Η διεθνής Δανάη Στράτου

Όταν ο σύζυγός της, ο Γιάνης Βαρουφάκης, ανέλαβε το Υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση Τσίπρα, οι κάμερες των ΜΜΕ ήταν συχνά στημένες έξω από το σπίτι τους. Αυτή όμως συνέχιζε να ανεβαίνεΗ σύζυγος του Γιάνη Βαρουφάκη και θυγατέρα του γνωστού βιομηχάνου της Πειραϊκής Πατραϊκής είναι μια αυτόφωτη καλλιτέχνις με ευδιάκριτο εικαστικό αποτύπωμα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η συμμετοχή της στην έκθεση «Αυλαία» που ανοίγει στην Πάφο συνιστά την ιδανική ευκαιρία για μια πιο ουσιαστική γνωριμία με την ίδια και το έργο της.ι στη μηχανή της και να πηγαίνει καθημερινά στο στούντιό της όπως έκανε πάντα. Έτσι γνωρίσαμε οι περισσότεροι τη Δανάη Στράτου, την κομψή γυναίκα με τα υπέροχα γαλανά μάτια. Στους καλλιτεχνικούς κύκλους όμως της Αθήνας ήταν γνωστή πολύ πιο πριν για τις γλυπτικές εγκαταστάσεις της. 

Συνεπής στο ραντεβού μας για μια συνέντευξη μέσω Skype, μας μίλησε με αφορμή τη συμμετοχή της στην τελευταία έκθεση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Πάφος 2017, με τον τίτλο «Αυλαία», που εγκαινιάζεται στις 28 του Δεκέμβρη σε επιμέλεια Γιούλας Χατζηγεωργίου. Μου λέει πως αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεται την Κύπρο. Το 2007 ήρθε στην Πράσινη Γραμμή για την εγκατάστασή της «Γκρίζο». Ένα ταξίδι από το οποίο κρατά στη μνήμη της δυνατές εικόνες. «Μου έκαναν εντύπωση τα σακιά με την άμμο και οι τρύπες από τις σφαίρες στα εγκαταλελειμμένα κτήρια – αλλά και η κυπριακή κουζίνα», θα μου πει. 

Η τέχνη μπήκε στη ζωή σας από μικρή ηλικία. Πόσο σας επηρέασε η μητέρα σας η γνωστή γλύπτρια και εικαστικός Ελένη Πόταγα-Στράτου; Με βοήθησε στο να γίνω δημιουργικός άνθρωπος. Μεγαλώνοντας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν θα μπορούσα να γίνω λογίστρια. Θυμάμαι, στο εργαστήριο της μητέρας μου έπαιζα με τα αδέρφια μου με πηλούς και γύψους. Ήταν μέρος της ζωής μας η δημιουργικότητα. Βέβαια, από τα πέντε αδέρφια μου, μόνο εγώ έγινα αμιγώς καλλιτέχνις.

Μικρή, δηλαδή, λέγατε πως αυτό θα κάνετε στη ζωή σας; Όχι, το αποφάσισα στα 16 μου. Η τέχνη ήταν μέρος της ζωής και της καθημερινότητάς μου, μου άρεσε να φτιάχνω κυρίως μικρά γλυπτά και όχι τόσο να ζωγραφίζω. Όμως, μέχρι τα 16 μου, έλεγα πως δεν θέλω να γίνω σαν τη μητέρα μου και ότι αποκλείεται να κάνω τέχνη. Ίσως επειδή ως έφηβη είχα και κάποιο ανταγωνισμό με τη μητέρα μου, κάτι που είναι συνηθισμένο ανάμεσα στις κόρες και τις μητέρες. Είχαμε μεγάλη αγάπη μεταξύ μας, αλλά ίσως από αντίδραση δεν ήθελα να κάνω το ίδιο πράγμα.

Και πώς αλλάξατε γνώμη; Όταν πήγα σε κάποιον ειδικό για επαγγελματικό προσανατολισμό, ένα από τα πράγματα που μου είπε ότι μπορώ  να κάνω είναι να γίνω καλλιτέχνις. Έτσι, από εκείνη τη στιγμή είπα ότι αυτό είναι που θέλω να κάνω και δεν γύρισα πίσω να το ξανασκεφτώ. Ήταν κάτι αληθινό για μένα. 

Από την άλλη, είχατε τον πατέρα σας, τον γνωστό βιομήχανο Φαίδωνα Στράτο της Πειραϊκής Πατραϊκής. Δεν σκεφτήκατε να μπείτε στην οικογενειακή επιχείρηση; Όχι, αυτό δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό, θα ήμουν και κακή σε κάτι τέτοιο. Ήμουν πολύ της περιπέτειας, με ενδιέφερε η ιδέα του ταξιδιού, η εξερεύνηση, και αυτά τα στοιχεία ενσωμάτωσα και στη δουλειά μου. Έχω ταξιδέψει σε όλο τον πλανήτη και με ενδιαφέρει να εξερευνήσω τι άνθρωποι υπάρχουν σ’ αυτή τη γη. 

Ο πατέρας σας βέβαια ασχολήθηκε και αυτός με την τέχνη. Ο πατέρας μου σχεδίαζε, και μάλιστα πολλές φορές σχεδίαζε κάποια δώρα για μας. Τα σχέδιά του ήταν πιο κοντά σε μένα από τη δουλειά της μαμάς μου. Με τη μητέρα μου είναι πολύ στενό ζευγάρι. Έχουν πολλές κοινές δραστηριότητες, λατρεύουν και οι δυο τα βιβλία.

Μέσω της μητέρας σας έχετε γνωρίσει σημαντικούς καλλιτέχνες της Ελλάδας; Από πολύ μικρή πηγαίναμε μαζί σε εκθέσεις και γνωρίσαμε αρκετούς καλλιτέχνες. Τα καλοκαίρια, στο σπίτι μας στην Αίγινα, η μητέρα μου δούλευε στο εργαστήρι της. Εκεί έρχονταν πολλοί καλλιτέχνες όπως ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Νικολάου και πολλοί άλλοι που ήταν γείτονές μας. Κάθε βράδυ, θυμάμαι, στο σπίτι του Νίκου του Νικολάου, η γυναίκα του μαγείρευε και μαζεύονταν πολλοί καλλιτέχνες και άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων. Ο Νικολάου μου έκανε και μαθήματα για το πορτφόλιό μου για σπουδές στην Αγγλία. Σε όλη μας τη ζωή, στο σπίτι μας μπαινόβγαιναν άνθρωποι από αυτό τον χώρο.

Ποιοι καλλιτέχνες επηρέασαν τη δουλειά σας; Σπούδασα στο Central St Martins. Εκεί κατάλαβα πως η γλυπτική του χώρου ήταν αυτό που ήθελα να κάνω. Με ενδιαφέρει, δηλαδή, πώς μπορεί ένα έργο να εξαπλωθεί σε ένα χώρο έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια εμπειρία για τον θεατή. Από μικρή ήμουν σε επαφή με μουσεία σύγχρονης τέχνης, και όταν σπούδαζα αυτό έγινε πιο έντονο. Ένας καλλιτέχνης που με επηρέασε πολύ όταν ήμουν 10 χρονών ήταν ο Τάκης. Σε μια έκθεσή του είχα δει τις μαγνητικές πλάκες: Ένα έργο στο οποίο ο θεατής πετά τα ρινίσματα σιδήρου στον τοίχο. Μου άρεσε που ήταν συμμετοχικό το έργο αυτό. Αργότερα, μου τράβηξαν το ενδιαφέρον μινιμαλιστές γλύπτες όπως ο Μπρανκούνζι και ο Τζιακομέτι, που κρατούν την πολύ ουσιαστική σχέση στα πράγματα. Και φυσικά ζωγράφοι όπως ο Μάλεβιτς, ο Ρόθκο. Μου άρεσε πολύ η εποχή της σύγχρονης τέχνης και της τέχνης του μινιμαλισμού.

Το 1997 δημιουργήσατε μια μεγάλη εγκατάσταση στην Ανατολική Σαχάρα, το Desert Breath. Το θεωρείτε από τα πιο σημαντικά έργα σας; Είναι ένα έργο τεράστιας κλίμακας και το μεγαλύτερο έργο που έχω δουλέψει. Ένα έργο που μου άλλαξε τη ζωή, το οποίο έκανα με την industrial designer Αλεξάνδρα Στράτου και την αρχιτέκτονα Στέλλα Κωνσταντινίδου. 

Με ποιο τρόπο σας άλλαξε τη ζωή; Με βοήθησε να φύγω από μια ζώνη ασφαλείας. Έφυγα δηλαδή από τη ζωή κοντά στο σπίτι και σε αυτό που ήξερα. Είχα ανάγκη να ξεφύγω από αυτή την ασφάλεια και να δοκιμάσω τα όριά μου, αρχίζοντας την ιδέα του ταξιδιού. Ήταν μια περιπέτεια που κράτησε τρία χρόνια. Κάναμε μια έρευνα σε διάφορες ερήμους στην Αίγυπτο, μέχρι να βρούμε το σημείο που θα κάναμε το έργο. Θέλαμε να γεννηθεί η ιδέα από τον ίδιο τον τόπο και να είναι ένα έργο μεγάλης κλίμακας. 

Ποια είναι η βασική ιδέα του; Το έργο Desert Breath εκτείνεται σε μια έκταση 100.000 m2 ερήμου, στην ανατολική Σαχάρα. Είναι ένα έργο site-specific το οποίο αποτελείται από κώνους οι οποίοι σχηματίζουν δυο σπείρες που κινούνται γύρω από ένα κοινό κέντρο με μια διαφορά 180ο μοιρών προς την ίδια κατεύθυνση περιστροφής. Το κέντρο της εγκατάστασης είναι μια δεξαμενή με διάμετρο 30 μέτρα, γεμάτη νερό. Η εγκατάσταση βρίσκεται στο σημείο όπου συναντά κανείς την απεραντοσύνη των βουνών και την απεραντοσύνη της θάλασσας. Από ψηλά πρόκειται για μια σπουδαία εικόνα, από το έδαφος το περπάτημα στο μονοπάτι της σπείρας είναι μια μοναδική φυσική εμπειρία.  Το Desert Breath υφίσταται ακόμα και αποσυντίθεται αργά, γίνεται ένα μέσο για να μετρηθεί το πέρασμα του χρόνου. Ζήσαμε στη Σαχάρα εννιά  μήνες για την κατασκευή του. Είχαμε 40-60 εργάτες ντόπιους που δούλεψαν για να γίνει. Ήταν μια εμπειρία που άλλαξε τη ζωή μου. Από εκεί και πέρα η τέχνη μου συνδέθηκε άμεσα με το ταξίδι και την αναζήτηση σε μια κλίμακα μεγαλύτερη. 

Κάνατε και κάποιες επικίνδυνες αποστολές -στην Αιθιοπία, στο Κόσοβο- για τη δουλειά σας. Πάντα υπάρχει ένας συγκεκριμένος στόχος και σκοπός όταν πηγαίνω σε μια χώρα.  Για το έργο «Το ποτάμι της ζωής», που εκτέθηκε στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ταξίδεψα το 2003 και 2004 σε μεγάλα ποτάμια του πλανήτη ξεκινώντας από τον Δούναβη, τον Αμαζόνιο, τον Νίγηρα, τον Νείλο, τον Γιανγκ Τσε, τον Γάγγη και τον Μισισιπή. Σ’ αυτά τα ταξίδια κατέγραψα σε βίντεο τη ροή των ποταμών αυτών με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο, και στο τέλος δημιουργήθηκε μια εγκατάσταση βίντεο. 

Οι εικαστικές σας αναζητήσεις σας έφεραν και στην Κύπρο το 2007. Ποια ήταν η αφορμή; Είχα αρχίσει τότε το έργο «Γκρίζο». Η πρότασή μου ήταν ένα έργο για τις γκρίζες ζώνες στον πλανήτη και εφτά διαχωριστικές γραμμές. Η ιδέα ήταν να ταξιδέψω σε εφτά διαχωριστικές γραμμές στον κόσμο και να φωτογραφίσω τη μια και την άλλη πλευρά. Ξεκίνησα από την Κύπρο, μετά πήγα στο Κόσοβο και σε άλλες χώρες, την Αιθιοπία, την Ερυθραία. Έχω βγάλει 30.000 φωτογραφίες και επέλεξα 14, τις οποίες εκτύπωσα σε μεγάλες διαφάνειες. Έτσι δημιουργήθηκε ένας διάδρομος με τις φωτογραφίες τη μια απέναντι στην άλλη. Η έκθεση αυτή παρουσιάστηκε στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα και στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ρεθύμνου. Έχει εκτεθεί διεθνώς και στο Πεκίνο, την Ιερουσαλήμ και πολλά μουσεία ανά τον κόσμο. 

Τι εικόνες κρατάτε από εκείνο το ταξίδι σας εδώ; Ήταν μια ιδιαίτερη και συγκινητική εμπειρία. Με ξενάγησε στην Κύπρο ο Κύπριος εικαστικός Ανδρέας Σάββα, ένας πολύ καλός φίλος. Μου έκανε εντύπωση η Νεκρή Ζώνη, με τα σακιά και τα κτίσματα με τις σφαίρες. Ήταν η πρώτη μου επαφή με την Πράσινη Γραμμή. Για μένα, η διαχωριστική γραμμή ήταν η αφορμή για να μιλήσω βαθύτερα για τον διαχωρισμό που υπάρχει μέσα στον κάθε άνθρωπο, σε κάθε οικογένεια, σε κάθε χώρα, μέσα στον πλανήτη. 
-Με τον σύζυγό σας, τον Γιάνη Βαρουφάκη, συζητάτε τα έργα σας; Ναι, συζητάμε πάρα πολύ. Έχουμε από κοινού δημιουργήσει τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Vital Space από το 2010. Είμαστε σε ένα συνεχή δημιουργικό διάλογο. Γνωριστήκαμε μέσα από τη δουλειά μου, όταν έκανα το έργο για τις διαχωριστικές γραμμές. Μαζί κάναμε τα ταξίδια γι’ αυτό το έργο. 

Τι ακριβώς είναι το Vital Space; Είναι ένας Οργανισμός που επιχειρεί, μέσα από την τέχνη και τη δημιουργία, να ρίξει φως στα φλέγοντα ζητήματα της κοινωνίας σήμερα: Την κρίση που έχει να κάνει με την οικονομία, το περιβάλλον και την κοινωνία γενικά. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το πώς μέσα από την τέχνη μπορούμε να δούμε αυτές τις πολλαπλές κρίσεις και να επαναπροσδιορίσουμε τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ μας, αλλά και με τον πλανήτη. 

Η τέχνη έχει τη δύναμη να ενεργοποιεί τους ανθρώπους; Η τέχνη είναι ένα σημαντικό μέσο ενεργοποίησης των θετικών δυνάμεων μέσα στην κοινωνία. Όπως μιλούμε σήμερα για την πράσινη ενέργεια, ο πολιτισμός είναι ένας σημαντικός χώρος που θα έπρεπε να αναπτύξουμε. Μέσα από την έκφραση, ο άνθρωπος βγάζει τα θετικά του στοιχεία.

Υπάρχει και η άποψη πως η τέχνη είναι πολυτέλεια και ότι είναι για τους λίγους. Εγώ δεν το βλέπω έτσι. Η δουλειά που κάνω είναι συμμετοχική και γίνεται σε συνεργασία με ανθρώπους από πολλούς τομείς. Για μένα είναι σημαντική η τέχνη που βγαίνει μέσα από τη ζωή και την κοινωνία. Δηλαδή η τέχνη δεν είναι για να διακοσμήσουμε τον τοίχο μας. 

Κάποια στιγμή βρεθήκατε στη δίνη της δημοσιότητας λόγω του συζύγου σας. Πώς βιώσατε αυτό το κυνήγι από τους δημοσιογράφους; Ευτυχώς αυτό έχει περάσει. Δεν άλλαξα οτιδήποτε στην καθημερινότητά μου, και αυτό κάπου μας προστάτεψε. Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν στιγμές δύσκολες, όταν έξω από το σπίτι μας στήνονταν κάμερες. Το αγνόησα αυτό και συνέχισα  κανονικά τη ζωή μου. Ανέβαινα στη μηχανή μου και πήγαινα στο εργαστήριό μου όπως πάντα. 

Θεωρείτε πως ήταν αυστηρά τα ΜΜΕ με τον σύζυγό σας; Κοιτάξε, τα ΜΜΕ ακόμη ασχολούνται. Τα ΜΜΕ δεν είναι αντικειμενικά. Ακολουθούν κάποιες γραμμές και κατευθύνσεις που δίνονται από το συστημικό γίγνεσθαι. 

Νιώθετε ότι, όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, έχει δικαιωθεί ο κ. Βαρουφάκης για τις απόψεις του; Ακόμη τα πράγματα είναι υπό διαμόρφωση. Ο Γιάνης συνεχίζει την πορεία του και το κίνημά του. Δημιούργησε αυτό το Πανευρωπαϊκό Κίνημα με τις προοδευτικές δυνάμεις, που έχει στόχο να είναι ενεργό στα πράγματα. Έχει αποφασίσει να είναι υποψήφιος για τις Ευρωεκλογές. Συνεχίζουμε και δεν το βάζουμε κάτω. Στόχος να δοθούν λύσεις στην κρίση.

Πιστεύετε ότι η Ελλάδα θα καταφέρει να βγει σύντομα από την κρίση; Δεν νομίζω πως έχει να κάνει με την Ελλάδα. Είναι πρόβλημα συνολικό της Ευρώπης και έχει να κάνει με το πώς θα εξελιχθεί. Γι’ αυτό έχει σημασία η δημιουργία του πρώτου Πανευρωπαϊκού Κινήματος. Σημασία έχει πώς θα δημιουργηθούν συνέργειες μεταξύ των προοδευτικών ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη ώστε να μην αφήσουμε να διαλυθεί αυτή η δυναμική. Ο σύζυγός μου ταξιδεύει πολύ για το Πανευρωπαϊκό Κίνημα και για να μιλήσει στον κόσμο. Αυτή τη στιγμή έχει κέντρα σε όλη την Ευρώπη, γίνεται πολύ μεγάλη προσπάθεια. 

Τι σας ενοχλεί από τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα; Με στενοχωρεί η απελπισία που βλέπω γύρω μου. Με στενοχωρεί το πόσο πολλοί νέοι άνθρωποι φεύγουν από τον τόπο ψάχνοντας την τύχη τους αλλού, επειδή δεν μπορούν να επιβιώσουν εδώ. Αυτό ίσως είναι και το πιο στενάχωρο. Όταν φεύγουν οι νέοι άνθρωποι, τα δημιουργικά μυαλά, είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που θα το αντιμετωπίσουμε στο μέλλον. 

«Πάνω στη Γη Κάτω από τα Σύννεφα»
Σαράντα πιθάρια με νερό συνθέτουν την εγκατάσταση της Δανάης Στράτου που θα δούμε στον αίθριο χώρο του Μαρκίδειου Θεάτρου, στην έκθεση «Αυλαία», η οποία θα εγκαινιαστεί στις 28 Δεκεμβρίου στην Πάφο. Τα πιθάρια σχηματίζουν μια πορεία, η οποία συμβολίζει την πορεία της ζωής και της ανθρωπότητας. Η εγκατάσταση αυτή αποτελεί μέρος του μεγάλου έργου με 1.000 πιθάρια που είχαν τοποθετηθεί σε όλες τις διαδρομές ανάμεσα στα κτήρια του παλιού ελαιουργείου στην Ελευσίνα το περασμένο καλοκαίρι. Είναι ένα έργο που εμπλέκει στην «αφήγησή» του τον μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, τη θνητότητα, την έννοια του ταξιδιού, την υπαρξιακή αναζήτηση ενός προορισμού και τη μετανάστευση, ως φαινόμενο που καθόρισε την ιστορία της περιοχής, αλλά που επαναλαμβάνεται επίσης σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανθρωπότητας. «Πήλινα αγγεία, πολύτιμα, γιατί μέσα σε αυτά φυλάσσουμε λάδι, σιτηρά, και στην αρχαιότητα μέσα σε αυτά έθαβαν τα μωρά. Στον χώρο της Ελευσίνας βρέθηκαν μέσα σε τρία κεραμικά αντικείμενα τα οστά παιδιών», εξηγεί η εικαστικός. Το έργο ονομάζεται «Πάνω στη Γη Κάτω από τα Σύννεφα». Η φράση αυτή ήταν μια ατάκα του Παναγιώτη Φαρμάκη, πρωταγωνιστή στο ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος Πέτρα», το οποίο είχε γυριστεί στην Ελευσίνα και τον Ασπρόπυργο. «Ο χαρακτήρας αυτός, ο Παναγιώτης Φαρμάκης, ήταν ένας άνθρωπος συνεχώς εν κινήσει, ο οποίος έβρισκε αρχαία μάρμαρα. Ο σκηνοθέτης τον ονομάζει αλαφροΐσκιωτο, γιατί ήταν ένας άνθρωπος έξω από τα συνηθισμένα που συνεχώς έψαχνε πέτρες, τις οποίες άφηνε έξω από το αρχαιολογικό μουσείο. Κάποια στιγμή τον ρωτάει ο σκηνοθέτης: «Εσύ Παναγιώτη πού μένεις, πού είναι το σπίτι σου;». Και αυτός απαντά «πάνω στη γη κάτω απ’ τα σύννεφα». Αυτή η φράση με άγγιξε ιδιαίτερα γι’ αυτό το έργο.»

Στην έκθεση «Αυλαία», εκτός από τη Δανάη Στράτου, θα λάβουν μέρος οι καλλιτέχνες Θεόδουλος Γρηγορίου, Άγγελος Μακρίδης, Νίκος Κουρούσιης, Γιάννος Οικονόμου, Ανδρέας Σάββα και Γιούλα Χατζηγεωργίου από την Κύπρο, ο Κώστας Βαρώτσος, η Πέγκυ Κλιάφα, η Γιασεμή Ράπτη και η Βάλλυ Νομίδου από την Ελλάδα, ο Vince Briffa από τη Μάλτα.