Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Deloitte, Πιερής Μάρκου, απαντά σε ερωτήσεις του Forbes για τις επιπτώσεις της γεωπολιτικής αβεβαιότητας στην κυπριακή οικονομία, τις προοπτικές προσέλκυσης ξένων επενδυτών μετά την αποχώρηση πολλών Ρώσων και την στροφή του τουρισμού σε αγορές άλλες από τις 2-3 βασικές.
Ποιες εκτιμήσεις κάνετε στην Deloitte Κύπρου για τον βαθμό που ίσως επηρεάσει την κυπριακή οικονομία η ένταση στη Μέση Ανατολή, αλλά επίσης η επιδείνωση των σχέσεων Δύσης – Ρωσίας και η διατήρηση σε ισχύ των κυρώσεων κατά των ρωσικών επιχειρήσεων;
Όπως γνωρίζετε, η Κύπρος είναι μια χώρα πολύ ευάλωτη σε αρνητικές εξελίξεις που σημειώνονται περιφερειακά ή διεθνώς. Στην προκειμένη περίπτωση της κρίσης στη Μέση Ανατολή, τα πάντα θα εξαρτηθούν από την έκταση και τη διάρκεια που μπορεί αυτή να προσλάβει. Αν η σημερινή κρίση εξελιχθεί σε ευρύτερη πολεμική σύγκρουση, σίγουρα η Κύπρος και η οικονομία της θα δεχθούν πλήγματα, τόσο άμεσα, όσο και έμμεσα.
Στα άμεσα περιλαμβάνονται οι επιπτώσεις στον τουρισμό, στις αερομεταφορές, στην ναυτιλία, στις επενδύσεις και άλλους τομείς. Στις έμμεσες επιπτώσεις είναι η επιδείνωση των δεδομένων της διεθνούς οικονομίας, με αντανακλάσεις και στην Κύπρο. Η αύξηση των διεθνών τιμών του πετρελαίου, η διόγκωση του πληθωρισμού, η μη-μείωση των επιτοκίων και η συγκράτηση του επιχειρείν είναι μόνο μερικές από αυτές.
Όσον αφορά την επιδείνωση των σχέσεων Δύσης – Ρωσίας, που μεταξύ άλλων εκδηλώνεται και με τις κυρώσεις κατά ρωσικών επιχειρήσεων, είναι προφανές ότι αυτή τη στιγμή είναι δύσκολο να ανακοπεί. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιφέρει μεγάλες ρωγμές στις σχέσεις Δύσης – Ρωσίας και κάθε πρόβλεψη για ταχεία επούλωση των πληγών μεταξύ των δύο πλευρών είναι παρακινδυνευμένη.
Οι συγκρατημένες προβλέψεις για τον κυπριακό τουρισμό μέσα στο 2024 σάς προβληματίζουν; Φαίνεται πως έχουν περιοριστεί οι πιθανότητες να καταγραφεί νέα αύξηση στις αφίξεις αλλά και στα συνολικά έσοδα. Δεν είναι μεγάλο ρίσκο για την κυπριακή οικονομία στο σύνολό της να διατηρεί σημαντική εξάρτηση από τον τουρισμό;
Πράγματι, οι προβλέψεις για τον φετινό τουρισμό της Κύπρου δεν είναι οι καλύτερες. Οι παραδοσιακές αγορές μας, όπως αυτές της Ρωσίας, του Ισραήλ και της Βρετανίας, αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα, που δεν θα επιτρέψουν στους κατοίκους τους να επισκεφθούν τη χώρα μας φέτος.
Η λύση για την Κύπρο είναι να εντείνει τις κινήσεις για προσέλκυση τουριστών από άλλες χώρες της Ευρώπης, περιλαμβανομένων των σκανδιναβικών χωρών, για να καλύψει τις απώλειες από τις παραδοσιακές αγορές. Παρά τις δυσκολίες, αν καταφέρουμε φέτος να διατηρήσουμε τις αφίξεις και τα έσοδα από τον τουρισμό στα περσινά επίπεδα, θα είναι μεγάλη επιτυχία.
Όσον αφορά την επισήμανσή σας για τη μεγάλη εξάρτηση της κυπριακής οικονομίας από τον τουρισμό, είναι γεγονός. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο τουριστικός τομέας συνεισφέρει ουσιαστικά, άμεσα και έμμεσα, στην ανάκαμψη της οικονομίας από κρίσεις, κάτι που είδαμε να γίνεται και με τη χρηματοοικονομική κρίση του 2013 και πιο πρόσφατα με την πανδημία. Επίσης, δεν πρέπει να υποτιμάμε τις τεράστιες επενδύσεις που έγιναν στην Κύπρο στον τουριστικό τομέα τα τελευταία χρόνια.
Τι περιμένετε από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τους επόμενους μήνες; Θα προχωρήσει, όπως αναμένεται, σε μειώσεις επιτοκίων; Θα είναι ουσιαστικές αυτές οι μειώσεις, ώστε να αναθερμανθεί ο επενδυτικός τομέας στην Κύπρο;
Με βάση την εικόνα που είχαμε πριν ξεσπάσει η νέα κρίση στη Μέση Ανατολή, αναμενόταν ότι η ΕΚΤ θα άρχιζε να μειώνει σταδιακά τα επιτόκια από τον ερχόμενο Ιούνιο. Η εφαρμογή μέτρων για την συγκράτηση του πληθωρισμού και ο σχετικός έλεγχος του ενεργειακού κόστους σε όλη την Ευρώπη, θα είχε θετικό αντίκτυπο στη μείωση των επιτοκίων, έστω σε μικρό βαθμό και σταδιακά.
Τώρα, όμως, αν η κρίση στη Μέση Ανατολή επεκταθεί περαιτέρω και αυξηθούν οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου, η κατάσταση γίνεται πιο αβέβαιη και είναι δύσκολο να κάνουμε προβλέψεις. Ίσως η ΕΚΤ να περιμένει ακόμα λίγο προτού προχωρήσει σε μειώσεις των επιτοκίων, κάτι φυσικά που θα έχει άμεσο αντίκτυπο και στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις.
Πώς αξιολογεί η Deloitte το γενικότερο αίσθημα στην κυπριακή κοινή γνώμη ότι ο ικανοποιητικός -υπό τις γενικότερες περιστάσεις- ρυθμός ανάπτυξης δεν έχει αντίκρισμα στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της μεσαίας τάξης; Πώς τοποθετήστε στις αντιδράσεις για το οξύ στεγαστικό πρόβλημα, το οποίο ίσως κάποια στιγμή επηρεάσει αρνητικά και την προσέλκυση επενδύσεων και προσωπικού των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο;
Είναι παραδεκτό ότι, παρά τον θετικό ρυθμό ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας, δεν φαίνεται να έχει βελτιωθεί ανάλογα και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών στην Κύπρο. Αυτό οφείλεται στο ότι το ενεργειακό κόστος δεν μειώθηκε και αυτό είχε αρνητική επίδραση στους καταναλωτές, αφού ως χώρα έχουμε μεγάλη εξάρτηση στην ενέργεια.
Όσον αφορά το στεγαστικό πρόβλημα, τα αίτια σχετίζονται με τη μεγάλη αύξηση στο κατασκευαστικό κόστος λόγω του πληθωρισμού και με τη μεγάλη άνοδο των δανειστικών επιτοκίων. Οι δύο αυτοί παράγοντες, μαζί με την αυξημένη ζήτηση για στέγη, κυρίως από νέα ζευγάρια και ξένους επενδυτές, ώθησαν τις τιμές προς τα πάνω, δημιουργώντας σοβαρό πρόβλημα στην εξεύρεση φθηνής στέγης. Αν και το πρόβλημα των υψηλών τιμών των ακινήτων αφορά όλους, εντούτοις πιστεύω ότι η Κύπρος στον τομέα αυτό συνεχίζει να είναι ανταγωνιστική σε σχέση με άλλες χώρες, οπότε οι ξένοι επενδυτές που επιλέγουν τη χώρα μας για επιχειρηματική δραστηριότητα δεν θα αντιμετωπίσουν ιδιαίτερο πρόβλημα με το κόστος στέγασης για το προσωπικό τους.
Είναι όντως μεγάλη η μείωση στη δραστηριοποίηση στην Κύπρο ρωσικών επιχειρήσεων και συμφερόντων; Ποιες συνέπειες έχει ή θα έχει στην οικονομία αυτή η πραγματικότητα; Από ποιες άλλες χώρες μπορεί να προσδοκεί επενδυτικό ή επιχειρηματικό ενδιαφέρον η Κύπρος;
Αναμφίβολα, τα γεγονότα των τελευταίων ετών, με τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τη Δύση στις ρωσικές εταιρείες, έχουν μειώσει σημαντικά τη δραστηριότητα των Ρώσων στην Κύπρο. Η εξέλιξη αυτή επηρεάζει το σύνολο της κυπριακής οικονομίας και κυρίως τους τομείς των επενδύσεων, των επαγγελματικών υπηρεσιών, και των ακινήτων. Είναι αδιαμφησβήτητα μια αρνητική εξέλιξη αυτή για την κυπριακή οικονομία, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ρωσική παρουσία στο νησί ήταν ιδιαίτερα έντονη.
Η Κυβέρνηση, οι αρμόδιοι φορείς, αλλά και εμείς, ως επαγγελματίες, με διάφορες ενέργειες προσπαθούμε να προσελκύσουμε επενδυτές από άλλες χώρες. Μια από αυτές ήταν και η διοργάνωση συνάντησης με επενδυτές στην Ύπατη Αρμοστεία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Λονδίνο στις 16 Απριλίου, στην παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, στους οποίους έγινε παρουσίαση των υφιστάμενων αλλά και των υπό διαμόρφωση ευκαιριών για ασφαλείς και επικερδείς επενδύσεις στη Κύπρο.
Η προσπάθεια αυτή συνεχίζεται, ενώ πρόσφατα ενισχύθηκε και από τον νέο θεσμό της Οικονομικής Διπλωματίας, που προωθεί το κράτος. Αξιοποιώντας τα πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κύπρου και τους νέους τομείς της, πιστεύουμε ότι η Κύπρος θα παραμείνει ένας ιδανικός επενδυτικός προορισμός για ξένους επενδυτές.
Ποια είναι η θέση της Deloitte στη σύσταση της Ενιαίας Εποπτικής Αρχής που θεωρεί προτεραιότητα η Κυβέρνηση;
Ως Deloitte συμφωνούμε με την πρόταση για σύσταση μιας Ενιαίας Εποπτικής Αρχής, αλλά αναμένουμε από την κυβέρνηση μια πιο λεπτομερή ενημέρωση, καθώς και περισσότερη σαφήνεια όσον αφορά τον ρόλο και τις αρμοδιότητες των εμπλεκομένων. Άποψή μου είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει πιο έντονη διαβούλευση μεταξύ των μερών που εμπλέκονται, προτού τεθεί σε λειτουργία ο νέος θεσμός, για να συζητηθούν διάφορα λειτουργικά και πρακτικά θέματα, όπως ενδεχομένως και νομικά κωλύματα.
