Ως συγγραφέας ενός πρόσφατου βιβλίου για τον Χάιντζ Κίσινγκερ και του πώς αυτός ξεγέλασε την Ελλάδα, ακόμα και τη Βρετανία, αναφορικά με την εισβολή στην Κύπρο, εξεπλάγην από τα εγκώμια των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης για έναν από τους κυνικότερους εκτελεστές του καναπέ που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα.

Πρώτα, όμως, ας παραθέσουμε δύο παραδείγματα των εγκωμίων αυτών που προκαλούν αηδία: ο Τόνι Μπλερ, αναμφίβολα εγκληματίας πολέμου με οποιοδήποτε ηθικό κριτήριο, περιέγραψε τον Κίσινγκερ ως καλλιτέχνη της διπλωματίας, που παρακινείτο από “μια γνήσια αγάπη για τον ελεύθερο κόσμο και την ανάγκη να προστατευτεί”. Και αυτό από τον άνθρωπο που σχεδίασε την παράνομη επίθεση εναντίον του Ιράκ, αφού υποστήριξε τον παραπλανητικό φάκελο για τα όπλα μαζικής καταστροφής, ο οποίος οδήγησε στο θάνταο εκατοντάδων χιλιάδων πολιτών. Ένας άλλος πρώην Πρωθυπουργός, ο Μπόρις Τζόνσον, αποκάλεσε τον Κίσινγκερ “γίγαντα της διπλωματίας και της στρατηγικής – και της ειρήνευσης”. Και αυτό από τον άνθρωπο ο οποίος, με αμερικανικές εντολές, διέταξε τον Ζελένσκι να σκίσει τη συμφωνία ειρήνης με τη Ρωσία, η οποία καταρτίστηκε προσεκτικά από την Τουρκία, οδηγώντας στην πλήρη σχεδόν καταστροφή της Ουκρανίας, η οποία συνεχίζεται. Το μοναδικό μου σχόλιο για αυτούς τους ανθρώπους είναι ότι η λάσπη προσελκύει τη λάσπη.

Η περιγραφή του Κίσινγκερ ως γίγαντα της διπλωματίας είναι παράξενη, αφού ο ίδιος δεν εκπαιδεύτηκε ποτέ ως διπλωμάτης. Το βιβλίο του Διπλωματία αποτελεί παρωδία της πραγματικής διπλωματίας και είναι περισσότερο αφήγηση μηχανορραφιών υψηλών κύκλων, για ονειροπόλους φοιτητές των διεθνών σχέσεων. Όποιος ενδιαφέρεται για την πραγματική διπλωματία θα πρέπει να διαβάσει το βιβλίο του Χάρολντ Νίκολσον, το οποίο επίσης τιτλοφορείται, κατάλληλα σε αυτήν την περίπτωση, Διπλωματίa.

Προτού στραφούμε σε κάποια πραγματικά δεδομένα που βασίζονται σε αρχειακή έρευνα, ας θυμηθούμε ότι πριν από λίγα χρόνια ο Κίσινγκερ αναγκάστηκε να φύγει κακήν κακώς από τη Γαλλία, για να αποφύγει την ανάκρισή του από την αστυνομία γύρω από το θάνατο Γάλλων πολιτών στην Χιλή του Πινοσέτ. Έχουμε επίσης τους με ευθύνη του Κίσινγκερ μυστικούς βομβαρδισμούς της ουδέτερης Καμπότζης, που οδήγησαν στο θάνατο χιλιάδων αμάχων, με το πραγματικά αξιογέλαστο πρόσχημα ότι ο στρατός του Βιετνάμ δραστηριοποιούνταν στην χώρα. Συνολικά, οι ΗΠΑ έριξαν περισσότερους από δύο εκατομμύρια τόνους βομβών στην Καμπότζη μεταξύ 1965 και 1973. Για να καταλάβουμε το ευρύτερο πλαίσιο, οι Σύμμαχοι έριξαν λίγο πάνω από δύο εκατομμύρια τόνους βομβών σε όλη τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των βομβών που χτύπησαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Αντίστροφα, λίγο πριν οι ΗΠΑ εκδιωχθούν από το Βιετνάμ, ο Κίσινγκερ έλαβε, και αποδέχτηκε, το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Ο πιο ευγενοπρεπής βιετναμέζος ηγέτης, Λε Ντουκ Θο, αρνήθηκε να το παραλάβει, ενώ δύο μέλη της επιτροπής του βραβείου παραιτήθηκαν αηδιασμένα.

Αρκετά χρόνια νωρίτερα, ο Κίσινγκερ είχε έρθει στο προσκήνιο με το βιβλίο του Εξωτερική Πολιτική και Πυρηνικά Όπλα, στο οποίο επιχειρηματολογεί, με τρόπο αμφιλεγόμενο, υπέρ του περιορισμένου πυρηνικού πολέμου, ενώ στη συνέχεια εργοδοτήθηκε από τον Νέλσον Ρόκφελερ. Αυτό ανησύχησε το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο σχολίασε: “επιχειρηματολογεί ότι μια πολιτική περιορισμένου πολέμου θα ήταν σίγουρα επωφελής για τη Δύση. Αυτό είναι όμως αμφίβολο. Η επίθεση του Δρ. Κίσινγκερ εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών επειδή αυτές βασίζονται αποκλειστικά στη βόμβα υδρογόνου είναι μάλλον ξεπερασμένη. Φαντάζεται, ίσως πολύ εφησυχαστικά, την πιθανότητα να περιοριστούν οι “περιφερειακοί” πόλεμοι. Η υιοθέτηση μιας θεωρίας περιορισμένου πολέμου στην Ευρώπη δύναται να ακυρώσει την αποτελεσματικότητα της αποτροπής. Μπορεί, επίσης, να πλήξει το ηθικό του ΝΑΤΟ.”

Ας εξετάσουμε τώρα προσεκτικότερα τα λεγόμενα των απολογητών του Κίσινγκερ για την Κύπρο και κατόπιν τι σκέφτονταν γι’ αυτόν οι σοβαρότεροι διπλωμάτες.

Οι απολογητές

Η πιο πρόσφατη δημοφιλής αγιογραφία είναι το Kissinger: 1923-1968: The Idealist, του Νάιαλ Φέργκιουσον, το οποίο καταφέρνει να κατασκευάσει μια θετική εικόνα, μέσω ενός συνδυασμού και ξεπλύματος και παραλείψεων, με τον παράλογο ισχυρισμό ότι ο Κίσινγκερ ήταν ιδεαλιστής. Ο Φέργκιουσον αγνοούσε προφανώς μακαρίως ότι ο Κίσινγκερ είχε, σχεδόν από μόνος του, συμβάλλει στην αναβίωση του όρου “γεωπολιτική”, χρησιμοποιώντας τον ως συνώνυμο για την πολιτική ισορροπίας της ισχύος. Η γεωπολιτική, ας θυμηθούμε, αποτέλεσε αποικιοκρατικό δόγμα του 19ου αιώνα που χρησιμοποιήθηκε για τη δικαιολόγηση της υφαρπαγής των πόρων των ασθενέστερων χωρών από τις ισχυρότερες και της επιβολής επιχειρηματικών συνόρων σε πρόσφατα δημιουργημένα κράτη, που ελάχιστη σχέση είχαν με τη φυσιολογική δημογραφία.  Ο Κίσινγκερ, εμμονικός με την ισχύ των κρατών, το αναβίωσε, σε βαθμό που σήμερα οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τον όρο τυχαία και άκριτα, προκειμένου να μεταμφιέσουν κάθε είδους παράνομους πολέμους. 

Ας εξετάσουμε τώρα συνοπτικά τους – ίσως λιγότερο γνωστούς από τον Φέργκιουσον- “απολογητές των γεγονότων στην Κύπρο”. Οι τελευταίοι έχουν πάρει θέση αντιμαχόμενοι την ιδέα ότι ο Κίσινγκερ έπαιξε το ρόλο του διακριτικού διευκολυντή των σχεδίων εισβολής της Τουρκίας. Ένας φτάνει στο σημείο να γράψει, προφανώς αγνοώντας τα αρχειακά πειστήρια, ότι “δεν υπήρξε επαφή μεταξύ αυτού [του Κίσινγκερ] και του Κάλαχαν [Υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας την εποχή εκείνη] εκείνη τη μέρα (20 Ιουλίου 1974)”. Εν τούτοις, ο Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου έγραψε ότι “μεταξύ 14.45 και 07.00 (την 20η Ιουλίου) ο Υπουργός Εξωτερικών συνομίλησε δύο φορές με τον Δρ. Κίσινγκερ”. Είναι η Κύπρος στην οποία χρειάζεται να στραφούμε τώρα, προκειμένου να δούμε την ουσία των κυνικών τακτικών του Κίσινγκερ.

*Συγγραφέας των Kissinger and the Invasion of Cyprus: Diplomacy in the Eastern Mediterranean και Guicciardini, Geopolitics and Geohistory: Understanding Inter-State Relations.

Η Κύπρος ως γεωπολιτική κανονιοτροφή του Κίσινγκερ

Το 1957, στο Εξωτερική Πολιτική και Πυρηνικά Όπλα, ο Κίσινγκερ περιέγραψε την Κύπρο ως “διαμετακομιστικό σταθμό” για τη Μέση Ανατολή. Από τότε μέχρι το 1960, οι ΗΠΑ, οι οποίες μετά την πανωλεθρία στο Σουέζ, είχαν αναλάβει τα ηνία στην περιοχή, πίεσαν τη Βρετανία να συμφωνήσει στην παραχώρηση ανεξαρτησίας στην Κύπρο, διατηρώντας τις στρατιωτικές και κατασκοπικές βάσεις της στο νησί. Ο κατ’ εξοχήν θιασώτης του Ψυχρού Πολέμου δεν απομακρύνθηκε ποτέ από την εμμονή του με το νησί, εμμονή που θα συνεπαγόταν την άδειά του προς την Τουρκία για την εισβολή και κατοχή του νησιού, που οδήγησε στη μεγαλύτερη επιχείρηση εκκαθάρισης από τότε που το Ισραήλ εκδίωξε 750,000 Παλαιστινίους. Ας παραθέσουμε τώρα λίγα παραδείγματα της μεθοδολογίας του Κίσινγκερ. Όλα πιστοποιούνται από επίσημα έγγραφα της βρετανικής κυβέρνησης, κάποια εκ των οποίων δημοσιεύτηκαν κατόπιν πίεσης που ασκήθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας από  τον Επίτροπο Πληροφοριών και τον γράφοντα.

1. Όταν έλαβε χώρα το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Μακάριο, ο Κίσινγκερ ενημέρωσε τον Βρετανό Πρωθυπουργό, Κάλαχαν, ότι επιθυμούσε να “αποφύγει να νομιμοποιήσει το νέο καθεστώς στην Κύπρο” για όσο το δυνατό περισσότερο, χωρίς να το αποκηρύξει αμέσως”.

2. Δεν επιθυμούσε να “επισπεύσει τη μεταβολή της de facto κατάστασης [sic] στην Κύπρο” (δηλαδή το μεταπραξικοπηματικό καθεστώς).

3. Αμφισβήτησε τη γρήγορη σπουδή της Βρετανίας να υποστηρίξει τον Μακάριο.

4. Αμφισβήτησε την επιθυμία της Βρετανίας να ασκήσει πίεση στην ελληνική χούντα προκειμένου αυτή να αποσύρει τους αξιωματικούς της από την Κύπρο, προσφέροντας έτσι στην Τουρκία το πρόσχημα που χρειαζόταν για να επέμβει.

5. Χρησιμοποίησε με τρόπο ευλογοφανή τον κομμουνισμό ως πρόσχημα για την καθυστέρηση υποστήριξης του διεθνούς δικαίου.

6. Αρνήθηκε να υποστηρίξει τις στρατιωτικές υποχρεώσεις της Βρετανίας στην Κύπρο, στον απόηχο του πραξικοπήματος.

7. Δήλωσε με τρόπο παράλογο ότι πιθανή πίεση για επαναφορά του Μακαρίου θα ισχυροποιούσε τη χούντα της Αθήνας, ενώ το αντίθετο έμοιαζε να ισχύει.

8. Εναντιώθηκε σε σύγκληση του υπουργικού συμβουλίου του ΝΑΤΟ, ενόσω η Τουρκία επιτίθετο.

9. Πρότεινε στον Κάλαχαν στις 20 Ιουλίου, αμέσως μετά την “αποχαλίνωση” της Τουρκίας, ν’ αναλογιστούν την “υπόθεση” (την εισβολή) για μια μέρα.

10. Είχε διατάξει τον Τάσκα (απεσταλμένο του) να πει στην ελληνική κυβέρνηση ότι αν αυτή επιτίθετο εναντίον της Τουρκίας και ανακοίνωνε την ένωση, οι ΗΠΑ θα διέκοπταν αμέσως της στρατιωτική τους βοήθεια. Εν τούτοις, παρόλη την τουρκική εισβολή, ο Κίσινγκερ πάλεψε με νύχια και με δόντια εναντίον του Κογκρέσου, προκειμένου να διατηρηθεί η στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία. Αυτό ήταν απλά διπλωματία διπλής τροχιάς, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ή διπροσωπίας, στη χειρότερη.

11. Σύμφωνα με έναν αξιωματούχο της Βρετανικής Πρεσβείας στην Αθήνα, οι Έλληνες θεωρούσαν ότι οι Αμερικάνοι τους είχαν πείσει ότι το πραξικόπημα ήταν αποδεκτό και ότι η Τουρκία δεν θα εισέβαλλε στην Κύπρο.

12. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, ο Κίσινγκερ απέφυγε να συναντήσει το νέο Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών, Μαύρο, μέχρι “μετά το τέλος των συνομιλιών στη Γενεύη”. Προφανώς, μία επίσκεψη θα είχε ταλαιπωρήσει το τουρκικό σχέδιο εισβολής.

13. Όταν, στις διαπραγματεύσεις στη Γενεύη, οι σύμβουλοι του Κίσινγκερ τον ενθάρρυναν να διακόψει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία, ο τελευταίος είπε ότι σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να συμβεί αυτό, προσθέτοντας ότι δεν ήταν διατεθειμένος να διακινδυνεύσει την αμερικανική θέση στην Τουρκία.

14. Οι Βρετανοί γνώριζαν καλά ότι οι ΗΠΑ δεν θα απέτρεπαν μια τουρκική εισβολή: την 14η Αυγούστου, ημέρα του μεγάλου τουρκικού ξεσπάσματος, ο Βρετανός Πρέσβης στην Ουάσινγκτον έγραψε ότι ενώ οι Τούρκοι δε θα μπορούσαν να ισχυριστούν εύλογα ότι είχαν την αμερικανική έγκριση για τις ενέργειές τους, ειδικά τώρα που είχαν επανεκκινήσει τις εχθροπραξίες, θα μπορούσαν εύλογα να ποντάρουν στο ότι η αμερικανική αποδοκιμασία δεν θα ήταν αρκετά δυναμική ώστε να τους εξαναγκάσει να σταματήσουν.

15. ‘Οταν η Βρετανία επιχείρησε να εγκαταλείψει τις βάσεις της, ο Κίσινγκερ την πίεσε να μην το κάνει, λέγοντας ότι η Κύπρος, σημαντικό τεμάχιο της παγκόσμιας σκακιέρας, ήταν σημαντική για την αραβοϊσραηλινή διένεξη.

16. Ο Κίσινγκερ ισχυρίστηκε ότι οι Έλληνες είχαν απορρίψει την τουρκική πρόταση πέντε/έξι καντονίων στη Γενεύη, όταν στην πραγματικότητα ο Κληρίδης, διαπραγματευτής των Ελληνοκυπρίων, είχε ζητήσει 36 ώρες προκειμένου να εξετάσει την πρόταση. Αντί να του δώσει χρόνο, η Τουρκία απλά παγίωσε την εισβολή της. Ακόμα χειρότερα, ο Κίσινγκερ διέψευσε τον ισχυρισμό του Μακαρίου ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να πείσουν την Τουρκία να δεχτεί μια λύση πολλών καντονίων. Παρόλες τις γραπτές καταθέσεις του Κίσινγκερ, τα βρετανικά έγγραφα επιβεβαιώνουν ότι ήταν στην πραγματικότητα οι ίδιοι οι Αμερικάνοι που είχαν “τροφοδοτήσει την τουρκική αποστολή με την ιδέα των καντονίων.”

Η διαχείριση της κυπριακής κρίσης προδίδει την προσέγγισή του

Η γενικότερη εντύπωση από την αντιπαράθεση της μαρτυρίας του Κίσιντζερ με μια ορθολογική εξήγηση μέσω διαφόρων εγγράφων προδίδει μια έλλειψη ακρίβειας από μέρους του, τακτικές παραλείψεις, τακτική και στρατηγική αναβλητικότητα, επιχειρηματολογικές αντιφάσεις, επιμελή ασάφεια, περιστασιακό βεβιασμένο χιούμορ, σημειολογικά ολισθήματα και μια επιθετική προσωπική στάση προς αυτούς που διαφωνούσαν μαζί του, όπως ο Μακάριος. Η διαχείρισή του της κυπριακής κρίσης προδίδει τη γενικότερη προσέγγισή του προς τα παγκόσμια τεκταινόμενα.

Όσο για την εμμονή του με την Κύπρο, τα έγγραφα δείχνουν επίσης ότι ο Κίσινγκερ πίεσε την Βρετανία να μην εγκαταλείψει τις Βάσεις της μετά την εισβολή. Συνέλαβε επίσης το άκαρπο σχέδιο Ανάν με την αποκαλούμενη “Πρωτοβουλία των Πέντε Αρχών”, λίγο πριν την απομάκρυνσή του από την εξουσία.

“Θεωρώ κάποιες από τις απόψεις που ανέπτυξε, αν και όχι εντελώς ανορθολογικές, αφελείς και ρομαντικές. Ένιωσα ότι ο Φρανκ (Γερμανός Υπουργός Εξωτερικών) έβλεπε τον Κίσινγκερ με αρκετή καχυποψία. Θεωρούσε ότι ο τελευταίος ήταν πολύ περισσότερο στο στυλ του Μέττερνιχ απ’ό,τι ενός ανθρώπου με κατανόηση των αλληλοεξαρτήσεων του σύγχρονου κόσμου. Ο Φρανκ φοβόταν εμφανώς ότι η τύπου 19ου αιώνα προσέγγισή του επηρέαζε τη σκέψη του Λευκού Οίκου και ίσως τη στάση του Προέδρου ειδικότερα. Όπως επίσης ξέρετε, συμμεριζόμαστε την καχυποψία του Φρανκ για το ρόλο του Δρ. Κίσινγκερ.

Ως θεωρητικός, ο Δρ. Κίσινγκερ ανήκει πολύ περισσότερο στην παραδοσιακή σχολή και υποψιάζομαι ότι πράγματα βλέπει τον εαυτό του σαν μοντέρνο Μέττερνιχ.

Είναι αρκετά εμφανές από αυτά που ακούμε από τις ιδιωτικές του παρατηρήσεις ότι ο Κίσινγκερ απολαμβάνει προβαίνει σε κυνικές αναλύσεις των δυνατοτήτων και των κινήτρων άλλων ανθρώπων και είναι ενδοσκοπικός και έχει επίγνωση του γεγονότος ότι μπορεί να πάσχει από μια μεγαλομανία σε αρχικό στάδιο