Αξιολογεί ως θετική την κίνηση του Προέδρου Χριστοδουλίδη να προτείνει στον Τατάρ τη σύσταση Επιτροπής Αλήθειας για τους αγνοουμένους εκτιμώντας ότι είναι η αρχή της μεταβατικής δικαιοσύνης σε κοινωνίες που θέλουν να επουλώσουν πληγές.
Ο λόγος για τον γνωστό νομικό και υποψήφιο για την προεδρία της Δημοκρατίας, Αχιλλέα Δημητριάδη, «πατέρα» εδώ και καιρό της πρότασης, για την οποία αρχίζει για πρώτη φορά κάποια κινητικότητα. Επισημαίνει στο «Φ» πως στόχος μιας τέτοιας Επιτροπής, που λειτούργησε για πρώτη φορά στη Νότιο Αφρική αλλά βρήκε μιμητές σε μεγάλο αριθμό χωρών και πρόσφατα στην Κολομβία, είναι: να γίνει γνωστή η αλήθεια για να κτιστεί μια κοινωνία σε στερεά θεμέλια με στόχο την ειρήνη και την ευημερία στο τόπο.
Υπογραμμίζει ότι η απόδοση της αλήθειας στο ανθρωπιστικό θέμα των αγνοουμένων που ταλανίζει τόσες οικογένειας για μισό σχεδόν αιώνα, θα λειτουργήσει υπέρ όλων. Τονίζει την αναγκαιότητα για κινήσεις και ενέργειες το ταχύτερο δυνατόν καθώς ο χρόνος λειτουργεί σε βάρος των συγγενών των αγνοουμένων. Ο Αχιλλέας Δημητριάδης με νόημα επισημαίνει: « Δεν θα ήθελα να καταλήξουμε όπως την Κοιλάδα των Εξαφανισθέντων στην Ισπανία, από τον καιρό του εμφύλιου πολέμου και της δικτατορίας του Φράνκο». Αναγνωρίζει ότι η απόφαση είναι πολιτική και ότι εξαρτάται από τη βούληση που θα επιδείξουν όσοι βρίσκονται στην εξουσία.
Ο Πρόεδρος έκανε το πρώτο βήμα αναμένουμε να δούμε την αντίδραση της Άγκυρας που κρατά ερμητικά κλειστά τα αρχεία που θα μπορούσαν να ρίξουν φως σε εκατοντάδες υποθέσεις αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής.
-Η κοινή επίσκεψη του Προέδρου Χριστοδουλίδη και του Ερσίν Τατάρ στο ανθρωπολογικό εργαστήριο της ΔΕΑ απέφερε την πρόταση για σύσταση Επιτροπής Αλήθειας, μια εισήγηση που κατ’ επανάληψη καταθέσατε για την επίλυση του προβλήματος των αγνοουμένων. Πώς αξιολογείτε την προεδρική αυτή κίνηση;
-Είναι σίγουρα μια θετική κίνηση. Συγχαίρω τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για το θάρρος να προτείνει μια Επιτροπή Αλήθειας στον Τουρκοκύπριο ηγέτη στη συνάντησή τους, στις 28 Ιουλίου 2023. Αυτή είναι η αρχή της μεταβατικής δικαιοσύνης, που είναι έννοια γνωστή και εφαρμοστέα σε κοινωνίες που θέλουν να επουλώσουν πληγές, ύστερα από πολεμικές συγκρούσεις. Σκοπό έχει να γίνει γνωστή η αλήθεια για να κτιστεί μια κοινωνία σε στερεά θεμέλια με στόχο την ειρήνη και την ευημερία στο τόπο.
-Είχατε την όποια επικοινωνία επί του θέματος νοουμένου ότι είστε ο «πατέρας» της πρότασης; Είστε έτοιμος να συμβάλετε κι εσείς σε αυτή την προσπάθεια;
-Μεταξύ του 1ου και του 2ου γύρου των Προεδρικών Εκλογών 2023, στις επαφές που είχα τότε με τους δύο υποψηφίους είχα, μεταξύ άλλων, θέσει και το θέμα της Επιτροπής Αλήθειας. Αυτό έγινε δεκτό και μάλιστα με τα 3 συγκεκριμένα στάδια που είχα προτείνει. Δηλαδή, (α) Τροποποίηση των Όρων Εντολής της ΔΕΑ, έτσι ώστε να αναβαθμιστεί και να μπορεί να κάνει εκταφές σε ολόκληρη την Κύπρο καθώς επίσης και να ερευνά και να εξηγά στους συγγενείς τις συνθήκες εξαφάνισης ή θανάτου των αγαπημένων τους προσώπων, (β) Τροποποίηση του περί Αποδείξεως Νόμου, έτσι ώστε να νομοθετηθεί ότι οποιαδήποτε μαρτυρία δίνεται στην Επιτροπή Αλήθειας δεν θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε δικαστικές διαδικασίες, και (γ) Δημιουργία εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας.
Και βέβαια είμαι έτοιμος να συμβάλω στην προσπάθεια, διότι πιστεύω στην ανάγκη για αλήθεια. Ξεκαθαρίζω ότι σκοπός μου είναι η δημιουργία και αποτελεσματική λειτουργία της Επιτροπής αυτής και όχι η οποιαδήποτε συμμετοχή μου στις εργασίες της.
-Σχεδόν μισό αιώνα μετά την τραγωδία τι μπορεί να σημαίνει αυτή η Επιτροπή, νοουμένου ότι αποδεχτεί τη συγκρότησή της η τουρκική πλευρά;
-Ναι, πράγματι το θέμα της συμφωνίας της τουρκικής πλευράς είναι αναγκαίο. Αυτό είναι σε δύο επίπεδα. Το ένα αφορά την τουρκοκυπριακή κοινότητα η οποία έχει συμφέρον να γίνει η Επιτροπή Αλήθειας διότι έχει και εκείνη αγνοούμενους και το άλλο αφορά την ίδια την Τουρκία, η οποία ελέγχει τα κατεχόμενα, και ειδικά τις στρατιωτικές ζώνες.
Μην ξεχνάτε ότι η Τουρκία έχει ήδη καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην 4η Διακρατική Προσφυγή όπως και στην υπόθεση Βαρνάβα και Άλλοι, για τα θέματα αγνοουμένων και έτσι έχει υποχρέωση να διερευνήσει τις εξαφανίσεις ή θανάτους. Είναι προς το συμφέρον της Τουρκίας να δημιουργηθεί αποτελεσματική θεραπεία και να προχωρήσουν οι υποθέσεις αυτές. Βέβαια αυτό σημαίνει ότι θα πληρωθούν και οι αποζημιώσεις της τάξης των €30εκ για τις οικογένειες.
-Πως μπορεί να λειτουργήσει η Επιτροπή Αληθείας; Κυρίως πώς μπορεί να είναι αποτελεσματική;
-Να θυμίσουμε ότι οι αγνοούμενοι είναι 2002 (1510 Ε/Κ και 492 Τ/Κ). Μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί 741 Ε/Κ και 292 Τ/Κ. Σαν θεωρητική τοποθέτηση, η ταυτοποίηση είναι το πρώτο βήμα για μια αποτελεσματική διερεύνηση. Το δεύτερο βήμα είναι η διερεύνηση των συνθηκών εξαφάνισης ή θανάτου και το τρίτο η τιμωρία των ενόχων που εστιάζεται στην ποινική ευθύνη καθώς και η αποζημίωση των θυμάτων.
Η πρακτική προσέγγιση εδώ (η οποία έχει εφαρμοσθεί παγκόσμια σε παρόμοιες περιπτώσεις), είναι όχι μόνο να ταυτοποιηθούν οι υπόλοιποι 969 Αγνοούμενοι (769 Ε/Κ και 200 Τ/Κ) αλλά να προχωρήσουμε και να διερευνήσουμε τις συνθήκες εξαφάνισης όλων αυτών των ανθρώπων. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δώσουμε τις πληροφορίες στους συγγενείς, που είναι δικαίωμα τους να τις λάβουν. Επίσης και η κοινωνία γενικά τις έχει ανάγκη, έτσι ώστε να φανεί επιτέλους η αλήθεια και να αρχίσει η επούλωση των πληγών.
Πιστεύω ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά θα δεχθεί διότι και εκείνοι το έχουν ανάγκη ως κοινότητα. Είναι και προς το δικό τους συμφέρον να φανεί η αλήθεια και να μάθουμε όλοι τι ακριβώς έγινε.
-Με τη διεύρυνση ή διαφοροποίηση των όρων εντολής της ΔΕΑ μπορεί να υπάρξει κινητικότητα στο ανθρωπιστικό πρόβλημα που φαίνεται να βαλτώνει; Τι άλλο απαιτείται να γίνει;
-Μόνο και μόνο που άρχισε η συζήτηση για μια Επιτροπή Αλήθειας, αυτό από μόνο του δημιουργεί μια καινούργια κινητικότητα για να επιλυθεί το ανθρωπιστικό πρόβλημα όλων των αγνοουμένων.
Αν αυτό επιτύχει, δεν βλέπω τον λόγο γιατί η Επιτροπή Αλήθειας να μην καλύψει και άλλα θέματα. Η δική μου προσέγγιση έχει στόχο μια οπτική που επιζητά το αποτέλεσμα.
Βέβαια έχουμε τη Διερευνητική Επιτροπή Αγνοουμένων, η οποία λειτουργεί μέχρι τώρα και έχει φέρει αποτελέσματα. Περισσότεροι από τους μισούς αγνοούμενους έχουν ταυτοποιηθεί. Χρειάζεται όμως να κινηθούμε πιο γρήγορα, καθότι τόσο οι μάρτυρες όσο και οι συγγενείς δεν θα βρίσκονται μαζί μας για πολύ ακόμα.
Δεν θα ήθελα να καταλήξουμε όπως την Κοιλάδα των Εξαφανισθέντων στην Ισπανία, από τον καιρό του εμφύλιου πολέμου και της δικτατορίας του Φράνκο.
-Τονίζετε ότι το ζήτημα «ευθύνης» έχει ρυθμιστεί από το 1990. Γιατί το θεωρείτε τόσο σημαντικό;
-Το θέμα της ευθύνης και μάλιστα της ποινικής ευθύνης είναι τεράστιας σημασίας. Χρειάζεται να αντιληφθεί κανείς ότι για να υπάρξει πρόοδος στη διαλεύκανση της αλήθειας πρέπει να γίνει ένας συμβιβασμός. Κάποιος λέει την αλήθεια, εκφράζει τη μεταμέλεια του και του δίδεται ασυλία από ποινική διαδικασία εναντίον του.
Αυτό είναι ένα κλασικό δίλημμα. Προτιμούμε να μάθουμε τι έγινε ή θέλουμε να δοκιμάσουμε να βάλουμε φυλακή τους συντελεστές, με το ρίσκο να μην μάθουμε ποτέ τι απέγιναν οι αγνοούμενοι; Στην Κύπρο σε μεγάλο βαθμό αυτό το δίλημμα έχει απαντηθεί από το 1990. Τότε που οι Γενικοί Εισαγγελείς και από τις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής έδωσαν γραπτή διαβεβαίωση στο τρίτο μέρος της ΔΕΑ ότι δεν θα καταχωρήσουν ποινικές διώξεις για άτομα που δίδουν πληροφορίες, τα οποία μπορεί να ενέχονται σε ποινικά αδικήματα.
Αυτή η ασυλία λειτούργησε για 33 τόσα χρόνια. Πιστεύω ότι ήταν σοφή η τότε απόφαση και δεν πρέπει να αλλάξει, αλλά να θεσμοθετηθεί επίσημα για να συνεχίσει να λειτουργεί η διαδικασία.
-Δεν θα πρέπει οι συγγενείς να γνωρίζουν πως έχασε τη ζωή του ο άνθρωπός τους;
-Ακριβώς για αυτό γίνεται ο συμβιβασμός. Οι συγγενείς έχουν δικαίωμα στην αλήθεια και άλλη τόση υποχρέωση έχουν τα Κράτη να βρουν και να τους πουν αυτή την αλήθεια. Όμως η ΔΕΑ με τους όρους εντολής που έχει σήμερα, δεν μπορεί να δώσει στους συγγενείς τις πληροφορίες που έχει μαζέψει, λόγω της εμπιστευτικότητας κάτω από την οποία λειτουργεί. Ούτε βέβαια μπορεί να τις δημοσιοποιήσει, για να μάθει επιτέλους η κοινωνία την αλήθεια.
Αυτό πρέπει να αλλάξει. Για όσους έχουν ήδη ταυτοποιηθεί πρέπει να αρχίσει αυτή η διαδικασία και για όσους θα ταυτοποιηθούν στο μέλλον θα πρέπει οι συγγενείς να μαθαίνουν τις συνθήκες εξαφάνισης ή θανάτου.
Για αυτό ακριβώς χρειάζονται τροποποίηση οι όροι εντολής της ΔΕΑ για να αναβαθμιστεί σε μια Επιτροπή Αλήθειας. Το κείμενο είναι έτοιμο. Χρειάζεται η πολιτική απόφαση.
“Να δοθούν κίνητρα στην Τουρκία για να δείξει ευελιξία”
-Η κήρυξη στρατιωτικών περιοχών από την Τουρκία στις υπό κατοχή περιοχές, είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τη διακρίβωση της τύχης μεγάλου αριθμού αγνοουμένων. Πώς ξεπερνιέται αυτό το πρόβλημα;
-Πράγματι οι στρατιωτικές ζώνες είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα. Έχουν γίνει κάποιες εκταφές με τη συγκατάθεση της Τουρκίας, αλλά αυτές είναι περιορισμένες. Πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερες.
Η εισήγηση μου είναι να επιτρέπεται στην Επιτροπή Αλήθειας να εκτελεί εκταφές οπουδήποτε στην Κύπρο.Βεβαίως αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχουν θέματα στρατού τα οποία η Τουρκία θα επικαλεστεί. Υπάρχουν όμως αρκετά κίνητρα που θα μπορούσαν να δώσουν στην Τουρκία την ευελιξία να ανταποκριθεί θετικά. Πιστεύω ότι υπάρχουν περιθώρια διευθέτησης αυτού του προβλήματος.
Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι στο επίπεδο του Συμβουλίου της Ευρώπης η Τουρκία έχει ήδη καταδικαστεί. Τόσο σε διακρατικό επίπεδο, 4η Διακρατική Προσφυγή Κύπρου ν Τουρκίας, όσο και σε ατομικό, Βαρνάβα και 8 Άλλοι ν Τουρκίας. Έτσι μια αποτελεσματική Επιτροπή Αλήθειας θα μπορούσε να είναι ένα γενικό μέτρο εφαρμογής αυτών των δικαστικών αποφάσεων που να δίνει τρόπο επίλυσης στην Τουρκία.
-Το μόνο ζητούμενο είναι η πολιτική βούληση για να υπάρξει πρόοδος; Ειδικότερα της Τουρκίας.
-Η ειλικρινής πολιτική βούληση για λύση του Κυπριακού πάνω στο πλαίσιο Γκουτέρες είναι για μένα το ζητούμενο. Η δημιουργία μιας Επιτροπής Αλήθειας θα είναι ένα τεράστιο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Αυτό θα αποκαλύψει την αλήθεια στους συγγενείς αλλά και στην κοινωνία. Με αυτό μπορεί να οικοδομηθεί η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο κοινοτήτων που είναι απαραίτητη για ένα ειρηνικό μέλλον.
Μην ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε σε κατάσταση κατάπαυσης του πυρός. Αν θέλουμε ειρήνη τότε θα πρέπει να εργαστούμε όλοι προς αυτή την κατεύθυνση.
-Φρονείτε ότι είναι έτοιμη η κυπριακή κοινωνία για ένα τέτοιο βήμα; Διαθέτουμε έναν Νέλσον Μαντέλα ή Ντέσμον Τούτου για να σηκώσει το βάρος μιας τέτοιας πρωτοβουλίας;
-Πιστεύω ότι η κυπριακή κοινωνία είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει την αλήθεια. Τόσα χρόνια με διάφορες δικαιολογίες διάφοροι απέτρεπαν την αποκάλυψη της αλήθειας. Αυτό γινόταν σε δικοινοτικό επίπεδο, αλλά θα έλεγα και σε ενδοκοινοτικό.
Αυτή είναι η ευκαιρία να αρχίσει, τουλάχιστον, η συζήτηση έτσι ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε.
Η Επιτροπή Αλήθειας του Νέλσον Μαντέλα στην Νότιο Αφρική και τα διδάγματα του Αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου αποτελούν έμπνευση για μια Επιτροπή Αλήθειας και για ειρήνη. Δεν είναι μόνο στην Νότια Αφρική που ακολουθήθηκε αυτή η διαδικασία, αλλά και στην Κολομβία και σε 40 τόσες χώρες στον υπόλοιπο πλανήτη. Δεν βλέπω τον λόγο γιατί η Κύπρος να μην μπορεί να ακολουθήσει αυτό τον δρόμο.
Ήδη οι πιο πολλοί γονείς των αγνοουμένων δεν είναι πια μαζί μας όπως και πολλές από τις συζύγους. Τα αδέλφια και τα παιδιά είναι οι επόμενοι. Το ζήτημα έχει γίνει χρονικά πιεστικό και χρειάζονται γρήγορες αποφάσεις και δραστικές ενέργειες. Η Επιτροπή Αλήθειας μπορεί να είναι ένας τρόπος να το αντιμετωπίσουμε.
