Η αξιοποίηση εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως το δημοφιλές λογισμικό ChatGPT, έχει γίνει θέμα παγκόσμιας ανησυχίας.
Παρά τις τεράστιες δυνατότητες της ΤΝ για τον μετασχηματισμό της εκπαίδευσης, μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από τον εκπαιδευτικό, επιστημονικό και πολιτιστικό οργανισμό του ΟΗΕ (UNESCO) αποκαλύπτει ότι λιγότερο από το 10% των σχολείων και των πανεπιστημίων ακολουθούν επίσημες οδηγίες ή έχουν υιοθετήσει στρατηγικές σχετικά με τη χρήση της.
Αναγνωρίζοντας την πολύπλοκη φύση της ΤΝ και τις πιθανές επιπτώσεις της, η UNESCO έχει περιγράψει μια σειρά συστάσεων για να καθοδηγήσει τις κυβερνήσεις και τους ενδιαφερόμενους φορείς στην αξιοποίηση των ευκαιριών που προκύπτουν.
Με επίκεντρο τον Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 4 (SDG-4), οι συστάσεις αυτές αποσκοπούν στην ενίσχυση των εκπαιδευτικών συστημάτων παγκοσμίως. Ο SDG-4, γνωστός και ως Στόχος για την Ποιοτική Εκπαίδευση, αποτελεί ζωτικό στοιχείο της «Ατζέντας 2030» του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Επισημαίνει τον κρίσιμο ρόλο της εκπαίδευσης και αντιμετωπίζει την παγκόσμια ανάγκη για ισότιμη και ποιοτική εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς.
Συστήματα εκπαίδευσης υπό απειλή
Σε παγκόσμιο επίπεδο, πλανάται ο φόβος ότι η διάδοση των εργαλείων ΤΝ απειλεί την ποιότητα της εκπαίδευσης.
Είναι δεδομένο ότι μαθητές και φοιτητές θα χρησιμοποιούν εργαλεία όπως το ChatGPT για να ετοιμάζουν τις εργασίες τους. Το αποτέλεσμα θα είναι εξαιρετικό και πολύ σύντομα, κανένα εργαλείο εντοπισμού λογοκλοπής δεν θα μπορεί να εντοπίσει αν το κείμενο έχει παραχθεί από άνθρωπο ή από μηχανή.
Η διαδικασία αναζήτησης πληροφορίας περνάει στο παρελθόν, και η ικανότητα σύνδεσης και σύνθεσης αφαιρείται από την εξίσωση της γνώσης. Οι απόψεις αυτές δεν αποτελούν γνώμη μόνο συντηρητικών επικριτών της τεχνολογικής προόδου, αλλά και προοδευτικών εκπαιδευτικών που πασχίζουν να σχεδιάσουν σύγχρονα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Μια ψύχραιμη ανάλυση των δυνατοτήτων της ΤΝ αποκαλύπτει ότι ως ανθρωπότητα, βρισκόμαστε ίσως στο μεταίχμιο της μεγαλύτερης θετικής μεταρρύθμισης της παιδείας.
Η ενσωμάτωση με το σωστό τρόπο των εργαλείων αυτών στα συστήματα εκπαίδευσης, θα προσφέρει στους μαθητές ένα εξαιρετικό προσωπικό σύμβουλο, αλλά και στους διδάσκοντες, ένα άρτια εκπαιδευμένο προσωπικό βοηθό διδασκαλίας.
Αναζητώντας τη βιβλιογραφία, ανακτούμε έρευνες από την δεκαετία του 80 που επιβεβαιώνουν ότι τα συστήματα εκπαίδευσης με προσωπικό σύμβουλο αποδεικνύονται αποτελεσματικότερα από τα παραδοσιακά μοντέλα διδασκαλίας, και καταφέρνουν να αποδώσουν καλύτερα ακόμα και από τα συστήματα ενισχυτικής μάθησης.
Κατάλληλα εργαλεία ΤΝ αναπτύσσονται καθημερινά με στόχο να λειτουργήσουν σαν προσωπικός σύμβουλος του μαθητή. Τα συστήματα αυτά αναλύουν τα δεδομένα επιδόσεων των μαθητών και προσαρμόζουν το διδακτικό περιεχόμενο και τις στρατηγικές ώστε να ανταποκρίνονται στις ατομικές ανάγκες.
Αξιοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη, μπορούν να εντοπίζουν τις περιοχές με τα δυνατά και αδύνατα σημεία, να προσφέρουν στοχευμένες ασκήσεις εξάσκησης και να παρέχουν ανατροφοδότηση σε πραγματικό χρόνο.
Αυτή η εξατομικευμένη προσέγγιση ενισχύει τη δέσμευση και τα κίνητρα των μαθητών, οδηγώντας σε βελτιωμένα μαθησιακά αποτελέσματα.
Τα συστήματα διδασκαλίας
Τα συστήματα διδασκαλίας που βασίζονται στην ΤΝ επιτρέπουν επίσης στους εκπαιδευτικούς να παρακολουθούν αποτελεσματικότερα την πρόοδο των μαθητών, επιτρέποντας έγκαιρες και εξατομικευμένες παρεμβάσεις.
Με την ικανότητά τους να κλιμακώνονται και να εξυπηρετούν ταυτόχρονα μεγάλο αριθμό μαθητών, τα συστήματα διδασκαλίας που βασίζονται στην ΤΝ έχουν τη δυνατότητα να φέρουν επανάσταση στην εκπαίδευση και να καταστήσουν τη μάθηση πιο προσιτή και αποτελεσματική για όλους.
Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το MATHia της Carnegie Learning. Μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από τη Saga Education, μια κορυφαία μη κερδοσκοπική εταιρεία στον τομέα της εξατομικευμένης διδασκαλίας, διαπίστωσε ότι το MATHia είναι ίσως η καλύτερη μορφή εξατομικευμένης διδασκαλίας.
Η έρευνα στηρίχθηκε σε παράγοντες όπως η ευκολία χρήσης, η μαθησιακή χρησιμότητα, η εννοιολογική κατανόηση των μαθηματικών, η παρεχόμενη υποστήριξη και η αίσθηση του «ανήκειν» των μαθητών.
Χαρακτηριστικό είναι ότι με δηλώσεις τους, οι μαθητές αισθάνθηκαν ότι χρησιμοποιούσαν ένα λογισμικό το οποίο είχε σχεδιαστεί ειδικά για αυτούς. Είναι όμως ασφαλές να εισάγουμε αυτά τα εργαλεία στην εκπαιδευτική διαδικασία χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο;
Η θέση της UNESCO
Η UNESCO τονίζει την ανάγκη για προσοχή, καθώς η χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης στις σχολικές αίθουσες ελλοχεύει κινδύνους, όπως η έκθεση των μαθητών σε ψευδείς ή μεροληπτικές πληροφορίες.
Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια παγκόσμιας συνάντησης, υπουργοί παιδείας εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τις «εγγενείς ατέλειες» των chatbots στην παραγωγή πραγματολογικών λαθών και συζήτησαν για την αποτελεσματική ενσωμάτωση αυτών των εργαλείων στα προγράμματα σπουδών, τις μεθόδους διδασκαλίας και τις εξετάσεις.
Η συζήτηση ανέδειξε τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι εκπαιδευτικοί σε αυτή τη νέα εποχή της ενσωμάτωσης της ΤΝ. Η UNESCO τονίζει ότι οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται καθοδήγηση και κατάρτιση για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις προκλήσεις που θέτει η ΤΝ.
Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαθέτουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να πλοηγηθούν σε αυτές τις τεχνολογίες και να διασφαλίσουν την υπεύθυνη χρήση.
Η UNESCO έχει δεσμευτεί να κατευθύνει τον παγκόσμιο διάλογο με τους φορείς χάραξης πολιτικής, τους εταίρους, τον ακαδημαϊκό χώρο και την κοινωνία των πολιτών για να παράσχει την απαραίτητη καθοδήγηση και υποστήριξη.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για ολοκληρωμένη καθοδήγηση, η UNESCO αναπτύσσει κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής για τη χρήση της ΤΝ στην εκπαίδευση και την έρευνα.
Επιπλέον, η UNESCO επεξεργάζεται «πλαίσια ικανοτήτων» ΤΝ για μαθητές και εκπαιδευτικούς, με στόχο να τους εξοπλίσει με τις απαραίτητες δεξιότητες για την αξιοποίηση της δυναμικής της ΤΝ στην τάξη.
Για την προώθηση της ευαισθητοποίησης και τη διευκόλυνση της υιοθέτησης των εργαλείων ΤΝ στην εκπαίδευση, η UNESCO θα παρουσιάσει αυτές τις νέες κατευθυντήριες γραμμές και τα πλαίσια κατά τη διάρκεια της «Εβδομάδας Ψηφιακής Μάθησης», που θα πραγματοποιηθεί στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι από τις 4 έως τις 7 Σεπτεμβρίου.
Οι κατευθυντήριες γραμμές
Για την αποτελεσματική ενσωμάτωση της ΤΝ στα εκπαιδευτικά συστήματα, η UNESCO τονίζει την ανάγκη για διεπιστημονικές προσεγγίσεις και ευθυγράμμιση με τις εκπαιδευτικές πολιτικές.
Ενθαρρύνεται η συνεργασία κυβερνήσεων και ενδιαφερομένων μερών για την ανάπτυξη συνεκτικών στρατηγικών που αντιμετωπίζουν τις τοπικές προκλήσεις και ευθυγραμμίζονται με το SDG-4.
Επιπλέον, οι κυβερνήσεις παροτρύνονται να εξετάσουν ποικίλες πηγές χρηματοδότησης και να επενδύσουν στην εφαρμογή της ΤΝ.
Η UNESCO αναγνωρίζει τη δυνατότητα της ΤΝ να υποστηρίξει τη μάθηση και την αξιολόγηση. Ως εκ τούτου, προτείνει ότι τα προγράμματα σπουδών θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να ενσωματώσουν την ΤΝ και να μετασχηματίσουν τις μεθοδολογίες μάθησης.
Διαθέσιμα εργαλεία ΤΝ ή καινοτόμες λύσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διευκόλυνση σαφώς καθορισμένων μαθησιακών στόχων, την ανάπτυξη διεπιστημονικών δεξιοτήτων και την υποστήριξη προσαρμοστικών μαθησιακών διαδικασιών.
Επιβάλλει όμως τη διεξαγωγή πιλοτικών δοκιμών σε επίπεδο σχολείου και αξιολογήσεις μεγάλης κλίμακας για την αποτελεσματική κλιμάκωση πρακτικών που βασίζονται σε αποδείξεις.
Η επανάσταση της ΤΝ έχει βαθιές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και απαιτεί προληπτικά μέτρα για την πρόβλεψη των μεταβαλλόμενων αναγκών σε δεξιότητες.
Η UNESCO προτείνει την επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών, την ενσωμάτωση δεξιοτήτων που σχετίζονται με την ΤΝ και την προώθηση του αλφαβητισμού της ΤΝ σε ολόκληρη την κοινωνία.
Συνιστώνται μακροπρόθεσμα σχέδια και δράσεις για τη στήριξη της ανάπτυξης τοπικών ταλέντων ΤΝ μέσω της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και των ερευνητικών ιδρυμάτων.
Βελτίωση πρόσβασης για ευάλωτες ομάδες
Την ίδια στιγμή, πρέπει να αξιοποιηθεί η ΤΝ για τη βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση για ευάλωτες ομάδες, αποφεύγοντας παράλληλα την εμβάθυνση του ψηφιακού χάσματος ή τη διαιώνιση των προκαταλήψεων.
Η UNESCO καλεί για εργαλεία ΤΝ που διευκολύνουν την ένταξη μαθητών με αναπηρίες ή μαθησιακές δυσκολίες.
Παράλληλα, για την αντιμετώπιση του χάσματος μεταξύ των φύλων στις ψηφιακές δεξιότητες και στα επαγγέλματα ΤΝ, η UNESCO τονίζει τη σημασία της ισότητας των φύλων στην ανάπτυξη εφαρμογών ΤΝ.
Είναι γεγονός ότι η διασφάλιση της ένταξης, της ισότητας και των ευκαιριών δια βίου μάθησης για όλους είναι ουσιώδους σημασίας για την επίτευξη του προγράμματος “Εκπαίδευση 2030”.
Η δια βίου μάθηση, θεμελιώδης αρχή της επίτευξης του SDG-4, επιβάλλεται με βάση την οδηγία να ενισχυθεί με την υιοθέτηση πλατφορμών ΤΝ και αναλυτικών μαθησιακών μεθόδων βασισμένων σε δεδομένα.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις ανάγκες των ηλικιωμένων με την παροχή προγραμμάτων για τον εφοδιασμό τους με δεξιότητες ΤΝ και την προώθηση της εμπλοκής τους στην ψηφιακή εποχή.
Ενώ η ΤΝ μπορεί να υποστηρίξει τα εκπαιδευτικά καθήκοντα των διδασκόντων, η UNESCO τονίζει ότι η ανθρώπινη αλληλεπίδραση και συνεργασία πρέπει να παραμείνουν στο επίκεντρο της εκπαίδευσης.
Οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούν να αντικατασταθούν από μηχανές και τα δικαιώματα και οι συνθήκες εργασίας τους πρέπει να προστατεύονται.
Συνιστάται η δυναμική επανεξέταση και ο καθορισμός των ρόλων και των αρμοδιοτήτων των εκπαιδευτικών, καθώς και προγράμματα ανάπτυξης ικανοτήτων για την προετοιμασία των εκπαιδευτικών για εκπαιδευτικά περιβάλλοντα πλούσια σε ΤΝ.
Συνοψίζοντας
Στα πρώτα χρόνια εμφάνισης του διαδικτύου, εκκωφαντικές ήταν οι φωνές που θεωρούσαν την νέα αυτή τεχνολογία ως απειλή για τα συστήματα εκπαίδευσης. Σήμερα, αναντίλεκτα, η ευρεία διάδοση του συνέβαλε στον επιστημονικό γραμματισμό και τη διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της UNISCO είναι προς την σωστή κατεύθυνση και είναι δεδομένο ότι σύντομα θα μπορέσουμε να μετατρέψουμε αυτό που σήμερα μοιάζει με απειλή, σε ευκαιρία.
Η μόνη πραγματική απειλή έγκειται στο γεγονός ότι δεν έχουν όλες οι χώρες τα ίδια αντανακλαστικά.
Φοβάμαι ότι κάποιες χώρες, υπό τον φόβο της αλλαγής, θα στερήσουν αυτά τα πολύτιμα εργαλεία από τους μαθητές τους, οδηγώντας τουλάχιστον μια γενιά πολιτών στην νέα μορφή του τεχνολογικού αναλφαβητισμού.
Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης, Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος, Αντιπρύτανης Έρευνας και Καινοτομίας
Από το περιοδικό Insider Ιουνίου
