Γιάννης Τουμαζής: Ο Πολιτισμός είναι πλέον ισότιμος «παίκτης»

Ο Υφυπουργός Πολιτισμού υπογραμμίζει ότι ο Πολιτισμός και άνθρωποί του είναι η πολυτιμότερη περιουσία της χώρας.

Όταν τον περασμένο Ιούλιο ο Πολιτισμός αποκτούσε και στην πράξη τη θεσμική και πολιτική του αυτονομία, πολλοί είδαν την εξέλιξη σαν το πολυπόθητο τέλος μιας επίπονης πολυδεκαετούς πορείας που αυτό αποτελούσε πρωταρχικό αίτημα. Κατά βάθος, όμως, οι εμπλεκόμενοι γνώριζαν ότι δεν πρόκειται παρά για την αρχή μιας εξίσου επίπονης και απαιτητικής πορείας. Το πρώτο σύντομο αλλά εξαιρετικά κρίσιμο σκέλος ολοκληρώνεται σε μερικές μέρες που η κυβέρνηση Αναστασιάδη τερματίζει τη θητεία της. Τουλάχιστον στους τύπους, η λειτουργία Υφυπουργείου Πολιτισμού ανήγαγε έναν… παρακατιανό τομέα σε ισότιμο εταίρο, με φωνή και υπόσταση εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις. Το γεγονός αυτό δικαιώνει όσους επεσήμαιναν την απελπιστική καθυστέρηση αυτής της ιστορικής δρασκελιάς. Ο Γιάννης Τουμαζής συμπληρώνει σήμερα 213 μέρες ως πρώτος τιμονιέρης του υφυπουργείου, διάστημα που, όπως σημειώνει, πέρασε εν ριπή οφθαλμού. Αυτές είναι οι πιο γεμάτες και καταιγιστικές μέρες σε σχέση με την πολιτιστική διακυβέρνηση στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με 150 ακόμη να απομένουν μέχρι την καθοριστική ένταξη και του Τμήματος Αρχαιοτήτων που θα σημάνει την εδραιωτική αποπεράτωση της νέας δομής και με την κλεψύδρα της δικής του θητείας ν’ αδειάζει, ο πρώτος Υφυπουργός Πολιτισμού προβαίνει σ’ έναν απολογισμό της πιο πολύμοχθης αλλά και της πιο ενδιαφέρουσας περιόδου της ενασχόλησής του με τα κοινά.

– Πώς πέρασαν αυτοί οι έξι μήνες; Γρήγορα ή αργά; Θα έλεγα πάρα πολύ γρήγορα. Εν ριπή οφθαλμού…

– Τελικά, μπορεί κανείς να χτίσει τη Ρώμη σ’ ένα εξάμηνο; Για τη Ρώμη δεν γνωρίζω, αλλά για το Υφυπουργείο Πολιτισμού σίγουρα όχι. Δεν πρόκειται εξάλλου για ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ, ή μια πολιτιστική διοργάνωση. Πρόκειται για έναν κρατικό θεσμό, τον οποίο εμείς, όλοι όσοι εργαζόμαστε στον πολιτιστικό τομέα όλα αυτά τα χρόνια, περιμέναμε εδώ και δεκαετίες. Απ’ όσα όμως διδάχθηκα στο Μετσόβειο όταν σπούδαζα πολιτικός μηχανικός, γνωρίζω πως για τη σταθερότητα, τη μακροβιότητα και την ανθεκτικότητα ενός κτίσματος απαιτούνται γερές και καλά υπολογισμένες θεμελιώσεις.

– Τι σας δίδαξε αυτό το διάστημα της ζωής σας που δεν το γνωρίζατε ήδη; Η συμμετοχή στη διακυβέρνηση είναι ένα μεγάλο σχολείο. Βέβαια είχα και την πενταετή εμπειρία διοίκησης ενός ημικρατικού οργανισμού, του ΘΟΚ. Η άμεση επαφή με τη δημόσια διοίκηση, οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων, οι χειρισμοί που πρέπει να γίνουν για να επιτευχθεί ένας στόχος, η Βουλή των Αντιπροσώπων, οι συνεδρίες του Υπουργικού Συμβουλίου: είναι όλα ένα μεγάλο σχολείο για κάποιον που θέλει ν’ ασχοληθεί με τα κοινά.

– Τι θα θέλατε να βρει ο διάδοχός σας; Στο πολύ μικρό χρονικό διάστημα που είχαμε στη διάθεσή μας ανοίξαμε όλα τα θέματα που χρονίζανε για χρόνια. Αφού βέβαια πρώτα καταφέραμε να υπάρξουμε ως δομή- ξεκινήσαμε κυριολεκτικά από το μηδέν. Με τη βοήθεια και των συνεργατών μου, της Αν. Γενικής Διευθύντριας και των στελεχών των υπηρεσιών, θεωρώ πως τα περισσότερα έχουν δρομολογηθεί. Ευελπιστώ πως ο διάδοχός μου θα συνεχίσει την ενδελεχή αντιμετώπιση και επίλυση όλων αυτών των θεμάτων που απασχολούν τους δημιουργούς και το καλλιτεχνικό προσωπικό της χώρας μας.

– Ανησυχείτε ότι η αλλαγή σκυτάλης θα υπονομεύσει κάποια ανοιχτά μέτωπα; Δεν το νομίζω. Τα θέματα και οι πολιτικές είναι γνωστές, τις γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό. Για μας τους εργαζόμενους στον τομέα του Πολιτισμού τα θέματα αυτά είναι δεδομένα και μη διαπραγματεύσιμα. Είμαι σίγουρος ότι, όποια και να είναι η διακυβέρνηση, θα εγκύψει με το ενδιαφέρον που πρέπει σε όλα τα ζητήματα και θα συνεχίσει την προσπάθεια επίλυσης τους. Θα είναι άλλωστε προς το συμφέρον όλων μας. Ο Πολιτισμός και οι άνθρωποί του είναι για μένα η μεγαλύτερη και πολυτιμότερη περιουσία της χώρας μας στο διεθνή στίβο. 

– Γιατί άργησε τόσο το νομοσχέδιο για το καθεστώς του καλλιτέχνη, παρά το επείγον της υπόθεσης; Όχι μόνο δεν άργησε αλλά θεωρώ πως τρέχουμε εκατοστάρι γι’ αυτό το νομοσχέδιο, που ήταν εξάλλου και η βασική προτεραιότητα που έθεσα όταν ανέλαβα. Είναι για μένα το σημαντικότερο στοιχείο στην ανάπτυξη και εφαρμογή μιας σύγχρονης και ολιστικής στρατηγικής για τον πολιτισμό. Δεν μπορούμε να έχουμε σύγχρονη πολιτιστική ανάπτυξη αν οι εργαζόμενοι στον τομέα μας δεν αισθάνονται ισότιμοι με κάθε άλλο Κύπριο εργαζόμενο. Με τα ίδια δικαιώματα και ωφελήματα, αλλά και υποχρεώσεις. Μακάρι, όλα τα νομοσχέδια να προχωρούσαν με το ρυθμό που προχώρησε το δικό μας. Το νομοσχέδιο είναι έτοιμο και υφίσταται επεξεργασία από τις υπηρεσίες του Υφυπουργείου, ώστε να ακολουθήσει ο δεύτερος και τελικός γύρος της δημόσιας διαβούλευσης και η κατάθεση του στη Βουλή για ψήφιση. Θέλουμε να έχουμε τη συναίνεση και την αποδοχή στον μέγιστο βαθμό. Μας αφορά όλους και πρέπει να γίνει όσο το δυνατόν πιο σωστά. Λόγω της προεκλογικής περιόδου και του κλεισίματος της Βουλής ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί η διαδικασία πριν το τέλος αυτής της διακυβέρνησης.

– Τι είναι σημαντικό να αποφευχθεί ως προς την υπόθεση αυτή; Σίγουρα δεν θέλουμε ένα νομοσχέδιο- βιτρίνα για να πούμε απλά ότι το κάναμε. Από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανακοίνωσε το διορισμό μου -δύο μήνες πριν την επίσημη ανάληψη των καθηκόντων μου- παράτησα κάθε επαγγελματική μου ασχολία και είδα δεκάδες φορείς, δημιουργούς και καλλιτέχνες. Στόχος ήταν να αφουγκραστώ από πρώτο χέρι τα θέματα. Αυτό ήταν το πρώτο στάδιο διαβούλευσης. Στη συνέχεια -και ήταν και η πρώτη πρόταση του Υφυπουργείου στο Υπουργικό Συμβούλιο- εγκρίθηκε ομόφωνα η ανάθεση της συγγραφής του νομοσχεδίου στην Επίτροπο Νομοθεσίας. Μελετήσαμε τα διάφορα νομοσχέδια που υπάρχουν (ή δεν υπάρχουν) στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. Ξέρετε, είναι πολλοί που έχουν ανάλογα θέματα και δεν έχουν βρει ακόμη την ιδανική λύση.

– Ποιες είναι οι σημαντικότερες προκλήσεις για τη συνέχεια; Ουσιαστικά, είναι η ευτυχής ευόδωση όλων των θεμάτων τα οποία ανοίξαμε και τροχοδρομήθηκαν. Οι διάφορες νομοθεσίες που θα ενισχύσουν την πολιτιστική μας παραγωγή, τα φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις στον Πολιτισμό, η Πολιτιστική Αποκέντρωση, η Πολιτιστική Διπλωματία, ο Πολιτιστικός Τουρισμός, η ενδυνάμωση της εικόνας μας στο διεθνή χώρο μέσω του πολιτισμού μας. Και κυρίως να εμπεδωθεί ότι η αντίληψη που τοποθετεί τον πολιτισμό στο περιθώριο των κοινωνικών και εθνικών δράσεων είναι προ πολλού ξεπερασμένη. Όπως εξάλλου και η αντίληψη που θεωρεί τον πολιτισμό μια δαπάνη πολυτελείας, που απευθύνεται σε λίγους. Το Υφυπουργείο, ως ισότιμος εταίρος πλέον στη διακυβέρνηση, μπορεί να αναδείξει την δύναμη του Πολιτισμού και τη συμβολή του τόσο στην καινοτομία, όσο και την οικολογία, τη συμμετοχικότητα, την κοινωνική ένταξη και κυρίως την οικονομική ανάπτυξη. Θα πρέπει να πιστέψουμε στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες του τόπου και να αντιληφθούμε τη σημασία τους για την πρόοδο και την ανάπτυξη της Κύπρου.

– Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη αποτυχία σας; Και ποιο είναι το μεγαλύτερο απωθημένο σας, που μέχρι τώρα δεν καταφέρατε να πετύχετε; Να σας πω, είμαι εκ φύσεως αισιόδοξο άτομο και δεν σκέφτομαι με όρους επιτυχίας και αποτυχίας. Ίσως γι’ αυτό να ευθύνεται και το ότι πολύ νωρίς, στα 14 μου, βίωσα την προσφυγιά, που για μένα ήταν σίγουρα μια μεγάλη αποτυχία τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Θεωρώ πως όλα τα δύσκολα λύνονται με συστηματική δουλειά και προσήλωση. Θα ήθελα βέβαια να ήταν όλα λίγο πιο εύκολα στις καθημερινές διαδικασίες. Τα θέματα και τα προβλήματα δεν είναι δεδομένα για όλους. Κάθε μέρα χρειάζονται και δίνονται μάχες. Πάντως, μεγαλύτερη επιτυχία θεωρώ την κατά ένα εκατομμύριο αύξηση στο κονδύλι για τον Κινηματογράφο. Πιστέψτε με δεν ήταν καθόλου εύκολο, από κάθε άποψη!

– Είστε ικανοποιημένος από την προεργασία που έχει γίνει για την ομαλή ένταξη του Τμήματος Αρχαιοτήτων; Πολύ. Και είμαι σίγουρος πως θα προχωρήσει ομαλά. Είμαστε σε στενή επαφή η οποία θα εντατικοποιηθεί τους προσεχείς μήνες μέχρι την 1^η Ιουλίου.

– Ποια θεωρείτε τα σημαντικότερα οφέλη που θα αποκομίσει το Τμήμα Αρχαιοτήτων και πόσο γρήγορα θα συμβεί αυτό; Η πολιτιστική κληρονομιά είναι η κορωνίδα του κυπριακού πολιτισμού. Λίγες χώρες έχουν το προνόμιο να διαθέτουν μια τόσο μεγάλη και σημαντική ιστορία. Εντασσόμενο το Τμήμα Αρχαιοτήτων στο Υφυπουργείο Πολιτισμού αποκτά κι αυτό τη δική του αποκλειστική κρατική δομή. Αποτελεί δε βασικό άξονα της ραχοκοκαλιάς μας μαζί με τον Νεότερο και τον Σύγχρονο Πολιτισμό. Άμεσα οι διαδικασίες θα γίνουν πιο ευέλικτες και οι δράσεις πιο στοχευμένες. Παράλληλα, μαζί με το τόσο αξιόλογο επιστημονικό προσωπικό του Τμήματος, θα προωθηθούν συνέργειες με τον σύγχρονο πολιτισμό, όπως τέθηκαν κι από την UNESCO στην Mondiacult στο Μεξικό. Είναι σημαντικό να έχεις τη δική σου φωνή μέσα από ένα υπουργείο αποκλειστικά αφιερωμένο στο θέμα σου.

– Πόσο σίγουρος είστε ότι η εξαγγελθείσα μετεξέλιξη του Διεθνούς Φεστιβάλ Κύπρια θα είναι επωφελής; Σίγουρος δεν είναι ποτέ κανείς και για τίποτα. Θα πρέπει όμως να τολμά «να σπάσει τα αυγά για να γίνει η ομελέτα» όπως κι εσείς κάποτε εύστοχα γράψατε. Όταν ξεκίνησαν τα ΚΥΠΡΙΑ, το φεστιβαλικό τοπίο ήταν τελείως άγονο. Δεν υπήρχε τίποτα. Μετά από 30 χρόνια τα ΚΥΠΡΙΑ έκλεισαν τον κύκλο τους. Σήμερα, έχουμε ένα ανθηρό φεστιβαλικό τοπίο, σε όλες τις τέχνες, με ανθρώπους δυναμικούς και δημιουργικούς που με την κατάλληλη στήριξη μπορούν να κάνουν θαύματα. Αν διαβάσετε τα κριτήρια συμμετοχής στο πρόγραμμα θα δείτε ότι η βασική επιδίωξη πέραν της ποιότητας του φεστιβάλ είναι και η περαιτέρω ανάπτυξή τους, ώστε να μπορέσουν να αποκτήσουν και διεθνή υπόσταση. Κι αυτό θα γίνει με περισσότερη εξειδικευμένη τεχνογνωσία, διεύρυνση του κοινού, δικτύωση στο εξωτερικό, συστηματική επιμόρφωση. Κι όλα αυτά στο πλαίσιο της εξωστρέφειας και της οριζόντιας πολιτιστικής ανάπτυξης που προβλέπει ο στρατηγικός σχεδιασμός μας.

– Θα πρέπει να ξεχάσουμε κάποιες μεγάλες και απαιτητικές παραγωγές που μόνο στο πλαίσιο ενός κρατικού φεστιβάλ μπορούσαμε να δούμε; Φυσικά και όχι. Ακριβώς σ’ αυτό στοχεύει η μετεξέλιξη των ΚΥΠΡΙΩΝ. Πλέον έχουμε πολλά αξιόλογα φεστιβάλ παγκύπρια, τα οποία θα βοηθηθούν ώστε να αναπτύξουν τα προγράμματά τους και με παραγωγές στις οποίες αναφέρεστε. Ούτως ή άλλως τα φεστιβάλ που θα επιχορηγηθούν θα έχουν πρώτα υποβάλει τον σχεδιασμό τους ο οποίος και θα αξιολογηθεί. Η ποιότητα των παραγωγών είναι βασικό στοιχείο για την επιλεξιμότητα της επιχορήγησης, μαζί με άλλα αναπτυξιακά κριτήρια. 

– Θα λέγατε ότι ο Πολιτισμός ανεβαίνει ιεραρχικά; Κερδίζει την εκτίμηση του κόσμου; Σαφέστατα. Μέσω του Υφυπουργείου, ο Πολιτισμός είναι πλέον ισότιμος «παίκτης». Τόσο στο εσωτερικό όσο και στο διεθνή χώρο. Η φωνή μας θεωρώ πως άρχισε πλέον να ακούγεται πιο καθαρά και πιο δυνατά. Αυτή είναι και η δουλειά μας εξάλλου. Διεκδικούμε με αξιώσεις το μερίδιό μας στον κρατικό κορβανά. Τα μηνύματα που παίρνουμε καθημερινά είναι και θετικά και ελπιδοφόρα. Οφείλουμε, εξάλλου, να αναδείξουμε τους δημιουργούς μας και να αποκτήσουν την υπόσταση που τους αρμόζει. Μπορούμε επίσης να κάνουμε τη χώρα μας ένα ελκυστικό προορισμό για διεθνή καλλιτεχνική δραστηριότητα.

– Σε προσωπικό επίπεδο, πώς φαντάζεστε τον εαυτό σας και την επόμενη μέρα μετά την αποχώρηση από τη θέση; Αν κάτι διδάχθηκα όλα αυτά τα χρόνια -σε λίγο κλείνω τα 63- είναι να μην φαντάζομαι το αύριο αλλά να ζω το σήμερα. Είμαι άνθρωπος που του αρέσουν οι προκλήσεις, το καινούργιο, το άγνωστο. Δεν έχω συγκεκριμένα σχέδια για το μέλλον. Σίγουρα όμως με ενδιαφέρουν τα κοινά, πάντοτε είχα και στάση και θέση. Πάντοτε στη ζωή μου ακολουθώ τη συμβουλή ενός πολύ σημαντικού φίλου: «άσε τα πράγματα να πάρουν τον δρόμο τους»…

– Πόσο μακρινό όνειρο είναι η εγκατάσταση όλων των κύριων υπηρεσιών του ΥΦΠΟ σε ενιαίο κτήριο; Ελπίζω όχι πολύ μακρινό. Με την ένταξη και του Τμήματος Αρχαιοτήτων, το Υφυπουργείο θα έχει πλέον την ολοκληρωμένη του σύνθεση. Ήδη έχουμε αρχίσει διαβήματα για την εγκατάσταση σε ενιαίο κτίριο, κάτι που θεωρώ απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία μας.

– Έχει προχωρήσει ικανοποιητικά το θέμα της στελέχωσης; Στο πλαίσιο του στρατηγικού μας σχεδιασμού έχουμε ήδη υποβάλει στα αρμόδια τμήματα όλες μας τις ανάγκες. Οι διαδικασίες βέβαια της δημόσιας υπηρεσίας είναι συγκεκριμένες και μερικές φορές χρονοβόρες. Όμως τα θέματα λύνονται και προχωρούν ώστε να στελεχωνόμαστε κατάλληλα.

– Τι λείπει κραυγαλέα, κατά τη γνώμη σας, από τις πολιτιστικές υποδομές της Κύπρου; Πολλά. Στόχος είναι να αποκτήσουμε ένα δίκτυο υποδομών υψηλών προδιαγραφών παγκύπρια, το οποίο να ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα. Αρχή γίνεται με το νέο Κυπριακό Μουσείο. Σύντομα προκηρύσσεται ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την Κυπριακή Βιβλιοθήκη. Μας λείπει ένα κατάλληλο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, κτίρια για τη Μουσική, την Όπερα και τον Χορό. Σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες πολιτιστικές υποδομές, κρατικές, δημοτικές, περιφερειακές αλλά και ιδιωτικές να δημιουργηθεί ένα παγκύπριο δίκτυο με τις ανάλογες δραστηριότητες. Αυτό αρμόζει σ’ ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος.

– Πώς θα περιγράφατε την αποτελεσματικότητα της σχέσης του Υφυπουργείου με τους εποπτευόμενους φορείς; Έχουμε πολύ καλές σχέσεις με τους εποπτευόμενους φορείς. Τον ΘΟΚ, το Ίδρυμα Συμφωνικής Ορχήστρας Κύπρου, το Ίδρυμα Πολιτισμού Ορεινών Κοινοτήτων, το Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης, το Μουσείο Κώστα Αργυρού. Φυσικά, οι οργανισμοί και τα ιδρύματα αυτά, είτε δημοσίου είτε ιδιωτικού δικαίου, έχουν τα διοικητικά τους συμβούλια, τους διευθυντές τους, το προσωπικό τους, το όραμα τους. Ο στρατηγικός μας ρόλος είναι να διευκολύνουμε την ομαλή λειτουργία τους κι αυτό πράττουμε.

– Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις στο εξής για οργανισμούς όπως ο ΘΟΚ και η Συμφωνική Ορχήστρα; Όπως και για κάθε σύγχρονο πολιτιστικό οργανισμό στην Κύπρο ή στον διεθνή χώρο: η εξωστρέφεια, η διεθνής δικτύωση και παρουσία, η καλλιέργεια και η ανάπτυξη του κοινού, η καινοτομία, η σύνδεση με την τοπική κοινωνία, η συμμετοχικότητα, η διαφάνεια και η βιωσιμότητα. Αυτές είναι και οι μεγαλύτερες προκλήσεις για όλες τις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες παγκόσμια.

Ελεύθερα, 29.1.2023