Ο Covid-19 «σκοτώνει» τα μετρητά;

Την αρχή έκανε στις 9 Μαρτίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συνιστώντας τη στροφή στις ψηφιακές συναλλαγές προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση του κορωνοϊού μέσω του φυσικού χρήματος. Στο διάστημα που μεσολάβησε, η πανδημία έδειξε πόσο μπορεί να επιταχυνθεί η υλοποίηση ενός σεναρίου που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ανήκε, εν μέρει, στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας: η ανάδυση κοινωνιών χωρίς μετρητά.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η στροφή στη Δύση και η φυγή των Ρώσων

Η  μετάβαση σε μια αχρήματη οικονομία είναι σε βάθος χρόνου αναπόφευκτη. Με βάση τα τελευταία στατιστικά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το μέγεθος των συναλλαγών χωρίς μετρητά αυξάνεται ραγδαία, και είναι της τάξης του 7.9% για τα συγκριτικά έτη 2017-2018, ή το αντίστοιχο ποσό των €90.7 δισ. Παράλληλα, η μείωση του αριθμού Αυτόματων Μηχανών Ανάληψης (ATMs), και η αύξηση στον αριθμό των τερματικών μηχανών πληρωμών (POS terminals) καταδεικνύει τις σύγχρονες ανάγκες για συναλλαγές χωρίς μετρητά.

Το κυριότερο πλεονέκτημα της κατάργησης των μετρητών συνίσταται στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και του ξεπλύματος από εγκληματικές δραστηριότητες. Είναι, ωστόσο, αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό που ωθεί τους πιο επιφυλακτικούς να καταγγέλλουν επαπειλούμενη κατάργηση κάθε ιδιωτικότητας.

Με το ερώτημα εάν η Κύπρος είναι έτοιμη για να μεταβεί στην αχρήματη οικονομία καταπιάστηκε σε έρευνά του το Ινστιτούτο Νέων Επιστημόνων (INE), το οποίο έλαβε υπόψη τους τις απόψεις έξι επαγγελματιών του χρηματοοικονομικού κλάδου, οι οποίοι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των σχετικών αλλαγών και εξελίξεων στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Όπως αναφέρει το ΙΝΕ, τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι ως Κύπρος βρισκόμαστε σε αρκετά καλό βαθμό ετοιμότητας. 

Λόγω και της πανδημίας COVID-19, ο CIO της Τράπεζας Κύπρου Γιώργος Τζωρτζής σημειώνει ότι έχει παρατηρηθεί αύξηση στη διάδοση των ανέπαφων πληρωμών και των ψηφιακών λύσεων, ακόμη και από ηλικιωμένα άτομα. Εκτιμά ότι η χρήση τους αναμένεται να αυξηθεί ακόμη περισσότερο τα επόμενα χρόνια, ειδικότερα λόγω των καταναλωτών της μονίμως δικτυωμένης Γενιάς Ζ (Generation Z), μια γενιά που δεν γνωρίζει πως είναι να ζεις χωρίς smart phones και social media. 

Ωστόσο, όπως τονίζει ο CEO της PwC Ευγένιος Ευγενίου, χρειάζεται μια άμεση ανάληψη πρωτοβουλίας για να γίνει ο σχεδιασμός των διαφόρων ενεργειών που θα επιφέρουν την απαιτούμενη αλλαγή κουλτούρας και ενίσχυση της εμπιστοσύνης στην τεχνολογία. Στο κοντινό μέλλον θα μπούμε σε ρυθμούς τεχνολογικής ‘επανάστασης’ σύμφωνα με τον πρόεδρο του Cyprus Blockchain Association Γιάννη Μενελάου, ενώ και ο ακαδημαϊκός του CIIM Γιώργος Θεοχαρίδης βλέπει την πανδημία του COVID-19 ως ευκαιρία για να επαναπροσδιορίσουμε στρατηγικούς στόχους για την υλοποίηση εθνικής στρατηγικής.

Δύναμη τεχνολογίας

Η χρήση μετρητών για τις συναλλαγές των ανθρώπων εξυπηρέτησε διαχρονικά τις κοινωνίες εδώ και 7.000 χρόνια σχεδόν. Γιατί μετά από τόσα χρονιά μια αχρήματη κοινωνία θα εξυπηρετούσε καλύτερα την κοινωνία; Στο ερώτημα αυτό, ο κ. Τζωρτζής σημειώνει ότι η τεχνολογία αλλάζει δραστικά το εμπόριο και τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Εμπορικές συναλλαγές που πριν από μερικά χρόνια ήταν δυνατές μόνο χάρη στην φυσική παρουσία και μεσολάβηση ανθρώπων ή υλικών μέσων (π.χ. εμπορική αλληλογραφία), σήμερα διεκπεραιώνονται ηλεκτρονικά και εξ’ αποστάσεως, παρακάμπτοντας χρονοβόρες διαδικασίες. Υποστηρίζει ότι με περισσότερο ή λιγότερο ορατό τρόπο, οι ψηφιακές πληρωμές βελτιώνουν τον τρόπο ζωής μας. Φέρνει ως παράδειγμα τον τουρισμό, όπου εκατομμύρια τουρίστες χρησιμοποιούν σήμερα τις πιστωτικές/χρεωστικές τους κάρτες και ηλεκτρονικά πορτοφόλια (PayPal, κ.α.) για να πραγματοποιήσουν κρατήσεις ή άλλες αγορές, κάτι που ήταν αδιανόητο πριν μερικά χρόνια. Ταυτόχρονα οι καταναλωτές παγκοσμίως χρησιμοποιούν το κινητό τους τηλέφωνο για να κάνουν μια αγορά ή να στείλουν χρήματα σε φίλους ή συγγενείς. 

Ο Γιώργος Θεοχαρίδης σημειώνει ότι σε αντικατάσταση των μετρητών, τώρα έχουμε το φαινόμενο των ψηφιακών συναλλαγών – debit/credit/prepaid cards, SEPA money transfers, electronic money μέσω εξειδικευμένων εφαρμογών (Apple Pay, Google Pay, PayPal, etc.) και μέσω κρυπτονομισμάτων (Bitcoin, Ethereum, Bitcoin Cash, Litecoin, etc.).

Σε ετοιμότητα η χώρα

Σύμφωνα με τον Λούη Λοΐζου, πρόεδρο της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζιτών, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αρκετά προετοιμασμένη για μετάβαση σε μια αχρήματη κοινωνία και βρίσκεται μπροστά από τα γεγονότα σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο (π.χ. ΗΠΑ). Τονίζει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Σκανδιναβικές χώρες είναι οι ηγέτες σε θέματα καινοτομίας στις ηλεκτρονικές συναλλαγές και οδεύουν με γοργούς ρυθμούς προς μια αχρήματη οικονομία. Φυσικά, υπογραμμίζει, υπάρχει και ο αντίλογος, ότι ίσως οδεύουμε με πιο γρήγορους ρυθμούς απ’ ότι θα έπρεπε προς αυτή την κατεύθυνση, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την περίπτωση της γερμανικής εταιρείας διεκπεραίωσης πληρωμών Wirecard, όπου αποκαλύφθηκε σκάνδαλο με €1,9 δισ. να έχουν εξαφανιστεί και τον CEO της εταιρείας να παραιτείται. «Η αποκάλυψη του εν λόγω σκανδάλου ήγειρε ερωτηματικά κατά πόσο οι γρήγοροι ρυθμοί μετάβασης σε ηλεκτρονικές πληρωμές έχουν ως αποτέλεσμα να συμβιβαζόμαστε σε θέματα ασφάλειας, ελέγχου και συμμόρφωσης», σημειώνει ο κ. Λοΐζου. Όπως αναφέρει, στην Κύπρο έγιναν κάποια καλά βήματα προς την κατεύθυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού με την εισαγωγή των ανέπαφων συναλλαγών, την υιοθέτηση των πληρωμών με κινητά και apple/android εφαρμογές από τις τράπεζες. Εντούτοις, καταλήγει ότι η Κύπρος υπολείπεται του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη χρήση ψηφιακής τραπεζικής (41% έναντι 55%).

Ισχυρός αντίπαλος τα μετρητά

Ερωτηθείς σχετικά με τη διαδεδομένη χρήση των μετρητών παρά τα κίνητρα για πληρωμές με πλαστικό χρήμα, ο κ. Ασσιώτης σημειώνει ότι τα μετρητά παραμένουν ένας σημαντικός τρόπος διεκπεραίωσης συναλλαγών. Όπως αναφέρει, στην χώρα μας, η άνοδος των ηλεκτρονικών συναλλαγών πήρε εκρηκτικές διαστάσεις τα τελευταία τρία χρόνια, με την αξία των συναλλαγών των ντόπιων στην κυπριακή αγορά να ξεπερνά τα 4 δισεκατομμύρια ευρώ σε ετήσια βάση, ενώ ο αριθμός συναλλαγών υπερβαίνει τα 60 εκατομμύρια. Επίσης, προσθέτει, η πανδημία έχει ενισχύσει την μετάβαση στην «κοινωνία χωρίς χρήμα». Πλέον, όπως διευκρινίζει, μιλάμε για αναγκαιότητα και όχι απλά για μια επιλογή διευκόλυνσης. Φυσικά, προσθέτει, κάποιες χώρες έχουν εδώ και χρόνια κάνει μεγαλύτερα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Για παράδειγμα η Σουηδία έχει επί της ουσίας καταργήσει τα μετρητά. 

Έτοιμες λύσεις

Σύμφωνα με τον Γιώργο Μενελάου, η εφαρμογή της ιδέας της αχρήματης κοινωνίας δεν επιβάλλει αλλαγές στις υποδομές των επιχειρήσεων. Όπως υποστηρίζει, υπάρχουν πλέον έτοιμες λύσεις και το μόνο που χρειάζεται είναι η εγκατάσταση του συστήματος από ειδικούς. Ανάλογα με τη δραστηριότητα μιας επιχείρησης, εάν είναι φυσικό ή ηλεκτρονικό κατάστημα, οι υποδομές διαφοροποιούνται. Στις επιχειρήσεις που εξυπηρετούν κόσμο μέσω φυσικών καταστημάτων χρειάζεται η χρήση τερματικού (PoS), για διεκπεραίωση συναλλαγών με κάρτα. Για τις επιχειρήσεις ηλεκτρονικού εμπορίου (ecommerce) χρειάζεται η εγκατάσταση αντίστοιχου συστήματος για εξυπηρέτηση μέσω ιστοσελίδας (π.χ. plugin). Προσθέτει ότι στον χώρο των μη χρηματικών συναλλαγών, έχουμε πλέον και τα ψηφιακά επιχειρηματικά πορτοφόλια. Αυτά λειτουργούν όπως και τα εμβάσματα/μεταφορές (swift transfer). «Σημαντικά πλεονεκτήματα όπως το κόστος, ο μειωμένος χρόνος εκτέλεσης, η άμεση πρόσβαση σε πολλαπλούς λογαριασμούς και ξένο συνάλλαγμα είναι πλέον αναγκαία για μια σύγχρονη επιχείρηση», καταλήγει.

Κτυπά τη φοροδιαφυγή

Σύμφωνα με τον επικεφαλής οικονομολόγο του Ομίλου της Ελληνικής Τράπεζας Ανδρέα Ασσιώτη, ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της χρήσης αχρήματων μέσων πληρωμών είναι η ενίσχυση της διαφάνειας όσον αφορά στις χρηματικές συναλλαγές, οδηγώντας στη μείωση παράνομων δραστηριοτήτων που έχουν ως βάση τη χρήση μετρητών. Επίσης, σημειώνει ότι η μετεξέλιξη σε μια κοινωνία χωρίς μετρητά θα μειώσει τη φοροδιαφυγή με αποτέλεσμα την ελάφρυνση των συνεπών φορολογουμένων οι οποίοι καλούνται να καλύψουν το κενό των φοροφυγάδων. 

Παράλληλα, σε ερώτηση σχετικά με το κατά πόσο οι συναλλαγές που γίνονται σε ψηφιακό νόμισμα ενέχουν τον κίνδυνο φοροδιαφυγής, ο Ευγένιος Ευγενίου σημειώνει ότι αυτό ισχύει στην περίπτωση που δεν υπάρχει η κατάλληλη ρύθμιση από αρμόδιες Αρχές. Αντιθέτως, συναλλαγές σε ψηφιακό νόμισμα μπορούν να λειτουργήσουν θετικά στην καταπολέμηση αυτών των φαινομένων αν υπάρχουν οι κατάλληλοι ρυθμιστικοί μηχανισμοί. Διευκρινίζει τέλος ότι η αχρήματη κοινωνία δεν βασίζεται κατ’ ανάγκην στο ψηφιακό νόμισμα, αλλά στην ψηφιοποίηση των συναλλαγών που μπορεί να επιτευχθεί μέσω του υφιστάμενου νομίσματος μίας χώρας.

Κίνδυνος για την ιδιωτικότητα

Εκφράζονται πολλές ανησυχίες ότι με την επικράτηση της αχρήματης κοινωνίας θα χαθεί η ιδιωτικότητα της ζωής των ανθρώπων, αφού πλέον οι διακινητές του χρήματος αδιαμφισβήτητα θα μπορούν να ξέρουν κάθε λεπτομέρεια της ζωής τους. Ο κ. Λοΐζου εκτιμά ότι το να παρακολουθούνται οι προτιμήσεις κάποιου ατόμου για τη δημιουργία ενός προφίλ δεν είναι κάτι καινούργιο αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1990 με τη χρήση των λεγόμενων cookies στο διαδίκτυο. Από την άλλη, τονίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρωτοπορεί στη νομοθέτηση προστασίας προσωπικών δεδομένων που στοχεύει στη προστασία των καταναλωτών και τη μεταφορά της ιδιοκτησίας των προσωπικών δεδομένων πίσω στο κάθε άτομο. Σύμφωνα με τον κ. Λοΐζου, με την εισαγωγή του GDPR, οι εταιρείες πλέον είναι υποχρεωμένες να χειρίζονται τα προσωπικά δεδομένα πολύ προσεκτικά, να αυξήσουν τα μέτρα προστασίας των δεδομένων ενώ πλέον απαγορεύεται να στοχοποιούν και να παρακολουθούν άτομα.