Το Κυπριακό πρόβλημα παραμένει ένα από τα πιο μακροχρόνια και περίπλοκα ζητήματα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η αδιαλλαξία της Τουρκίας στις συνομιλίες και η συνεχής κατοχή και στρατιωτική παρουσία της στο βόρειο τμήμα της Κύπρου αποτελούν κύρια εμπόδια για την επανένωση του νησιού και την επίλυση του Κυπριακού. Ωστόσο, στην παρούσα ιδιαίτερα δύσκολη και περίπλοκη φάση του Κυπριακού, υπάρχουν αρκετοί πρακτικοί και αποτελεσματικοί τρόποι που η Κυπριακή Δημοκρατία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η διεθνής κοινότητα μπορούν να υιοθετήσουν για να πιέσουν και ταυτόχρονα να ωθήσουν την Τουρκία να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά και να συμβάλει θετικά και εποικοδομητικά στην επίλυση του Κυπριακού προβλήματος.
>Κυπριακή Δημοκρατία: Διπλωματία και συμμαχίες
Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να ενισχύσει τις διπλωματικές της προσπάθειες και να οικοδομήσει ισχυρές συμμαχίες σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Συγκεκριμένα:
1.Ενίσχυση σχέσεων με γείτονες: Η συνεργασία με χώρες όπως η Ελλάδα, το Ισραήλ, και η Αίγυπτος μπορεί να δημιουργήσει ένα ισχυρό μπλοκ που θα προωθεί τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή. Οι συνεργασίες αυτές, τις οποίες μάλιστα να στηρίζουν ενεργά κράτη-μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, μπορούν να λειτουργήσουν ως πλατφόρμες για την προώθηση του Κυπριακού ζητήματος.
2.Ανάδειξη του Κυπριακού στα διεθνή φόρα: Η Κύπρος πρέπει να συνεχίσει να θέτει το Κυπριακό ζήτημα σε διεθνή φόρα όπως τα Ηνωμένα Έθνη και ο Οργανισμός Ασφάλειας και Συνεργασίας στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Η συνεχής πίεση και η ανάδειξη του προβλήματος μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυση της διεθνούς υποστήριξης.
3.Δημόσια διπλωματία και ενημέρωση: Η Κυπριακή Δημοκρατία μπορεί να επενδύσει στη δημόσια διπλωματία για να ενημερώσει την διεθνή κοινή γνώμη για τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος. Η χρήση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση της διεθνούς πίεσης προς την Τουρκία.
>Ευρωπαϊκή Ένωση: Πολιτική και οικονομική πίεση
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί έναν από τους κύριους παίκτες που μπορούν να ασκήσουν επιρροή στην Τουρκία. Ορισμένες από τις ενέργειες που μπορούν να υιοθετηθούν περιλαμβάνουν:
*Κυρώσεις και περιορισμοί: Η ΕΕ μπορεί να εξετάσει την επιβολή στοχευμένων κυρώσεων σε Τούρκους αξιωματούχους και εταιρείες που εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες στην Κύπρο. Οι κυρώσεις αυτές θα πρέπει να είναι σαφείς και να αποστέλλουν το μήνυμα ότι η ΕΕ δεν θα ανεχτεί παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.
*Αναστολή χρηματοδοτήσεων: Η ΕΕ μπορεί να περιορίσει ή να αναστείλει τις χρηματοδοτήσεις προς την Τουρκία, περιλαμβανομένων- και εκείνων που σχετίζονται με τη διαδικασία ένταξης της χώρας στην Ένωση. Αυτή η κίνηση θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης για αλλαγή στάσης της Τουρκίας.
*Διπλωματικές πρωτοβουλίες: Η ΕΕ μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση διαλόγου και διαπραγματεύσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Η συμμετοχή υψηλόβαθμων ευρωπαίων αξιωματούχων στις συνομιλίες μπορεί να προσδώσει την απαραίτητη βαρύτητα και να δημιουργήσει την αίσθηση του επείγοντος.
>Διεθνής Κοινότητα: Συντονισμένη δράση και εμπλοκή
Η διεθνής κοινότητα έχει επίσης σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει στην επίλυση του Κυπριακού. Οι ενέργειες που μπορούν να αναληφθούν περιλαμβάνουν:
–Πιο αποτελεσματική ενεργοποίηση του ΟΗΕ: Ο ΟΗΕ μπορεί προωθήσει νέα αποτελεσματική πρωτοβουλία για τη λύση του Κυπριακού, με επιμονή και με βάση τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας.
–Πίεση από τις Μεγάλες Δυνάμεις: Χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα μπορούν να ασκήσουν πίεση στην Τουρκία για την επανέναρξη των συνομιλιών. Η εμπλοκή αυτών των δυνάμεων μπορεί να αποδειχθεί κρίσιμη για την επίτευξη προόδου.
-Διεθνείς εκστρατείες: Διεθνείς οργανισμοί/οργανώσεις, κινήματα και άλλες μη-κυβερνητικές οργανώσεις να αναλάβουν εκστρατείες ενημέρωσης και πίεσης για το Κυπριακό ζήτημα. Η δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινότητας υποστήριξης μπορεί να ενισχύσει την πίεση προς την Τουρκία.
Θελκτικά κίνητρα προς την Τουρκία
Στο πλαίσιο της προσπάθειας επίλυσης του Κυπριακού προβλήματος, εκτός από τις πιέσεις και τις κυρώσεις, μπορούν παράλληλα να χρησιμοποιηθούν και θελκτικά κίνητρα προς την Τουρκία. Αυτά τα κίνητρα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως θετική ενθάρρυνση για την Τουρκία να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να συμβάλει σε δίκαιη και βιώσιμη επίλυση του προβλήματος. Τα κίνητρα αυτά θα πρέπει να είναι προσεκτικά σχεδιασμένα και ισχυρά, ώστε να είναι δύσκολο για την Τουρκία να τα απορρίψει. Και φυσικά, θα είναι πάντοτε σε πλήρη συνάρτηση και με αυστηρή προϋπόθεση τη θετική και εποικοδομητική στάση και συμβολή της Τουρκίας σε μια δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού.
>Προώθηση της Ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας – Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει ένας από τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας. Η ΕΕ μπορεί να προσφέρει συγκεκριμένες παραχωρήσεις και διευκολύνσεις στην πορεία της Τουρκίας προς την ένταξη, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει σημαντική πρόοδος στο Κυπριακό ζήτημα.
>Επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων για ένταξη – Η ΕΕ μπορεί να προωθήσει επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, εφόσον η Τουρκία επιδείξει καλή θέληση και θετικά βήματα στην επίλυση του Κυπριακού.
>Άνοιγμα νέων κεφαλαίων – Η έναρξη διαπραγμάτευσης νέων κεφαλαίων που σχετίζονται με τη δικαιοσύνη, την ασφάλεια, και τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορεί να αποτελέσει ισχυρό κίνητρο προς την Τουρκία, σε συνάρτηση και με προϋπόθεση προόδου στις συνομιλίες για το Κυπριακό.
>Πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας – Η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα μπορούν να προσφέρουν πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας και επενδύσεων στην Τουρκία, επικεντρωμένο σε υποδομές, εκπαίδευση, και τεχνολογία. Αυτό το πρόγραμμα μπορεί να συνδεθεί άμεσα με ουσιαστική πρόοδο στις συνομιλίες για το Κυπριακό.
>Ενίσχυση εμπορικών σχέσεων – Η διεύρυνση και η ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ μπορούν να λειτουργήσουν ως σημαντικό κίνητρο. Η ΕΕ μπορεί να προσφέρει προτιμησιακή πρόσβαση στην αγορά της για τουρκικά προϊόντα, υπό την προϋπόθεση της προόδου στο Κυπριακό.
>Ενεργειακή συνεργασία και ασφάλεια – Η Ανατολική Μεσόγειος είναι πλούσια σε ενεργειακούς πόρους, και η προοπτική συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας μπορεί να αποβεί επωφελής για όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Η Κυπριακή Δημοκρατία, η Ελλάδα και η Τουρκία, εφόσον λυθεί το Κυπριακό, μπορούν να συνεργαστούν σε κοινά ενεργειακά έργα, όπως η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Το κίνητρο της ενίσχυσης της συνεργασίας για την ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή μπορεί να προσφέρει οφέλη και στις δύο πλευρές. Η Τουρκία μπορεί να επωφεληθεί από την πρόσβαση σε νέες πηγές ενέργειας και την ενίσχυση της ενεργειακής της ασφάλειας.
>Ασφάλεια και σταθερότητα – Η ασφάλεια και η σταθερότητα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι ζωτικής σημασίας για την Τουρκία. Η δέσμευση για τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή, μέσω διπλωματικών και στρατιωτικών συνεργασιών, μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για την Τουρκία να υιοθετήσει μια πιο εποικοδομητική στάση. Η διεθνής κοινότητα μπορεί να προσφέρει προγράμματα ασφαλείας και συνεργασίας στην Τουρκία, με στόχο την αντιμετώπιση των κοινών προκλήσεων, όπως η τρομοκρατία και η παράνομη μετανάστευση. Αυτή η συνεργασία μπορεί να συνδεθεί με την επίλυση του Κυπριακού.
Στη δύσκολη αυτή φάση του, η επίλυση του Κυπριακού προβλήματος απαιτεί συντονισμένες και αποφασιστικές ενέργειες από την Κυπριακή Δημοκρατία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη διεθνή κοινότητα. Με τη χρήση διπλωματικών, πολιτικών, και οικονομικών μέσων, οι εμπλεκόμενοι μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματική πίεση στην Τουρκία, ενθαρρύνοντάς την να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Επιπλέον, η χρήση θελκτικών κινήτρων προς την Τουρκία αποτελεί σημαντικό στοιχείο της στρατηγικής για την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος. Η Κυπριακή Δημοκρατία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η διεθνής κοινότητα μπορούν να προσφέρουν στην Τουρκία σημαντικά οφέλη σε τομείς όπως η ευρωπαϊκή ένταξη, η οικονομική ανάπτυξη, η ενεργειακή συνεργασία, και η ασφάλεια. Αυτά τα κίνητρα μπορούν να ενθαρρύνουν την Τουρκία να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να συμβάλει ουσιαστικά στην επίτευξη μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης που θα ωφελήσει όλους τους εμπλεκόμενους. Η επίτευξη μιας βιώσιμης λύσης θα συμβάλλει όχι μόνο στην ειρήνη και στη σταθερότητα στη Κύπρο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
*Καθηγητής στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy
