Το βιβλίου του ακαδημαϊκού και συγγραφέα Ανδρέα Θεοφάνους για το Κυπριακό έρχεται σε μια συγκυρία που το Κυπριακό είναι βαλτωμένο, που η πολιτειακή και πολιτική ηγεσία αναζητούν διεξόδους και τρόπους επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο αναζήτησης λύσης βιώσιμης και λειτουργικής. 

Και έχει να προσφέρει πολλά σε όσους  θέλουν να γνωρίζουν  για όλα τα κομμάτια ενός παζλ δύσκολου και δυσεπίλυτου όπως αποδεικνύεται στο χρόνο, στο οποίο  πρόβλημα  το χάσμα μεταξύ  των βασικών παιχτών διευρύνεται καθώς άλλες είναι οι στοχεύσεις τους και με τους Τουρκοκύπριους να εξασθενούν συνεχώς υπό την πίεση της Τουρκίας και να προσαρμόζονται στις δικές της επιλογές και δράσεις.

Ο συγγραφέας καταγράφει μια μεγάλη αλήθεια που κατατρώει τούτο τον τόπο για πάρα πολλά χρόνια, ανκαι διαγνώστηκε ουκ ολίγες φορές  αυτό το κενό: «Η μη αξιοποίηση της γνώσης συνεπάγεται σοβαρό κόστος. Και η Κύπρος κατ’ επανάληψη κατέβαλε βαρύτατο τίμημα γι’ αυτή την έλλειψη. Θα πρέπει να αναγνωριστεί το βαρύ τίμημα του λαϊκισμού και της έλλειψης πραγματισμού». Το βιβλίο του Α. Θεοφάνους είναι χρήσιμο εργαλείο για ένα έκαστο πολιτικό/πολιτευτή – όπου και ανήκει-, διπλωμάτη, δημοσιογράφο, μελετητή και τον απλό πολίτη που θέλει να είναι σφαιρικά ενημερωμένος για το Κυπριακό.  Καταγράφει με πραγματική μαεστρία, χωρίς να προδίδει τα προσωπικά του πιστεύω και επιλογές, όλες τις κρίσιμες φάσεις που βίωσε η Κυπριακή Δημοκρατία από το 1960 μέχρι και σήμερα, μέσα από βιωματικές εμπειρίες, από επαφές και σχέσεις που είχε με όλους σχεδόν  τους Προέδρους της χώρας μας. Ο συγγραφέας καταθέτει εισηγήσεις για το αύριο, πράγμα σπάνιο για όσους ασχολούνται με ζητήματα της αξίας  και σημασίας του Κυπριακού προβλήματος. 

Τολμηρή, αλλά όχι άδικη, είναι και η κριτική του προσέγγιση πως :

>> Η διαχρονική ιδεολογικοποίηση του Κυπριακού υπήρξε ζημιογόνα.  Υπήρξαν στο παρελθόν φανατισμός και μισαλλοδοξία με ολέθρια αποτελέσματα. Ακόμα και σήμερα εξακολουθούν να υφίστανται θύλακες φανατισμού.

>>Σε  μεγάλο μέρος του πληθυσμού υπάρχει άγνοια ή/και σύγχυση για τα ιστορικά δεδομένα του Κυπριακού και την αξιολόγησή τους.

Τονίζει ο συγγραφέας την ανάγκη για ιστορική αυτογνωσία, κατανόηση των υφιστάμενων δεδομένων όπως και ένα δημιουργικό διάλογο στην κοινωνία με την επισήμανση ότι είναι απαραίτητη η ουσιαστική αναβάθμιση της κριτικής σκέψης σε όλα τα επίπεδα.  Ο Α. Θεοφάνους υπογραμμίζει με νόημα ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, αλλά μπορούμε να επηρεάσουμε το μέλλον και με το βιβλίο του θέλει να συμβάλει δημιουργικά στην ιστορική αυτογνωσία  και στον επιβαλλόμενο συλλογικό προβληματισμό για το αύριο.  Τονίζει την ανάγκη όπως η χώρα απαλλαγεί από στερεότυπα και αναδεικνύει την αναγκαιότητα για πατριωτικό πραγματισμό και συλλογική ευθύνη.

Κάνοντας πράξη τις προτροπές του ο Α. Θεοφάνους δεν αφήνει στους πολιτικούς τον πρώτο και τελευταίο λόγο, αλλά τολμά και καταθέτει την πρότασή του για το αύριο. Την πρόταση για μια εξελικτική διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού. Όπως σημειώνει η βασική του φιλοσοφία ήταν ότι λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά αφηγήματα των δύο πλευρών, το βεβαρυμμένο  ιστορικό παρελθόν, τη δυσπιστία, την έλλειψη κοινών επιδιώξεων, τις βασικές διαφορές σε όλες σχεδόν τις πτυχές του Κυπριακού, θεωρεί αδύνατη την επίτευξη συμφωνίας και την άμεση υλοποίησή της.  Καταλήγει στην πρόταση ότι μια εξελικτική διαδικασία με σταθερά αλλά προσεχτικά βήματα θα μπορούσε να δημιουργήσει προϋποθέσεις για ουσιαστική πρόοδο και τελικά μια διευθέτηση.

Ακτινογραφώντας το σημερινό σκηνικό καταγράφει το μεγάλο χάσμα θέσεων που χωρίζει τις δύο πλευρές όπως και την επιθυμία των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Βρετανίας για μείωση των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και για ενεργειακή συνεργασία για να σημειώσει ότι οι στόχοι αυτοί επηρεάζουν και το Κυπριακό. Θεωρεί σημαντικό όπως η πλευρά μας ταχθεί υπέρ ενός ιδιότυπου ενοποιητικού ομοσπονδιακού μοντέλου  για το οποίο να γίνει προσπάθεια μέσω μιας εξελικτικής διαδικασίας και στέκεται σε εννέα κατευθυντήριες γραμμές:

1.Η Κυπριακή Δημοκρατία μετεξελίσσεται: Η συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας πρέπει να διασφαλίζεται με τη διευθέτηση του Κυπριακού. Δεν είναι δυνατό ένα κράτος μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ να αυτοκαταργηθεί, να εξισωθεί με την «ΤΒΔΚ», ένα τουρκικό προτεκτοράτο και μετά από αλληλοαναγνώριση να δημιουργηθεί ένα νέο κοινό κράτος.

2.Εγγυήσεις, ξένα στρατεύματα και ο κυπριακός στρατός: Το υφιστάμενο σύστημα εγγυήσεων θα πρέπει να παραμερισθεί ή τουλάχιστον να τροποποιηθεί  καθώς ήταν μια από τις πληγές του προβλήματος.  Θα  πρέπει να υπάρξει αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων που προβλέπονται από μια συνθήκη. Θα είναι χρήσιμη μια ενισχυμένη πολυεθνική δύναμη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ με συγκεκριμένες αρμοδιότητες για μια μεταβατική περίοδο στα πλαίσια ενός χρονοδιαγράμματος. Σε ένα ιδιότυπο ομοσπονδιακό κράτος θα υπάρχει κυπριακός στρατός στην αριθμητική βάση 3:1.

3.Προεδρία και διακυβέρνηση:  Επικαλείται την πρόταση που είχε καταθέσει μετά το δημοψήφισμα του 2004, για κοινό ψηφοδέλτιο Προέδρου και Αντιπροέδρου, οι οποίοι να μην προέρχονται από την ίδια κοινότητα.  Οι πρόνοιες για διπλές πλειοψηφίες πρέπει να επανεξεταστούν. Διπλές και ισχυρές πλειοψηφίες, (π.χ. 66,7%) θα πρέπει να ισχύσουν για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις.   Για σοβαρά ζητήματα να προνοούνται ενισχυμένες αλλά όχι διπλές και απόλυτες πλειοψηφίες ενώ για άλλα να ισχύει μόνο η απλή πλειοψηφία ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής των ψηφισάντων. Για σοβαρά ζητήματα είναι δυνατόν να απαιτείται στήριξη κι από τις δύο κοινότητες με ποσοστό τουλάχιστον 30%. Ο συγγραφέας εκτιμά ότι η εισήγηση μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα ζητήματα που προκύπτουν για «μια θετική τουρκοκυπριακή ψήφο» στα θέματα διακυβέρνησης.

4.Ανώτατο Δικαστήριο: Το Ανώτατο να αποτελείται από τέσσερις Ελληνοκύπριους και τέσσερις Τουρκοκύπριους και ένα Δικαστή ο οποίος να προέρχεται από τις τρεις άλλες κοινότητες (Μαρωνίτες, Αρμένιοι και Λατίνοι). Στο σχέδιο λύσης που είχες ολοκληρωθεί πριν από το πραξικόπημα  υπήρχε κατ’ αρχήν συμφωνία για έξι Ελληνοκύπριους και τρεις Τουρκοκύπριους Δικαστές.  Στο σχέδιο Αναν η σχετική πρόνοια ήταν για τρεις Ελληνοκύπριους, τρεις Τουρκοκύπριους και τρεις ξένους.

5.Δικοινοτικότητα: Ο ίσος αριθμός Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων Γερουσιαστών στην Ανω Βουλή διασφαλίζει την πολιτική ισότητα των κοινοτήτων και είναι μια αποδεκτή διευθέτηση. Όμως δεν είναι δυνατό να αντιμετωπίζονται όλα τα θέματα με το φακό της δικοινοτικότητας.

6. Η σημασία της οικονομίας και η δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους: Το πλαίσιο λύσης  του Κυπριακού πρέπει να εμβολιασθεί με τους κανόνες εύρυθμης λετουργίας της οικονομίας, της κοινωνίας και των πολιτειακών θεσμών ενός σύγχρονου κράτος.  Να λαμβάνεται υπόψιν το ευρωπαϊκό κεκτημένο και οι συνθήκες που επικρατούν στην ΕΕ. Η δημιουργία ενιαίας οικονομίας είναι εκ των ων ουκ άνευ.  Η απρόσκοπτη λειτουργία των βασικών κανόνων της ελεύθερης οικονομίας πρέπει να θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

7.Εποικοι:  Ο εποικισμός είναι έγκλημα πολέμου. Στόχος της Τουρκίας είναι η δημογραφική αλλοίωση όχι μόνο των κατεχομένων αλλά ολόκληρης της Κύπρου. Η σύγκλιση  Χριστόφια – Ταλάτ  για διατήρηση της πληθυσμιακής βάσης 4:1 και η υλοποίησή της είναι καθοριστικής σημασίας.

8.Εδαφικό και περιουσιακό: Η σημασία του εδαφικού θα διαφοροποιηθεί εάν αντί για δύο συνιστώντα κράτη υπάρξουν έξι περιφέρειες. Εάν η τ/κ κοινότητα επιμένει σε μια αδιαίρετη περιφέρεια υπό τη διοίκησή της να γίνει αποδεκτό. Θα πρόκειται για περιφέρεια ή συστατική πολιτεία  και όχι για συνιστών κράτος. Το περιουσιακό είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί στα πλαίσια των μέχρι τώρα συγκλίσεων καθώς με τις δυνάμεις της αγοράς. Το Ταμείο Αποζημιώσεων  που θα προικοδοτηθεί και από το εξωτερικό θα είναι υποβοηθητικό της προσπάθειας  επίλυσης του προβλήματος. Οι εκτιμήσεις είναι ότι δεν θα υπάρξει ένα αξιόλογο ποσό.  Η υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση περιφέρεια/ συστατική πολιτεία, η οποία θα είναι γύρω στο 28,7% του εδάφους , θα έχει την ευρύτερη δυνατή αυτονομία. Στην υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση περιοχή είναι δυνατό να υπάρξουν μέχρι και πέντε περιφέρειες.  Η ρύθμιση αυτή δεν θα επηρεάσει τη σύνθεση της Ανω Βουλής η οποία θα είναι 50-50.

9.Συνεργασία: Είναι καθοριστικής σημασίας να ενθαρρυνθεί η καλλιέργεια ενός κλίματος συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων και ανάδειξης ενός ελάχιστου πλαισίου κοινών στόχων. Σε διαφορετική περίπτωση, σύμφωνα με το συγγραφέα, οποιαδήποτε προσπάθεια οικοδόμησης ενός κράτους θα είναι μάταιη.  Ο ίδιος τονίζει πως πέραν της εξελικτικής προσέγγισης είναι πολύ σημαντική η θετική στάση της Τουρκίας ή τουλάχιστον η ανοχή της. Καθόλα προσγειωμένος ο Α. Θεοφάνους σημειώνει πως στην παρούσα συγκυρία είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να γίνουν αποδεχτές οι ιδέες του.

ΜΟΕ  υπό εξελικτική πορεία

Ενδιαφέρον έχει και η προσέγγιση του Α. Θεοφάνους των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που κατά καιρούς αναδείχθηκαν ως μοχλός δημιουργίας κινητικότητας στο Κυπριακό. Ο συγγραφέας σημειώνει την ανάγκη για εκπλήρωση πολλών προϋποθέσεων και ένα πλαίσιο κοινών στόχων προκειμένου να προκύψει μια ομοσπονδιακή λύση. Κάτι δεν φαίνεται στην παρούσα συγκυρία. Παρά ταύτα προχωρεί στην καταγραφή μιας σειράς κατευθυντήριων γραμμών  που είναι δυνατόν να αποβεί χρήσιμη και να δημιουργήσει κινητικότητα:

>>Συνεκμετάλλευση των ενεργειακών  πόρων μεταξύ Ε/κ και Τ/κ με ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης  Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας. Παράλληλα οριοθέτηση της ΑΟΖ Ελλάδας με Τουρκία και Κυπριακή Δημοκρατία.  Κοινή προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο στη Χάγη θα διευκολύνει μια τέτοια εξέλιξη.

>>Μετατροπή των κατεχομένων περιοχών ν σε περιφέρεια υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση με εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου.

>>Επιστροφή των νομίμων κατοίκων ή/και δικαιούχων της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση.

>>Σταδιακή επιστροφή εδαφών υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση. Με την έναρξη της ομαλοποίησης άμεση επιστροφή της κατεχόμενης Άχνας και απρόσκοπτη αξιοποίηση της Νεκρής Ζώνης.

>>Λειτουργία του αεροδρομίου της Τύμπου και του λιμανιού της Αμμοχώστου υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και της ΕΕ.  Να γίνει με τέτοιο τρόπο που να μην επηρεάζεται αρνητικά το νομικό καθεστώς της Κυπριακής Δημοκρατίας.

>>Εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της  Άγκυρας από την Τουρκία.

>>Περαιτέρω ενθάρρυνση του εμπορίου μεταξύ των δύο πλευρών που θα λαμβάνει υπόψη τις απαιτούμενες νομικές και υγειονομικές προδιαγραφές.

>>Άμεσος τερματισμός του εποικισμού και του υβριδικού πολέμου σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας από την Τουρκία.

>> Συζήτηση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος. Είναι σημαντικό να εμβολιαστεί και να τροποποιηθεί το Σύνταγμα του 1960.

>> Η Τουρκία να αναλάβει τις υποχρεώσεις της. Στις πρώτες κινήσεις ομαλοποίησης θα πρέπει να  είναι η σταδιακή αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής. Παράλληλα θα πρέπει να αναπτυχθεί μια πολυεθνική δύναμη του ΟΗΕ για εύλογο χρονικό διάστημα.

>>Στις επόμενες ευρωεκλογές η ΕΕ καλείται να προσφέρει δύο επιπρόσθετες έδρες στην Κύπρο τις οποίες να διεκδικήσουν Τ/κ οι οποίοι θα διαβούν στην υπό τ/κ διοίκηση περιφέρεια.  Οι δύο θα προέρχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία.

>>Να αποφεύγονται ενέργειες που τείνουν να επιδεινώσουν το κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών.

>> Η οποιαδήποτε λύση πρέπει να είναι το προϊόν εθελούσιας συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών στην Κύπρο.  Η εξελικτική προσέγγιση θα δώσει τον απαιτούμενο χρόνο για την ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και τη σφυρηλάτηση της έννοιας ενός ενοποιητικού ομοσπονδιακού αδιαίρετου κράτους.

Ο συγγραφέας εκτιμά πως εφαρμογή τέτοιων μέτρων θα δημιουργήσει πολλά οφέλη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και θα συμβάλει στη δραστική μείωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Στρατηγική επιβίωσης με ένα αφήγημα

Ο συγγραφέας τονίζει πως είναι σημαντικό να συνειδητοποιηθεί πως η Κυπριακή Δημοκρατία και ο Κυπριακός Ελληνισμός αντιμετωπίζουν υπαρξιακά ζητήματα.  Υποδεικνύει το αυτονόητο που είναι η επιτακτική αναγκαιότητα  για μια στρατηγική επιβίωσης  η οποία να περιλαμβάνει ένα αφήγημα και τονίζει ότι είναι ανεπίτρεπτο σχεδόν 50  χρόνια μετά την εισβολή να μην υπάρχει ένα κυρίαρχο αφήγημα σε επίπεδο κράτους.  Χαρακτηρίζει αδικαιολόγητο το αυτομαστίγωμα στην ελληνοκυπριακή κοινότητα από τους οπαδούς της όποιας λύσης  με την Τουρκία και την τ/κ κοινότητα να βρίσκονται στο απυρόβλητο.

 Επιβεβλημένη  για τον ίδιο είναι και η προσπάθεια να καταστεί η Κύπρος κράτος πρότυπο στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή.  Η Κυπριακή Δημοκρατία, για τον συγγραφέα, θα πρέπει να έχει μια ολοκληρωμένη πολιτική εφ’ όλης της ύλης.  Ταυτόχρονα  επιβάλλεται η ΚΔ  να αναβαθμίζει συνεχώς όλους  τους συντελεστές ισχύος συμπεριλαμβανομένης και της αποτρεπτικής ικανότητας.  Για την ευόδωση του αγώνα προέχει η ιστορική αυτογνωσία, αξιοπρέπεια, υπομονή, αποτελεσματική ηγεσία σε όλα τα επίπεδα, ισχυρή οικονομία, ολοκληρωμένη δημογραφική πολιτική, ευνομία, κράτος δικαίου, κοινωνική δικαιοσύνης και συνοχή, πυξίδα και αφήγημα.