Ανέκαθεν πίστευα ότι ως γονείς έχουμε υποχρέωση να μάθουμε στα παιδιά μας πώς να σκέφτονται με επιχειρήματα και όχι τι να σκέφτονται. Να σέβονται και να εκτιμούν τη διαφορετική σκέψη και να σκέφτονται ελεύθερα και ορθολογικά, κι ας διαφωνούμε με την άποψή τους. Αυτό γίνεται εφικτό μέσω της κριτικής σκέψης.
Ως κριτική σκέψη ορίζεται η νοητική και συναισθηματική λειτουργία κατά την οποία το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να κάνει μέσω συλλογισμών που γίνονται με βάση όλα τα δυνατά στοιχεία που μπορεί να έχει στη διάθεσή του. Οι δεξιότητες κριτικής σκέψης είναι σημαντικές για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η εισαγωγή αυτών των δεξιοτήτων μπορεί να αρχίσει ήδη από την προσχολική ηλικία. Είναι σημαντικό ότι οι δεξιότητες ανάλυσης, σύγκρισης και σύνθεσης πρέπει να αναπτυχθούν σε μικρή ηλικία, ώστε οι μαθητές να μπορούν να τις εφαρμόσουν σε κατάλληλες καταστάσεις είτε στην ακαδημαϊκή ή στην προσωπική τους ζωής.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της κριτικής σκέψης είναι η λογική, αυτογνωσία, η τιμιότητα, η ευρύτητα πνεύματος, η πειθαρχία, η αποφασιστικότητα καθώς και η αμφισβήτηση, η επιλογή και η επανεξέταση. Όμως, η επιλογή, η αμφισβήτηση, η επανεξέταση δεν είναι κάτι εύκολο. Χρειάζεται τόλμη, γιατί όπως παρατηρεί ο Ε. Παπανούτσος δεν παραιτείται κανείς εύκολα από τις προσδοκίες και τις πεποιθήσεις τους και δεν αμφισβητεί εύκολα όλα όσα θεωρούνται παραδεκτά και καθιερωμένα.
Ο μαθητής και ο πολίτης σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία να θέτουν ερωτήματα, να αμφισβητούν, να ανιχνεύουν, να ερευνούν κατά το δυνατό, και να μην δέχονται τίποτα άκριτα και αβασάνιστα. Ο μαθητής ήδη από το νηπιαγωγείο, χρειάζεται να ενθαρρύνεται καθημερινά ώστε να διατυπώνει ερωτήματα, απορίες και να συμμετέχει στην επίλυση τους. Η καλλιέργεια είναι θέμα καθημερνής εξάσκησης, εντός και εκτός του σχολείου.
Στη συνέχεια αναφέρουμε ενδεικτικά ενέργειες εκπαιδευτικών, που μπορούν να βοηθήσουν στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης.
Να επιμένουν στην πλήρη κατανόηση μιας ενότητας, που θα βοηθά τους μαθητές ώστε να ασκούν την κρίση και να εκτελούν συλλογισμούς.
Να τίθενται σε κάθε ενότητα στόχοι αλλά και τρόποι επίτευξής τους.
Κάθε φορά να διαβλέπουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές και να υπάρχει το συνεχές μέλημα για παροχή της απαραίτητης βοήθειας.
Η εργασία ή οι εργασίες που θα ανατίθενται να έχουν τουλάχιστον ένα συγκεκριμένο στόχο και να είναι τέτοιες ώστε να είναι δυνατό να ελέγχεται κατά πόσο κατανοήθηκε ή αφομοιώθηκε ένα θέμα και πώς μπορεί να αξιοποιηθεί. Επειδή η επανάληψη είναι απαραίτητο μέσο, να μην χάνεται ευκαιρία που οδηγεί σε ανάκληση γνώσεων ή εννοιών και στην εκμετάλλευσή τους.
Να ασκούν τους μαθητές στην εκτέλεση συλλογισμών.
Να αφήνουν τους μαθητές να κάνουν λάθη και να τα διορθώνουν οι ίδιοι. Οι μαθητές να διαπιστώνουν τις αντιφάσεις τους, που οδηγούν σε λάθη.
Είναι λάθος, μέσα στην τάξη, να τονίζουν μόνο την αξία του δικού τους μαθήματος και να μιλούν απαξιωτικά για μαθήματα άλλων ειδικοτήτων. Το καλύτερο είναι να συμβουλεύουν και να καθοδηγούν τους μαθητές ώστε να εκμεταλλεύονται τις γνώσεις που έχουν αποκομίσει από όλα τα μαθήματα. Μιλάμε πολύ συχνά σήμερα για διαθεματκή προσέγγιση.
Να συγκροτούν ομάδες εργασίας με διαφορετικό γνωστικό επίπεδο και διαφορετικά ενδιαφέροντα έτσι, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν ένα θέμα και να το παρουσιάζουν με δικά τους συμπεράσματα.
Τέλος, οι μαθητές είναι αδύνατο να μπορούν και δεν χρειάζεται να αποστηθίζουν τόσες πληροφορίες. Αυτό το οποίο επιβάλλεται είναι να δοθούν τα απαραίτητα εφόδια, ώστε μετέπειτα να είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν μόνοι τους τις δυσκολίες. Να μπορούν να εξελιχθούν στην κοινωνία, να επικοινωνούν, να λειτουργούν με ομαδικό πνεύμα, να έχουν στόχους και όραμα.
*Καθηγήτρια Φιλολογίας
