προσαρμόζεται ούτως ώστε η αυτοπεποίθηση του να ενισχυθεί. Τα πειραματικά αποτελέσματα έδειξαν εντυπωσιακή βελτίωση στην επίδοση των μαθητών αλλά και στη συναισθηματική κατάσταση με την οποία αντιμετώπισαν το αντικείμενο διδασκαλίας.
Ένα άλλο παράδειγμα εφαρμογής της τεχνολογίας αναγνώρισης συναισθημάτων σχετίζεται με την παρακολούθηση της συμπεριφοράς ατόμων στα κοινωνικά δίκτυα. Συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που σιωπηλά εποπτεύουν τις δημοσιεύσεις των μελών του δικτύου, προσπαθούν να εντοπίσουν συναισθηματικές καταστάσεις που ενδεχομένως να απαιτούν επιτήρηση. Για παράδειγμα, τέτοια συστήματα είναι σε θέση να εντοπίσουν τη συναισθηματική φόρτιση ατόμων που μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκτονία. Τα συστήματα αυτόματα ενημερώνουν τις αρμόδιες αρχές και δεν είναι λίγες οι φορές που επετεύχθη αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων.
Η ΑΠΕΙΛΗ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ
Είναι δεδομένο ότι πολλές εταιρείες αποσκοπούν στην εμπορική εκμετάλλευση των συναισθημάτων μας. Δεν είναι μυστικό ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες ψυχαγωγίας διψούν για πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματά μας, προκειμένου να μας προτείνουν κατάλληλο υλικό. Πόσο παρήγορο είναι ο χωρισμός να αποκτήσει μουσική υπόκρουση; Και πόσο υπέροχο είναι η χαρά μας να συνοδεύεται από ευχάριστη μουσική; Η συνεχής παρακολούθηση όμως παραβιάζει παράφορα την ιδιωτικότητα μας, γιατί τα συναισθήματά μας, αντίθετα με τις επιλογές και τις πράξεις μας, δεν ελέγχονται. Παράλληλα, να σημειωθεί πόσο επικίνδυνο γίνεται ένα σύστημα, το οποίο υποθέτει ότι η συναισθηματική μας κατάσταση μπορεί να μας οδηγήσει σε παράνομες ή ανήθικες πράξεις. Τα όρια στα οποία το ασυνείδητο του κάθε ανθρώπου, μέσω των συναισθημάτων, επηρεάζει το συνειδητό, είναι σχετικά για κάθε άνθρωπο. Οι αποφάσεις μας δε βασίζονται μόνο στα δικά μας συναισθήματα και το ασυνείδητο. Επηρεάζονται άμεσα από το συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων γύρω μας, τη χαρά, τη λύπη, τις αποφάσεις και τις πράξεις των άλλων, αλλά και στις επιπτώσεις των δράσεων μας, τις αξίες μας, στο τι είναι κοινωνικά αποδεχτό, στην ελπίδα κ.ο.κ. Οι υπολογιστές έχουν ακόμα μεγάλο δρόμο να διανύσουν προκειμένου να καταλάβουν διαφορετικές συναισθηματικές αποχρώσεις, όπως για παράδειγμα ο σαρκασμός. Τα συναισθήματα δεν είναι δυαδικά – οι υπολογιστές για παράδειγμα αδυνατούν να καταλάβουν πόσο χαρούμενος ή μοναχικός είναι κανείς. Η αναγνώριση συναισθημάτων προφανώς είναι ένα τεχνολογικό επίτευγμα, το οποίο όμως πρέπει να αντιμετωπιστεί με σεβασμό και προσοχή. Και σε κάθε περίπτωση, να σημειωθεί ότι η τεχνολογία βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο ακόμα.
Από το τεύχος Ιουνίου του περιοδικού Insider
