Πολλά από τα θεωρούμενα ως “τσιτάτα” γλωσσικά λάθη ερμηνεύονται γλωσσικά και συχνά είναι… λιγότερο λάθη απ’ όσο νομίζουμε.
Είναι γνωστή η έκφραση «από ανέκαθεν» ως πρόχειρο παράδειγμα σολοικισμού, που οφείλεται στην «άγνοια», όπως πιστεύουμε, ορισμένων χρηστών του λόγου και στην αδυναμία τους να εντοπίσουν την επανάληψη. Έτσι, βρίσκουμε πως είναι λανθασμένες εκφράσεις του τύπου: ψες το βράδυ, μικρό παιδάκι, νέα κοπέλα, από ανέκαθεν (-θεν σημαίνει «από») κ.λπ.
Πολλά, όμως, απ’ αυτά τα παραδείγματα δεν είναι, στην πραγματικότητα, λάθη. Ας πούμε, στο παράδειγμα «από ανέκαθεν», πράγματι η κατάληξη –θεν στα Αρχαία σημαίνει από, όμως ήδη από τον Όμηρο χρησιμοποιείται για να δηλώνει τη στάση σε τόπο, αντί την κίνηση. Επομένως, ο Όμηρος «έσφαλλε» και ευτυχώς που το… ανακαλύπτουμε εμείς μετά από 3.000 χρόνια.
Η αλήθεια είναι πως το «-θεν» ως εξασθενημένο νοηματικά (πόσοι γνωρίζουν σήμερα ότι σημαίνει από;) χρειάστηκε τη συμπλήρωση του από για να συνεχίσει να εκφράζει την πρόθεση. Το ίδιο συμβαίνει και με την έκφραση «μικρό παιδάκι», αφού εξαιτίας της ευρείας χρήσης του υποκορισμού στα Νέα Ελληνικά, «παιδάκι» δεν σημαίνει πια υποχρεωτικώς τον μικρό, όπως καφεδάκι δεν σημαίνει λίγο καφέ, απογευματάκι σύντομο απόγευμα, μπαράκι στενάχωρο μπαρ.
Ο πολύς Γεώργιος Χατζηδάκις γράφει για το -θεν: «αι εις -θεν λήγουσαι αντωνυμίαι παρελάμβανον την πρόθεσιν από, τότε το μεν επικούρημα τούτο, το κατ’ αρχάς απλώς επί το εκφραστικώτερον παραλαμβανόμενον, καθίσταται κατά μικρόν αναγκαίον συστατικόν του πρότερον καθ’ εαυτό λεγομένου γλωσσικού στοιχείου, τούτο δε βαθμηδόν εξασθενούται αληθώς, και δι’ αυτό δεν δύναται πλέον βραδύτερον να επαναλάβει και ανακτήσει την πρότερον αυτού δύναμιν και ζωήν» 1.
Επομένως, η αβασάνιστη καταδίκη λέξεων και εκφράσεων της γλώσσας -που οφείλεται στην προσέγγιση εκείνη όπου κανείς επαφίεται στο προσωπικό, γλωσσικό του αισθητήριο και μόνο- είναι εντελώς λανθασμένη και ανεπαρκής, αν και πολύ συνήθης. Πολλοί άνθρωποι που έχουν αναπτύξει το γλωσσικό τους αισθητήριο και ξέρουν μάλιστα δυο πράγματα για την ορθή χρήση του λόγου, αναπτύσσουν παράλληλα και μια τάση γλωσσικής αστυνόμευσης, άκαρπης ως επί το πλείστον, η οποία όμως οδηγεί σε εσφαλμένες κρίσεις για το «σωστό» και το «λάθος» από τον πολύ κόσμο.
Όμως, συνιστά μέγα σφάλμα να εξετάζει κανείς τα γλωσσικά φαινόμενα καθήμενος αναπαυτικά στην πολυθρόνα του (armchair approach), χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις εξελίξεις που μπορεί να επιφέρει το γλωσσικό αίσθημα που δεν χαρίζεται σε κανένα, στη δομή, το λεξιλόγιο, τις γραμματικές και συντακτικές σχέσεις μιας γλώσσας. Υπάρχουν, βεβαίως, τα καθημερινά γλωσσικά λάθη (πολλά τέτοια διαπράττουν καθημερινά και οι γλωσσαμύντορες), όμως σε επίπεδο δομής είναι τουλάχιστον επιπολαιότητα και ασυγχώρητη στενοκεφαλιά να θέτει κανείς στην προκρούστεια κλίνη του, ό,τι δεν του αρέσει απ’ αυτά που λέγονται και γράφονται.
1 Χατζηδάκι Γ.Ν: Γλωσσολογικαί Έρευναι, τομ.Α’, («Περί γενέσως της καταλήξεως –θεν»), εν Αθήναις, 1934, σελ. 467-471.
