Η διασφάλιση της ανεξαρτησίας των Αρχών Ανταγωνισμού αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την αποτελεσματική λειτουργία και επιτέλεση του υψηλού καθήκοντος προστασίας του υγιούς και ανόθευτου ανταγωνισμού.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της ανεξαρτησίας των Αρχών Ανταγωνισμού, ιδιαίτερα μέσω της Οδηγίας 2019/1 (Οδηγία ECN+), με την οποία ουσιαστικά καθιερώθηκε ένα ελάχιστο πλέγμα αρχών και κανόνων για τη διασφάλιση των αναγκαίων εγγυήσεων αμεροληψίας και ανεξαρτησίας.
ΕΠΑ και e-kalathi
Αφορμή για το εν λόγω άρθρο αποτελούν ορισμένες δηλώσεις θεσμικών και άλλων παραγόντων που αμφισβητούν την ανεξαρτησία της Επιτροπής Προστασίας του Ανταγωνισμού (στο εξής: «ΕΠΑ»), λαμβάνοντας υπόψη τις εξελίξεις αναφορικά με το νομοσχέδιο που αφορά το e-kalathi. Σχετική με το θέμα αυτό είναι και η ανακοίνωση που εξέδωσε πρόσφατα η ΕΠΑ στις 22/9/2023.
Συγκεκριμένα, με την εν λόγω ανακοίνωση η ΕΠΑ δήλωσε ότι απορρίπτει κατηγορηματικά τα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας περί παρέμβασης του υπουργού Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας (στο εξής «υπουργός») σχετικά με την αλλαγή στάση της αναφορικά με το νομοσχέδιο που αφορά το e-kalathi. Η ΕΠΑ σημείωσε σχετικά ότι κατά την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων της δεν ζητά ούτε και λαμβάνει εντολές από κρατικούς ή οποιοσδήποτε άλλους δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.
Η εν λόγω ανακοίνωση της ΕΠΑ έχει εκδοθεί μετά από τις έντονες αντιδράσεις που σημειώθηκαν κατά τη συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Εμπορίου στις 20/9/2023, όπου αφέθηκε να εννοηθεί από εκπρόσωπο της ΕΠΑ ότι ουσιαστικά αίρονται οι ανησυχίες που είχαν εκφραστεί προηγουμένως αναφορικά με το νομοσχέδιο σχετικά με το e-kalathi.
Δικαιολογημένες ανησυχίες
Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα γεγονότα στη βάση των οποίων προκύπτει ότι οι ανησυχίες που έχουν εκφραστεί αναφορικά με την ανεξαρτησία της ΕΠΑ φαίνεται να είναι δικαιολογημένες. Σχετικά σημειώνονται τα εξής:
- Με βάση το άρθρο 26(2)(ιγ) του Περί της Προστασίας του Ανταγωνισμού Νόμου του 2022, Νόμος 13(Ι)/2022 (στο εξής «Νόμος»), η ΕΠΑ διαθέτει, μεταξύ άλλων, αρμοδιότητα να παρέχει γνώμη σε θέματα της αρμοδιότητάς της προς φορέα του Δημοσίου.
- Βάσει της πιο πάνω πρόνοιας του Νόμου, η ΕΠΑ ανταποκρίθηκε σε σχετική παράκληση του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας (στο εξής «Υπουργείο») ημερομηνίας 28/2/2023, αποστέλλοντας επιστολή στις 8/3/2023 με τη γνώμη της επί του νομοσχεδίου που αφορά τo e-kalathi. Στην εν λόγω επιστολή, η ΕΠΑ αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι η πλατφόρμα e-kalathi μπορεί να οδηγήσει σε ομοιομορφία τιμών, στον βαθμό που οι τιμές των προϊόντων που περιλαμβάνονται σε αυτό χρησιμοποιηθούν ως εστιακό σημείο (focal point) για τις επιχειρήσεις. Η ΕΠΑ αφήνει μάλιστα να εννοηθεί ότι η εν λόγω πλατφόρμα ενδεχομένως να αποτελέσει εργαλείο συντονισμού των τιμών και συνεννόησης μεταξύ των επιχειρήσεων.
- Παρόλο που η εν λόγω επιστολή ήταν σε γνώση του υπουργείου, στη συνεδρίαση της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Εμπορίου, που έλαβε χώρα στις 24/5/2023, ο υπουργός δήλωσε ότι με έκπληξη άκουσε τον εκπρόσωπο της ΕΠΑ να αναφέρει ότι η διαφάνεια τιμών που δημιουργείται μέσω της πλατφόρμας e-kalathi μπορεί να οδηγήσει σε καρτέλ. Δήλωσε επίσης ότι θα ζητήσει συνάντηση το συντομότερο με την ΕΠΑ, ώστε να λάβει τεκμηριωμένη εξήγηση για την αναφορά που έγινε περί δημιουργίας καρτέλ.
- Η λόγω συνάντηση φαίνεται να έλαβε χώρα μετά τον διορισμό της νέας σύνθεσης της ΕΠΑ. Από τις αναφορές που έγιναν από τον εκπρόσωπο της ΕΠΑ στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Εμπορίου, που έλαβε χώρα στις 20/9/2023, διαφαίνεται ότι στην εν λόγω συνάντηση δόθηκαν διαβεβαιώσεις προς την ΕΠΑ ότι θα ληφθούν υπόψη οι θέσεις και εισηγήσεις της και ότι σε περίπτωση που ζητήσει στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή της πλατφόρμας e-kalathi αυτά θα δοθούν.
Η αναθεώρηση της θέσης της ΕΠΑ
Είναι γεγονός ότι η ΕΠΑ έχει την δυνατότητα να παρέχει γνώμη, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 26(2)(ιγ) δεν τη δεσμεύει ως προς το περιεχόμενο μεταγενέστερης απόφασης της, ούτε και επηρεάζει την εγκυρότητα μίας τέτοιας μελλοντικής απόφασης. Η έννοια της «απόφασης» παραπέμπει σε απόφαση που σχετίζεται με διαπίστωση παράβασης λόγω αντιανταγωνιστικής συμφωνίας, εναρμονισμένης πρακτικής ή απόφασης ένωσης επιχειρήσεων.
Κατά συνέπεια, ο νόμος δεν προβλέπει τη δυνατότητα της ΕΠΑ να αναθεωρήσει την γνώμη της π.χ. επί νομοσχεδίου. Προφανώς, ο νομοθέτης απέφυγε να δώσει αυτή τη δυνατότητα στην ΕΠΑ, προκειμένου να την προστατεύσει από εξωτερικές πιέσεις μετά τη δημοσιοποίηση των θέσεων και απόψεών της.
Εντούτοις, ακόμη και αν υπήρχε αυτή η δυνατότητα, ενόψει και του ιστορικού της υπόθεσης και άλλων ιδιαιτεροτήτων που θα αναφερθούν πιο κάτω, η αναθεώρηση της γνώμης της ΕΠΑ δεν φαίνεται να δικαιολογείται.
Σημειώνεται σχετικά ότι η δήλωση του υπουργού στις 24/5/2023 ότι με έκπληξη άκουσε για τις ανησυχίες που εξέφρασε ο εκπρόσωπος της ΕΠΑ δεν είναι δικαιολογημένη, καθότι το υπουργείο ήταν ενήμερο για την γνώμη της ΕΠΑ από τις 8/3/2023, δηλαδή προτού εγκριθεί το νομοσχέδιο από το Υπουργικό Συμβούλιο και αποσταλεί στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Επίσης, το περιεχόμενο της δήλωσης του υπουργού στις 24/5/2023 άφηνε εμμέσως πλην σαφώς να εννοηθεί ότι θα συναντηθεί με την ΕΠΑ, προκειμένου να τη μεταπείσει και να αλλάξει τη γνώμη της σε σχέση με το υπό αναφορά νομοσχέδιο.
Εν ολίγοις, από τα γεγονότα που παρουσιάστηκαν πιο πάνω είναι προφανές στα μάτια των πολιτών ότι υπήρξε μια θεσμική αστοχία, με λανθασμένους χειρισμούς που αφήνουν εκτεθειμένη την ΕΠΑ. Η εν λόγω αστοχία αναδεικνύει την ανάγκη για περισσότερη διαφάνεια και ανεξαρτησία στην λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών.
Με σύσταση του υπουργού η νέα ΕΠΑ
Δεν πρέπει επίσης να διαφεύγει της προσοχής ότι η νέα σύνθεση της ΕΠΑ, με την οποία φαίνεται να έχει συναντηθεί ο υπουργός Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, διορίστηκε στις 15/6/2023, μετά από σύσταση του εν λόγω υπουργού στο Υπουργικό Συμβούλιο.
Ενισχυτικό με τα πιο πάνω είναι και το ότι οι φερόμενες δεσμεύσεις του υπουργείου ότι θα δώσει στοιχεία στην ΕΠΑ σχετικά με την εφαρμογή της πλατφόρμας e-kalathi, αν αυτά ζητηθούν, ώστε να διαπιστωθεί η ύπαρξη ενδεχόμενης συνεννόησης, δεν είναι πειστική. Αυτό διότι βάσει του άρθρου 31(1) του Νόμου η ΕΠΑ έχει ούτως η άλλως την εξουσία να ζητά και να συλλέγει πληροφορίες μεταξύ άλλων από δημόσιους φορείς τις οποίες κρίνει απαραίτητες για την άσκηση των αρμοδιοτήτων, εξουσιών και καθηκόντων της και οι δημόσιοι φορείς έχουν την υποχρέωση να δίνουν τις εν λόγω πληροφορίες.
* Διευθυντής Trojan Economics
