Σκεφτείτε την Ιρλανδία ως τον δισεκατομμυριούχο νεολαίο της τεχνολογίας της Ευρώπης. Η χώρα είναι αρκετά νέα, με διάμεση ηλικία τα 38,8 χρόνια.
Είναι πλούσια, με κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κοντά σε εκείνο του Λουξεμβούργου. Και είναι γαντζωμένη στις Big Tech, με την Apple και τη Microsoft μεταξύ των πολυεθνικών να αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο της συνολικής απασχόλησης όσον αφορά τις αμοιβές και περισσότερο από το ήμισυ των εσόδων από τη φορολόγηση των επιχειρήσεων.
Όπως και οι δισεκατομμυριούχοι της πραγματικής ζωής οι οποίοι κυριαρχούν στη Silicon Valley, ωστόσο, η ιρλανδική οικονομία έχει δρόμο μέχρι να ωριμάσει.
Η Ιρλανδία άνοιξε τα σύνορά της στο παγκόσμιο εμπόριο σχετικά πρόσφατα ιστορικά (τη δεκαετία του 1960) και η μεταμόρφωσή της από μια από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης σε μια από τις πλουσιότερες είναι μια ιστορία επιτυχίας – όπως η ανάδυση των αδερφών Collison σε δισεκατομμυριούχους με την εδρεύουσα στο Δουβλίνο εταιρεία πληρωμών Stripe.
Αποτυχίες
Εκείνο που συζητείται λιγότερο, ωστόσο, είναι το πόσο αποτυχημένη υπήρξε η χώρα σε άλλους τομείς. Η Ιρλανδία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια στεγαστική κρίση, η οποία έχει δει τόσο τις τιμές των ακινήτων όσο και την έλλειψη στέγης να έχουν σημειώσει ρεκόρ. Δίκτυα μεταφορών λείπουν· και πέρυσι η χώρα είχε τις υψηλότερες κατά κεφαλήν εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ηγέτες της βιομηχανίας και άλλοι παράγοντες καταγγέλλουν μια δεκαετία υποεπένδυσης σε υποδομές.
Αυτά τα ερωτηματικά ήταν εύκολο να αγνοηθούν για λίγο. Αντιθέτως, υπήρξε εστίαση στην έκρηξη των άμεσων ξένων επενδύσεων που οδήγησε τις αμερικανικές εταιρείες με μεγάλες τσέπες στην Ιρλανδία. Τα πλεονεκτήματα της χώρας περιελάμβαναν γεωγραφική εγγύτητα με την ανατολική ακτή των ΗΠΑ, ένα αγγλόφωνο εργατικό δυναμικό και – κυρίως – φορολογικά κίνητρα τα οποία επέτρεψαν μεταξύ άλλων στην Google της Alphabet να μειώσει τον ετήσιο φορολογικό της λογαριασμό κατά περίπου 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Η συρροή εταιρειών στη χώρα μεταφράστηκε σε αρκετά καλά αποτελέσματα στην απασχόληση και σε λαμπερά γραφεία στο Δουβλίνο. “Η φορολογική ανταγωνιστικότητα έχει φέρει στη χώρα μας τη μόνη ευημερία που έχουμε γνωρίσει”, δήλωνε ο frontman των U2, Bono, το 2014.
Σήμερα, υπάρχουν πολλά λιγότερα για να υμνήσει κανείς όταν πρόκειται για τα πολυεθνικά πλούτη της Ιρλανδίας. Τα απίστευτα εκτιμώμενα αμερικανικά κέρδη 1,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που μετατοπίστηκαν μέσω ευνοϊκών φορολογικών πρακτικών στην Ιρλανδία μεταξύ 1998 και 2018 προκάλεσαν διεθνή οργή, έφεραν μια αγωγή με βάση τη νομοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων από την ΕΕ και οδήγησαν στη στήριξη ενός νέου παγκόσμιου ελάχιστου εταιρικού φορολογικού συντελεστή 15%, που η Ιρλανδία θα αρχίσει να εφαρμόζει από το επόμενο έτος.
Εσωτερικά, εν τω μεταξύ, η έλλειψη εγχώριων επενδύσεων έχει πυροδοτήσει την οργή της κοινής γνώμης, έχει οδηγήσει σε διαμαρτυρίες για τον πληθωρισμό και τη στέγαση και έχει βλάψει τις δημοσκοπικές επιδόσεις της κυβέρνησης. Έχει προκύψει μια οικονομία δύο επιπέδων: μια που μετριέται με το ΑΕΠ, η οποία στρεβλώνεται από τις πολυεθνικές και την αξία της πνευματικής ιδιοκτησίας τους και μια πολύ λιγότερο ανθηρή, η οποία συνδέεται με την εγχώρια ζήτηση.
Αντίρροποι άνεμοι
Καθώς η ιρλανδική κυβέρνηση σχεδιάζει τον προϋπολογισμό της για το 2024, τα σημάδια μιας επιβράδυνσης τον διαπερνούν. Οι άνεμοι του παγκόσμιου εμπορίου γίνονται όλο και πιο ψυχροί, με την Κίνα να επιβραδύνεται και το μοντέλο της Γερμανίας που καθοδηγείται από τις εξαγωγές να έχει βαλτώσει. Οι επιδοτήσεις μεγάλων χωρών για την προσέλκυση μεγάλων εργοστασίων και έργων πράσινης ενέργειας καθιστούν τη γοητεία της Ιρλανδίας λιγότερο ελκυστική για ορισμένους τύπους ξένων επενδύσεων.
Υπάρχει ένα ερώτημα για το πόσο ακόμη θα συνεχίζεται η τύχη της Ιρλανδίας. Το Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών προβλέπει ότι οι ιρλανδικές εξαγωγές θα αυξηθούν κατά 1% το 2023 και κατά 3,4% το 2024, μια σημαντική επιβράδυνση από τους ρυθμούς ανάπτυξης 10% έως 15% από το 2019 και εξής.
Υπάρχει τώρα μια ευκαιρία για την Ιρλανδία να αλλάξει την προσέγγισή της. Η εφαρμογή του εταιρικού φορολογικού συντελεστή 15% το επόμενο έτος δεν θα συντρίψει ξαφνικά την ιρλανδική οικονομία: αναμένεται να συγκεντρώσει έσοδα-ρεκόρ από εταιρικούς φόρους φέτος, ενώ βρίσκει άλλους τρόπους για να διατηρήσει ελκυστικό το φορολογικό της σύστημα.
Το ζήτημα είναι μάλλον η εξάρτηση του κράτους συνολικά από τον εταιρικό φόρο, ο οποίος αντιπροσωπεύει σχεδόν το ένα τρίτο όλων των φορο-εισπράξεων και είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένος με τις τύχες των ξένων πολυεθνικών. Ο Stefan Gerlach, πρώην υποδιοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ιρλανδίας και σήμερα επικεφαλής οικονομολόγος στην EFG Bank στη Ζυρίχη, σημειώνει ότι ο κίνδυνος είναι αυτά τα έσοδα να εξατμιστούν σε μια ύφεση: “Είναι εξαιρετικά κυκλικά”, λέει. Τα φαντάσματα του 2008, όταν μια οικονομική κρίση οδήγησε στην πτώση των φορολογικών εισπράξεων στα τάρταρα και στην ανάγκη προγράμματος διάσωσης της χώρας, δεν έχουν “εξορκιστεί” πλήρως.
Μακροπρόθεσμη οπτική
Προτεραιότητα θα πρέπει τώρα να είναι η εξεύρεση του καλύτερου τρόπου εκτροπής αυτών των φορολογικών εσόδων σε μακροπρόθεσμες παραγωγικές επενδύσεις για την πραγματική οικονομία. Οι προτάσεις έχουν ήδη συσσωρευτεί: η δημιουργία ενός ταμείου για “βροχερές ημέρες” ή ενός κρατικού επενδυτικού fund και η ανάπτυξή του στην πορεία του χρόνου θα ήταν πιθανώς καλύτερη από μια βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση δαπανών. Η ένωση εργοδοτών Ibec πρότεινε ένα ταμείο υποδομών το οποίο θα μπορούσε να μεγαλώσει φτάνοντας στα περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το τέλος του επόμενου έτους.
Και, όπως έχει επισημάνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ιρλανδία έχει περιθώρια να επεκτείνει τη φορολογική της βάση – έχει μία από τις χαμηλότερες συνολικές φορολογικές απαιτήσεις σε σχέση με το ΑΕΠ της στην Ευρώπη – και να βελτιώσει τις υποδομές. Θα χρειαστεί μια σταθερή πολιτική για να δοθεί προτεραιότητα στη μακροπρόθεσμη οπτική σε μια οικονομία με ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά συνταξιοδοτικού πλούτου στην Ευρώπη και έναν μικροσκοπικό αμυντικό προϋπολογισμό ο οποίος βασίζεται στην ουδετερότητα σε καιρό πολέμου.
Κανείς δεν περιμένει ένας δισεκατομμυριούχος νεολαίος της τεχνολογίας να μετατραπεί σε έναν γκριζομάλλη Ευρωπαίο σε μια νύχτα. Μια κάποια ωρίμανση, ωστόσο, θα βοηθούσε αυτό το παραμύθι να έχει αίσιο τέλος.
