Την αγανάκτησή τους εξέφρασαν στον «Φ» δύο νεαρές γυναίκες θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης από προϊσταμένους τους στον χώρο εργασίας τους στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα αντίστοιχα και τρίτη κοπέλα θύμα άσεμνης επίθεσης από γιατρό στη διάρκεια ιατρικής εξέτασης, για το γεγονός ότι η εργοδοτική πλευρά αντιμετώπισε εχθρικά έως αδιάφορα τις καταγγελίες τους.

Δηλώνουν επίσης απογοήτευση, για το ότι οι αρμόδιοι εξωδικαστικοί μηχανισμοί, αλλά και η Αστυνομία όπου κατάγγειλαν τους θύτες, δεν διαχειρίστηκαν άμεσα και αποτελεσματικά τις υποθέσεις τους, οι οποίες εκκρεμούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ψυχική τους διάθεση και την υγεία τους γενικότερα.

 Οι τρεις παραπονούμενες περιλαμβάνονται στις αριθμητικά ελάχιστες γυναίκες στην Κύπρο που κατάγγειλαν τη σεξουαλική παρενόχληση που υπέστηκαν, ιδιαίτερα στον χώρο εργασίας τους, αφού στη συντριπτική πλειoψηφία τους, οι γυναίκες θύματα, την αποσιωπούν για διάφορους λόγους. Όπως ανέφερε και η εμπειρογνώμονας φύλου δρ Άννα Πηλαβάκη, πρόεδρος του ιδρύματος προώθησης ισότητας «Υπατία», σε ομιλία της με θέμα  τη σεξουαλική παρενόχληση, «στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα θύματα είναι συχνά δυσαρεστημένα με τα αποτελέσματα των καταγγελιών που κάνουν, ενώ βιώνουν κάποια εμπειρία αντιποίνων, απώλεια θέσης εργασίας ή επαναθυματοποίηση».

 Πρόσθεσε ότι «οι περισσότερες γυναίκες δεν αναφέρουν τη σεξουαλική παρενόχληση, λόγω του φόβου για αντίποινα, ή λόγω ανησυχίας ότι το θέμα θα αντιμετωπιστεί αναποτελεσματικά στην καλύτερη περίπτωση, ή στη χειρότερη περίπτωση θα αγνοηθεί ή θα συγκαλυφθεί. Oι παρευρισκόμενοι/ες και οι μάρτυρες, σπάνια εμφανίζονται και αυτό οδηγεί σε μια κουλτούρα ατιμωρησίας για τους δράστες».

Η δρ Πηλαβάκη μιλούσε την περασμένη Τετάρτη 1η Νοεμβρίου 2023 σε εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το ίδρυμα «Υπατία» και ο Δήμος Στροβόλου στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Στροβόλου, με τίτλο «Προβλήματα και προκλήσεις στην αντιμετώπιση του προβλήματος της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας στην Κύπρο και στην Ελλάδα και ο ρόλος του Κινήματος MeToo».

 Στην ομιλία της παρουσίασε τον ευρωπαϊκό οδηγό (toolkit) για την αποτελεσματική εφαρμογή πολιτικής πρόληψης και διαχείρισης της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας  που ετοιμάσθηκε από την Κυπριακή Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης και το ίδρυμα «Υπατία» στο πλαίσιο της υλοποίησης του ευρωπαϊκού έργου «Active Strategies for Prevention and Handling Sexual Harassment Incidents» («ASTRAPI»).

Η εκδήλωση ήταν υπό την αιγίδα της Επιτρόπου Ισότητας των Φύλων Τζόζης Χριστοδούλου και χαιρετισμούς απηύθυναν εκτός από την Eπίτροπο, ο δήμαρχος Στροβόλου Ανδρέας Παπαχαραλάμπους, ο ταμίας του ιδρύματος «Υπατία» Μίμης Θεοδότου και η πρόεδρος της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων στην Απασχόληση και Επαγγελματική Εκπαίδευση (ΕΙΦ) Λουΐζα Χριστοδουλίδου Ζανέττου. Βασικές ομιλήτριες εκτός από τη δρα Πηλαβάκη, ήταν η Γεωργία Πετράκη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο με θέμα «Το ΜeΤοο και η ορατότητα των φεμινιστικών αγώνων: 6 χρόνια μετά την υπόθεση Harvey Weinstein» και η Παρασκευή Τουρή μέλος του Ειδικού Τεχνικού Εργαστηριακού Προσωπικού (ΕΤΕΠ) του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, με θέμα «Προκλήσεις στην αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησής στην εργασία στην Ελλάδα».

Τρεις περιπτώσεις που συγκλονίζουν

«Προσπαθώ ακόμα να διαχειριστώ αυτό που μου συνέβη και τα άσχημα γεγονότα που με έχουν στιγματίσει μέχρι σήμερα, αφού όταν μιλώ γι’ αυτά, τόσα χρόνια μετά, δεν νιώθω καλά ψυχολογικά», μας είπε έκδηλα φορτισμένη συναισθηματικά, νεαρή δημόσιος υπάλληλος που το 2019 είχε καταγγείλει σεξουαλική παρενόχληση που υπέστη από τον προϊστάμενο της στον χώρο εργασίας της σε κυβερνητικό τμήμα.

 Αρχικά η κοπέλα κατάγγειλε την παρενόχλησή της στην  Επιτροπή Ισότητας των Φύλων στην Απασχόληση και Επαγγελματική Εκπαίδευση, η οποία την παρέπεμψε αρμοδίως στο Τμήμα Εργασίας του υπουργείου Εργασίας και στη συνέχεια στο Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. «Μετά την καταγγελία μου – ανέφερε στον «Φ» – δυστυχώς οι αρμόδιοι φορείς δεν κινητοποιήθηκαν έγκαιρα, ενώ το θέμα τελικά κουκουλώθηκε. Το αποτέλεσμα είναι ότι η υπηρεσία μου, με μετάθεσε σε άλλο τμήμα και προχώρησε σε διάφορες εκδικητικές ενέργειες σε βάρος μου, ενώ ο δράστης συνεχίζει την ίδια παρενοχλητική συμπεριφορά σε βάρος γυναικών συναδέλφων και παραμένει ατιμώρητος».

Παρόμοια εχθρική αντιμετώπιση είχε από την υπηρεσία της νεαρή εργαζόμενη σε ιδιωτικό οργανισμό, που το 2017 κατάγγειλε  στο Τμήμα Εργασίας και στη συνέχεια στο Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως, σεξουαλική παρενόχληση από τον προϊστάμενο της. Σήμερα, έξι χρόνια μετά, προσπαθεί ακόμα να βρει δικαίωση.

«Αναγκάστηκα να αποταθώ – μας είπε – σε δικηγόρο για να χειριστεί την υπόθεση μου, ωστόσο ακόμα και μετά τις επιστολές του δικηγόρου μου, η εταιρία όπου εργάζομαι, συνέχισε να μην ανταποκρίνεται στα αιτήματα μου, ενώ μόνο μετά από τη μεσολάβηση του υπουργείου Εργασίας, οι εργοδότες μου, μου απέστειλαν μια προχειρογραμμένη επιστολή ότι απορρίπτουν τους ισχυρισμούς μου. Επομένως και με βάση διάφορες άλλες εχθρικές ενέργειες σε βάρος μου μετά την καταγγελία μου, θεωρώ ότι η εταιρία, όχι μόνο δεν προέβη σε ενέργειες για να με προστατέψει ως όφειλε να πράξει βάσει του νόμου, αλλά προσπάθησε με κάθε τρόπο να συγκαλύψει το γεγονός και να με εκφοβίσει για να σιωπήσω».

Η τρίτη περίπτωση αφορά 23χρονη, που εμφανώς αναστατωμένη, μας περίγραψε την άσεμνη επίθεση που δέχτηκε πριν ένα χρόνο από γιατρό (όχι γυναικολόγο) όταν τον επισκέφθηκε για ιατρική εξέταση. Μας είπε μεταξύ άλλων: «Έβαλε το χέρι του μέσα μου κι έκανε κινήσεις που παραπέμπουν αλλού… και πάντως όχι σε ιατρική εξέταση. Μου έλεγε ταυτόχρονα «έχεις πολλά υγρά… μωράκι μου»… Έπαθα πραγματικό σοκ». Η κοπέλα, που ήταν τότε στο τελευταίο έτος των σπουδών της στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, πήγε αργότερα την ίδια μέρα σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση να κάνει μάθημα στο πανεπιστήμιο και αποκάλυψε το περιστατικό σε μια συμφοιτήτρια της, όπως και σε μια φίλη της και στον νεαρό με τον οποίο είχε δεσμό. Μίλησε επίσης στον αδελφό της και σε γυναίκα δικηγόρο, που έστειλε εκ μέρους της επιστολή στον Παγκύπριο Ιατρικό Σύλλογο, όπου εξέθεσε τα σχετικά γεγονότα. Στη συνέχεια πήγε με τη δικηγόρο της και έκανε καταγγελία εναντίον του γιατρού στην Αστυνομία (ΤΑΕ Λευκωσίας), αλλά όπως μας ανέφερε, από τότε δεν υπήρξε εξέλιξη στην υπόθεση.

«Οι γυναίκες πάντα λένε όχι»

«Με βάση τη νομοθεσία που ισχύει στην Κύπρο, οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, ψυχολογικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικής φύσης, που παραβιάζει την αξιοπρέπεια του ατόμου, αποτελεί σεξουαλική παρενόχληση», ανέφερε στον χαιρετισμό της στην εκδήλωση της περασμένης Τετάρτης η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου. «Έρευνες και μελέτες – πρόσθεσε – δείχνουν ότι οι γυναίκες που υφίστανται την παρενόχληση, πάντα λένε όχι, είτε με λόγια είτε με έμμεσο τρόπο, αλλά συνήθως το άτομο που παρενοχλεί, αγνοεί την άρνηση σκόπιμα. Μάλιστα, ακούμε σχόλια όπως, για παράδειγμα,  «κάνει τη δύσκολη». Οι γυναίκες κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν και να σταματήσουν την παρενόχληση, αλλά αν δεν βρουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, βοήθεια εντός του οργανισμού από  τους/τις συναδέλφους/ισσες, είτε υποφέρουν σιωπηλά, είτε παραιτούνται από την εργασία τους».

Στον νόμο για  εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην απασχόληση και στην επαγγελματική εκπαίδευση, που απαγορεύει κάθε άμεση ή έμμεση διάκριση λόγω φύλου, αναφέρθηκε στην ομιλία της η πρόεδρος της Επιτροπής Ισότητας των Φύλων στην Απασχόληση και Επαγγελματική Εκπαίδευση Λουΐζα Χριστοδουλίδου Ζανέττου. Σημειώνουμε ότι η Επιτροπή έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα και αρμοδιότητα να δέχεται παράπονα (όχι όμως να τα διερευνά). Επίσης παρέχει νομική αρωγή στις γυναίκες που καταγγέλλουν σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία. Όπως είπε η κυρία Ζανέττου, ο σχετικός νόμος στην Κύπρο τέθηκε σε εφαρμογή το 2003, «σε συμμόρφωση με τις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με βάση τις πρόνοιες του νόμου – πρόσθεσε – η σεξουαλική παρενόχληση και η παρενόχληση, συνιστούν διάκριση λόγω φύλου, αλλά και ποινικό αδίκημα. Ο νόμος αυτός, εκτός από την κατασταλτική δράση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης στην εργασία, εστιάζει και στην πρόληψη. Συγκεκριμένα, ορίζει την ευθύνη των εργοδοτών αλλά και την υποχρέωσή τους να συντάσσουν κώδικα για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης, και να λαμβάνουν επαρκή μέτρα στους χώρους εργασίας, τόσο για την πρόληψη, όσο και για τον χειρισμό τέτοιων περιστατικών.

Ο νομοθέτης, θέλοντας να τονίσει τη σημασία της προληπτικής δράσης που φέρει ο κάθε εργοδότης, θεωρεί συνυπεύθυνο αυτόν που παραλείπει να συμμορφωθεί με τις προαναφερθείσες υποχρεώσεις. Παράλληλα, με την πρόσφατη τροποποίηση του περί Δημόσιας Υπηρεσίας Νόμου, η σεξουαλική παρενόχληση και η παρενόχληση θεωρούνται πειθαρχικά αδικήματα, για τα οποία οι παραβάτες υπόκεινται σε πειθαρχική δίωξη. Συνεπώς είναι εμφανές ότι σε νομοθετικό επίπεδο, υπάρχουν οι απαραίτητες δικλίδες αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών, όμως δυστυχώς, η αντιμετώπιση τέτοιων σοβαρών μορφών έμφυλης βίας, δεν μπορεί να γίνει μόνο μέσω της ψήφισης νομοθεσιών.

Όπως αναφέρω συχνά, χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας, σωστή εκπαίδευση και ενημέρωση, αλλά και πάταξη των έμφυλων στερεοτύπων, που δυστυχώς συνεχίζουν να είναι βαθιά ριζωμένα στην κυπριακή κοινωνία. Η σεξουαλική παρενόχληση προσβάλλει και καταπιέζει την γυναίκα στο εργασιακό της περιβάλλον και δεν της επιτρέπει να αναπτύξει ισότιμα τις δυνατότητες της. Πρέπει να αντιπαλέψουμε το φαινόμενο της βίας κατά των γυναικών, της οποίας η σεξουαλική παρενόχληση είναι μια νοσηρή πλευρά».

Σήμερα η σιωπή έχει ραγίσει…

Στην ομιλία της η Καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Γεωργία Πετράκη αναφέρθηκε στο ιστορικό της εκστρατείας ΜeΤοο, στην οποία, όπως είπε, «πολλές γυναίκες, ξεχωριστά η μια από την άλλη, αλλά κατά κάποιον τρόπο η μία μετά την άλλη, σε διάφορους χώρους καταγγέλλουν επώνυμα ή και ανώνυμα συμπεριφορές σεξουαλικής βίας, κακοποίησης ή παρενόχλησης που αναφέρονται στο παρελθόν τους και σε κάποιες περιπτώσεις στο μακρινό παρελθόν τους».

Υπενθύμισε ότι το κίνημα αυτό «ξεκίνησε στην πλέον πρόσφατη εκδοχή του από τις ΗΠΑ τον Οκτώβρη του 2017, όταν η εφημερίδα New York Times και το περιοδικό New Yorker αποκάλυψαν, καταγράφοντας πάνω από 100 επώνυμες μαρτυρίες γυναικών, ότι ο μεγιστάνας του Χόλιγουντ Harvey Weinstein ασκούσε επί δεκαετίες συστηματικά και με οργανωμένο τρόπο, σεξουαλική παρενόχληση και σεξουαλική βία».

Η κυρία Πετράκη επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι «η δυναμική επίδρασης του κινήματος MeToo στην ελληνική κοινωνία είναι ιδιαίτερα ισχυρή, τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο φεμινιστικού ακτιβισμού. Οι γυναίκες – συνέχισε – τολμούν να μιλήσουν για τη σεξουαλική επίθεση που δέχτηκαν. Κάτι που οι πριν το MeToo, γυναίκες της γενιάς μου δεν μπόρεσαν, έχοντας ενσωματώσει την ιδέα ότι ήταν οι ίδιες ένοχες και η πρώτη τους ενέργεια δεν ήταν να μιλήσουν γι’ αυτό, αλλά να ζήσουν με αυτό. Αλλά σήμερα, η σιωπή έχει ραγίσει. Έξι χρόνια μετά το ξέσπασμα της υπόθεσης Weinstein, η δυναμική του κινήματος ΜeΤοο δεν φαίνεται να έχει εξαντληθεί.

Αντίθετα, φαίνεται να τροφοδοτεί μια νέα ζωντάνια στις δράσεις των γυναικών και των γυναικείων ομάδων σε παγκόσμιο επίπεδο. Με το ΜeΤοο ξαφνικά οι ατομικές εμπειρίες έχουν γίνει μια συλλογική εμπειρία, ενώ για πολλές γυναίκες αυτή η «συλλογική ώθηση» έχει επίσης προκαλέσει μια «αναπροσαρμογή της καθημερινής ζωής». Κανείς σήμερα δεν μπορεί να αγνοήσει ότι οι γυναίκες δεν έχουν ακόμη επιτύχει ισότητα. Η ντροπή έχει αλλάξει πλευρά, λέει η Françoise Héritier. Και αν κάποιοι αντιδρούν, η αλληλεγγύη για τα θύματα κερδίζει την παγκόσμια γνώμη. Επιπλέον η δημοσιοποίηση της ενοχής, μεγεθύνει την οργή των γυναικών, όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των καταγγελιών. H υπόθεση Weinstein συνιστά μια τομή, μια εξέγερση μέσα στην οποία εξακολουθούμε να είμαστε. Σε κάθε περίοδο, οι σχέσεις εξουσίας των δύο φύλων ανασυντίθεται. Το σίγουρο είναι ότι το κίνημα MeToo, που τείνει να προσλάβει χαρακτηριστικά μιας παγκοσμιοποιημένης ατομικής αντίστασης στη σεξουαλική κυριαρχία των ανδρών, δημιουργεί ρωγμές και βοηθά στην ανάπτυξη μιας κοινής γυναικείας συνείδησης».