Μετά από δύο θητείες και τέσσερα χρόνια στη θέση του προέδρου του Παγκύπριου Συνδέσμου Επιχειρηματιών Ανάπτυξης Γης και Οικοδομών, ο Μιχάλης Χατζηπαναγιώτου παραδίδει την σκυτάλη.

Με τη συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, αναλύει τις διαδοχικές κρίσεις από τις οποίες διήλθε την τελευταία δεκαετία η κυπριακή οικονομία και ο κλάδος των οικοδομών και αναπτύξεων, ιδιαίτερα μέσα από την πανδημία του κορωνοϊού και στη συνέχεια μέσα από τις επιπτώσεις από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Θεωρεί πως ο κλάδος της ανάπτυξης γης και οικοδομών παραμένει ένας από τους βασικότερους πυλώνες  ανάπτυξης της χώρας και ότι, παρά τις προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει την τελευταία δεκαετία, κατάφερε να διατηρήσει τον ρόλο του, ενισχύοντας την οικονομία, προσελκύοντας επενδύσεις και δημιουργώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Δύσκολη τετραετία

Αντιλαμβανόμαστε πως λήγει η θητεία σας στη θέση προέδρου του Δ.Σ. του Παγκύπριου Συνδέσμου Επιχειρηματιών Ανάπτυξης Γης και Οικοδομών, χωρίς πρόθεση επαναδιεκδίκησης. Πόσα χρόνια υπηρετήσατε σε αυτή τη θέση και τι πιστεύετε ότι άλλαξε στον κλάδο των κατασκευών σε αυτά τα χρόνια; Τι έγινε καλύτερο και τι επιδεινώθηκε;

Είχα την τιμή να υπηρετήσω τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Επιχειρηματιών Ανάπτυξης Γης και Οικοδομών από τη θέση του προέδρου του Δ.Σ. για 4 χρόνια. Φέτος ολοκληρώνω το όριο των δύο θητειών που προνοούνται από το καταστατικό του συνδέσμου. Ως εκ τούτου, αποχωρώ από τη θέση του προέδρου, με τη θέληση ωστόσο να παραμείνω ενεργό μέλος του και να συνεχίσω να συμβάλλω στις προσπάθειες για βελτίωση και εκσυγχρονισμό του κλάδου.

Τα 4 αυτά χρόνια σημαδεύτηκαν κυρίως από τρία γεγονότα: Την κατάργηση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος, την πανδημία του κορωνοϊού και τον πόλεμο στην Ουκρανία, που έφερε σοβαρές αναταράξεις σε σχέση με τη Ρωσία. Γεγονότα που έφεραν τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο ενώπιον σοβαρών προκλήσεων. Κληθήκαμε να προσαρμοστούμε σε νέα δεδομένα, σε μια προσπάθεια να μετριάσουμε τις επιπτώσεις, τόσο στον κλάδο όσο και στην κυπριακή οικονομία.

Την ίδια ώρα, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε νέες προοπτικές, για να κρατήσουμε ζωντανή την επενδυτική δραστηριότητα στο νησί. Σήμερα, κάνοντας ένα σύντομο απολογισμό των χρόνων αυτών, διαπιστώνουμε ότι ο στόχος επιτεύχθηκε. Η οικοδομική βιομηχανία, παρά τις μεγάλες προκλήσεις, άντεξε την πίεση, επέδειξε ευελιξία, αντοχή και ανθεκτικότητα και συνέχισε να συνεισφέρει σημαντικά στην ανάπτυξη της κυπριακή οικονομίας.

Σε ό,τι αφορά το τι επιδεινώθηκε στον κλάδο, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στη μεγάλη αύξηση του κόστους υλικών και κατασκευής των ακινήτων, ως αποτέλεσμα τόσο του πολέμου στην Ουκρανία, όσο και του πληθωρισμού, η οποία κατ’ επέκταση οδηγεί και στην αύξηση των τιμών των ακινήτων. Επιδείνωση παρουσιάζεται και σε ό,τι αφορά το στεγαστικό πρόβλημα, κάτι το οποίο απασχολεί έντονα τον σύνδεσμο μας, ο οποίος συμμετέχει εποικοδομητικά στις προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος. Τέλος, μια ακόμα σημαντική πρόκληση που χρήζει αντιμετώπισης είναι η έλλειψη εργατικού  δυναμικού.

Σταθερή δύναμη ο κλάδος

Διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του συνδέσμου σας ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα του κλάδου συμβάλλει στο κυπριακό ΑΕΠ κατά 17%. Εξακολουθεί να είναι κοντά στο 17% η συμβολή σας; Ποιες αυξομειώσεις παρουσιάστηκαν στο ποσοστό αυτό στα χρόνια μετά το 2013;

Η συμβολή του κλάδου μας παραμένει στα ίδια επίπεδα. Αυτό επιβεβαιώνει και η τελευταία έρευνα μεγάλου ελεγκτικού οίκου για τον κλάδο των ακινήτων, όπου για το 2022 καταγράφει συνεισφορά στο ΑΕΠ της τάξης του 15%. Είναι για αυτό που η οικοδομική βιομηχανία έχει πολύ σωστά χαρακτηρισθεί ως η «ατμομηχανή» της κυπριακής οικονομίας.

Διότι παραμένει ένας από τους βασικότερους πυλώνες  ανάπτυξης της χώρας και, παρά τις προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει την τελευταία δεκαετία, κατάφερε να διατηρήσει τον ρόλο της, ενισχύοντας την οικονομία, προσελκύοντας επενδύσεις και δημιουργώντας χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Αυτή την ισχυρή θέση ο κλάδος κατάφερε να τη διατηρήσει και εν μέσω της οικονομικής κρίσης και μετά την κατάργηση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος, διατηρώντας τη συνεισφορά του στο ΑΕΠ κοντά στο 17%, χωρίς μεγάλες αυξομειώσεις.  Κάτι που αποδεικνύει τις γερές βάσεις στις οποίες στηρίζεται ο κλάδος και την αντοχή που έχει μέσα στην κυπριακή οικονομία.

Το οξύ στεγαστικό πρόβλημα

Σε ποιους πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να αποδοθούν οι ευθύνες για τη σημερινή διαπίστωση όλων ότι δεν υπάρχει επαρκές νέο κτηριακό απόθεμα για να καλύψει τις ανάγκες;

Να μου επιτρέψετε να πω ότι δεν είναι θέμα απόδοσης ευθυνών. Το στεγαστικό πρόβλημα και η εξεύρεση προσιτής στέγης δεν αποτελεί χαρακτηριστικό μόνο της Κύπρου αλλά είναι σίγουρα πανευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο φαινόμενο.

Συνεπώς, παρά να επιδοθούμε σε μια συζήτηση απόδοσης ευθυνών, επιλέγουμε να επικεντρωθούμε στην προσπάθεια για αντιμετώπιση του προβλήματος, μέσα από συζήτηση και συνεργασία. Σε αυτό το πλαίσιο συναντηθήκαμε με το Υπουργείο Εσωτερικών, ενώπιον του οποίου καταθέσαμε προτάσεις.

Ορισμένες από τις προτάσεις μας περιλαμβάνουν την επιτάχυνση της διαδικασίας έκδοσης αδειών, που αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα, την έγκαιρη έκδοση τίτλων ιδιοκτησίας, την παραχώρηση κινήτρων για νέες αναπτύξεις, που να αφορούν προσιτή στέγη, την αξιοποίηση αδρανών ακινήτων, την αναθεώρηση των περιορισμών σε ό,τι αφορά στα ελάχιστα εμβαδά, έτσι ώστε να λειτουργεί η αγορά απρόσκοπτα αλλά και τη μελέτη καλών πρακτικών που εφαρμόζονται στο εξωτερικό, όπως είναι το Help to Buy ή το Build to Rent.

Στόχος όλων μας πρέπει να είναι η υπερκάλυψη της ζήτησης μέσω της προσφοράς οικιστικών μονάδων που να καλύπτουν όλες τις ανάγκες.

Θα συμφωνούσατε ότι θα μπορούσε ή θα έπρεπε το κράτος να εμπλακεί πολύ πιο δυναμικά στη μαζική κατασκευή νέων οικιστικών μονάδων, για αγορά ή ενοικίαση, με προδιαγραφές και υλικά που θα συγκρατούσαν το κόστος κατασκευής και την τιμή πώλησης, χωρίς να υποβαθμίζουν τα επίπεδα ασφάλειας, αισθητικής ή ενεργειακής απόδοσης αυτών των μονάδων;

Στην προσπάθεια για αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος έχουμε ευθύνη όλοι, κράτος και ιδιώτες, να συμβάλουμε εποικοδομητικά για επίλυση του. Ευθύνη του κράτους είναι η εφαρμογή πολιτικών που να εκσυγχρονίζουν και να αναβαθμίζουν τον κλάδο, η επιτάχυνση των διαδικασιών και η απλοποίηση της γραφειοκρατίας, η δημιουργία δηλαδή των κατάλληλων συνθηκών για να αυξηθεί η προσφορά οικιστικών μονάδων για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη ζήτηση.

Την ίδια ώρα, το κράτος είναι και ιδιοκτήτης γης, η οποία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί. Σημαντικό ρόλο έχουν επίσης και οι τράπεζες, οι οποίες θεωρούμε ότι πρέπει να χρηματοδοτούν έργα που να είναι βιώσιμα.

Οι ιδιώτες που δραστηριοποιούμαστε στον κλάδο έχουμε την τεχνογνωσία, την εμπειρία και το ανθρώπινο δυναμικό για να συμβάλουμε στην υλοποίηση έργων. Συνεπώς, μια σύμπραξη δημόσιου με ιδιωτικού τομέα, αντλώντας και βέλτιστες πρακτικές από το εξωτερικό, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής, θα μπορούσε να οδηγήσει στο ζητούμενο: να αντιμετωπιστεί το στεγαστικό πρόβλημα μέσω της προσφοράς προσιτής στέγης για τις διαφορετικές ανάγκες συμπολιτών μας. Ο σύνδεσμος μας δηλώνει πρόθυμος να στηρίξει κάθε προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.

Η έλλειψη εργατικού δυναμικού και η ανάγκη ελέγχων και επιβολής ποινών

Πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα έλλειψης εργατικού δυναμικού στην οικοδομική βιομηχανία και πόσο επηρεάζει τα μέλη σας; Πόσοι είναι οι εργαζόμενοι στον τομέα σήμερα και πόσοι από αυτούς είναι Κύπριοι;

H σοβαρότατη έλλειψη εργατικού δυναμικού αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις όλων των εργοδοτών. Απασχολεί την ΟΕΒ, στην οποία ο σύνδεσμος μας είναι μέλος, απασχολεί το ΚΕΒΕ, απασχολεί όλους τους επαγγελματικούς συνδέσμους. Στον δικό μας κλάδο η έλλειψη εργατικού δυναμικού οδηγεί σε καθυστερήσεις, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε σχέση με το κόστος και τις συμβατικές μας υποχρεώσεις.

Στο κλάδο των κατασκευών, σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων για το 2023, που περιλαμβάνουν τους ενεργούς ασφαλισμένους, απασχολούνται σχεδόν 43 χιλιάδες εργαζόμενοι, εκ των οποίων η πλειοψηφία είναι Κύπριοι.

Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα αδήλωτης ή άλλης παράνομης εργασίας στην οικοδομική βιομηχανία; Είναι ικανοποιητικός ο βαθμός συμμόρφωσης των μελών σας στις νομοθεσίες και τη συλλογική σύμβαση;

Στο θέμα της αδήλωτης ή άλλης παράνομης εργασίας είμαστε απόλυτοι: αυστηροί έλεγχοι από την αρμόδια υπηρεσία επιθεώρησης εργασίας και σε όσους εργοδότες παρανομούν να επιβάλλονται οι προβλεπόμενες ποινές και να εφαρμόζονται οι απαραίτητες διαδικασίες για τους παράνομα εργοδοτούμενους.

Ο κλάδος μας είναι ένας κλάδος που διαχρονικά εφάρμοζε και τηρούσε τις συλλογικές συμβάσεις. Συμβάσεις που προνοούν απολαβές πολύ πιο πάνω και από τον εθνικό κατώτατο μισθό. Και αφορούν όλους τους εργαζόμενους.

Σε σχέση με τους εργαζόμενους από τρίτες χώρες, να επισημάνω ότι οι εργοδότες  περνούμε από διεξοδικές διαδικασίες για να πείσουμε για τις ανάγκες μας και ταυτόχρονα υποβαλλόμαστε σε επίβλεψη για την τήρηση των όρων εργασίας. Να μου επιτρέψετε να παραπέμψω και στις δηλώσεις του υπουργού Εργασίας, στις αρχές του μήνα, οποίος είχε δηλώσει ότι το ντόπιο ανθρώπινο δυναμικό δεν μπορεί να καλύψει τις μεγάλες ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Το μειωμένο ΦΠΑ για κύρια κατοικία

Υπάρχουν και για μέλη του συνδέσμου σας ευθύνες για τη μεγάλη κατάχρηση που έγινε κατά την παραχώρηση μειωμένου ΦΠΑ 5% για νέες κύριες κατοικίες; Ο υπουργός Οικονομικών είπε πρόσφατα πως «κάποιοι» έσπρωχναν κόσμο με οικονομική ευχέρεια να αγοράσει κατοικίες χωρίς πρόθεση να τις χρησιμοποιήσει ως κύρια κατοικία, μόνο ως επένδυση, εις βάρος των κρατικών εσόδων».

Αυτό που συνέβαινε σε σχέση με την παραχώρηση μειωμένου ΦΠΑ 5% ήταν ότι εφαρμοζόταν η νομοθεσία όπως είχε ψηφιστεί από τη Βουλή και όπως είχε ερμηνευθεί από το Τμήμα Φορολογίας. Τυχόν κενά ή καθορισμός κριτηρίων αφορούσε και αφορά το νομοθετικό σώμα και τις αρμόδιες αρχές. Όσοι επωφελήθηκαν του μειωμένου ΦΠΑ 5% αλλά στην πορεία χρησιμοποίησαν το ακίνητο με διαφορετικό τρόπο, ορθά καλούνται να πληρώσουν τη διαφορά. Πλέον, η νομοθεσία έχει τροποποιηθεί κι έχουν καθοριστεί νέες πρόνοιες και κριτήρια.

Κατά τη διάρκεια των διαβουλεύσεων για την τροποποίηση της νομοθεσίας συμμετείχαμε ενεργά. Οφείλω ωστόσο να σημειώσω ότι η αλλαγή έγινε σε μια χρονική περίοδο που επιδεινώνει ακόμα περισσότερο το πρόβλημα των ήδη αυξημένων τιμών, λόγω πληθωρισμού και κόστους κατασκευής.