Ο Θάνος Κονδύλης ένιωθε πάντα την ανάγκη να γράφει κάτι για τη Σμύρνη, είτε μυθοπλασία, είτε ιστορική μελέτη. Στο νέο του μυθιστόρημα με τίτλο «Γράμματα από τη Σμύρνη» περιγράφει μια ιστορία γεμάτη από αρώματα της παλιάς Σμύρνης και την αυτοθυσία μιας γυναίκας για τον αγαπημένο της. Μ’ αυτή την αφορμή, ο συγγραφέας και ιστορικός μιλά για το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για την κρίσιμη αυτή περίοδο της ελληνικής ιστορίας, καθώς επίσης για το επερχόμενο επιστημονικό του πόνημα με θέμα τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης. Όντας μόνιμος κάτοικος Κύπρου και Λεμεσού από το 2015, αναφέρεται επίσης στη σχέση της ελληνικής λογοτεχνίας με το κυπριακό τραύμα του 1974.
– Τι καθιστά την Καταστροφή της Σμύρνης ένα τόσο δημοφιλές λογοτεχνικά θέμα; Η Σμύρνη ήταν με κάθε έννοια ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στο χώρο της λογοτεχνίας. Πάντοτε γοήτευε συγγραφείς και αναγνώστες. Ειδικά η περίοδος της καταστροφής της πόλης από τους Τούρκους πάντα συγκινούσε κάθε Έλληνα. Επιπρόσθετα, λίγο- πολύ όλοι οι Έλληνες έχουμε κάποιο δεσμό με τη Μικρά Ασία, αρκετοί δε κι από την ίδια τη Σμύρνη. Όταν είχα γράψει το πρώτο μου βιβλίο για τη Σμύρνη με τίτλο «Η αρχόντισσα της Σμύρνης» (Ψυχογιός, 2010) είχα να πω και μία δική μου ιστορία. Όταν είχα ξεκινήσει να το γράφω, κάνοντας μια μικρή έρευνα ανακάλυψα εντελώς τυχαία σε αρχεία ότι κάποιος κλάδος της δικής μου οικογένειας είχε πράγματι έρθει από τη Σμύρνη τις ημέρες της καταστροφής. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι η συναισθηματική μου φόρτιση σε σχέση μ’ αυτή την πόλη- σύμβολο είναι πολύ μεγάλη. Πάντα ένιωθα την εσωτερική ανάγκη να γράφω κάτι γι’ αυτήν- είτε λογοτεχνικό είτε και ιστορικό.
– Πόσο απαραίτητο είναι το επιστημονικό υπόβαθρο σε σχέση με τη φαντασία για τη συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος; Όταν κάποιος γράφει ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να είναι ικανός να κρατά την ισορροπία ανάμεσα στην ιστορία και τη λογοτεχνία, την επιστήμη και τη φαντασία. Οι μυθιστοριογράφοι που έχουν ιστορικό επιστημονικό υπόβαθρο, πρέπει να είναι δύο φορές πιο προσεκτικοί. Ο λογοτέχνης που ασχολείται με το ιστορικό μυθιστόρημα οφείλει να είναι τίμιος τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και στους αναγνώστες του. Είναι απαραίτητη η πολύ καλή ιστορική γνώση της περιόδου με την οποία ασχολείται, αν είναι αδύνατον στο μέγιστο βαθμό. Έτσι η ιστορική αφήγηση θα δεθεί αρμονικά με τη γενικότερη μυθιστορία που θα αναπτύξει ο συγγραφέας και αποτελεί προϊόν φαντασίας.
– Το τραύμα της καταστροφής δεν επηρεάζει την αντικειμενικότητα της καταγραφής του ιστορικού πλαισίου ενός μυθιστορήματος; Οπωσδήποτε, όλοι οι λογοτέχνες που ασχολούμαστε με το θέμα «Σμύρνη» και κυρίως με την υπόθεση της καταστροφής το 1922 είμαστε συναισθηματικά φορτισμένοι, προσπαθώντας να δώσουμε στον αναγνώστη με τις πιο αδρές γραμμές εκείνη την περίοδο. Πράγματι, υπάρχει ένας φόβος στην ψυχή του συγγραφέα ότι μπορεί η αντικειμενικότητά του να πληγεί από τη συναισθηματικότητα που τον διακατέχει καθώς γράφει. Γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να είναι πολύ πιο προσεκτικός κι όσο γίνεται πιο αντικειμενικός όταν συνθέτει τη μυθ-ιστορία του.
– Με ποιο πρίσμα ερμηνεύουμε 100 χρόνια μετά τις θηριωδίες του 1922; Είμαστε αρκετά απόμακροι από τα γεγονότα εκείνης της χρονιάς που επηρέασαν ανεξίτηλα την ιστορία του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, αλλά και του Ελληνισμού γενικότερα. Ό,τι γνωρίζουμε είναι από αφηγήσεις προσφύγων που έφτασαν από τη Μικρά Ασία και τώρα πια έχουν παρέλθει από τη ζωή. Στη σημερινή εποχή οφείλουμε να είμαστε όσο μπορούμε πιο αντικειμενικοί όταν στεκόμαστε μπροστά στα γεγονότα και τα καταγράφουμε στα κείμενά μας. Ως προς τη λογοτεχνική εκτίμηση αυτής της περιόδου ο συγγραφέας οφείλει να κρατάει μία μέση στάση όταν καταγραφεί την πραγματικότητα και να μην προβαίνει, όσο αυτό είναι δυνατόν, σε συναισθηματικές εξάρσεις που μπορούν να επηρεάσουν την αντικειμενικότητα του έργου του.
– Τι μπορούμε να αποκαλύψουμε για το επερχόμενο ιστορικό σας πόνημα με θέμα την πυρκαγιά της Σμύρνης; Ουσιαστικά πρόκειται για την «ιστορία της φωτιάς» που κατέστρεψε τη Σμύρνη την περίοδο 13-15 Σεπτεμβρίου 1922. Είναι ένα πρωτοποριακό έργο μιας και αποκλειστικά μ’ αυτό το θέμα ουσιαστικά δεν έχει ασχοληθεί κανείς ιστορικός μέχρι σήμερα. Οπωσδήποτε υπάρχουν διάσπαρτες πληροφορίες σε διάφορα ιστορικά πονήματα που αφορούν την καταστροφή της Σμύρνης. Αλλά κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να συγκεντρώσει στοιχεία που αφορούν ξεχωριστά την κάθε ημέρα της πυρκαγιάς. Επιπλέον, σ’ αυτό το έργο ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία της φωτιάς και της καταστροφής σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και ώρα με την ώρα. Το σημαντικό είναι ότι το έργο αυτό βασίστηκε σχεδόν αποκλειστικά σε μαρτυρίες ξένων κατοίκων της πόλης, Άγγλων, Γάλλων, Ιταλών και άλλων Ευρωπαίων. Συμπεριλαμβάνονται ακόμα και μαρτυρίες Τούρκων που παραδέχονται την πυρπόληση της πόλης από συντοπίτες τους. Στόχος είναι να καταδείξουμε ότι η φωτιά ήταν αποκλειστικά έργο των Τούρκων στρατιωτών και πολιτών κι όχι Ελλήνων και Αρμενίων όπως η σύγχρονη τουρκική ιστορία προβάλλει. Το έργο θα εκδοθεί μέσα στον Σεπτέμβριο ή τον Οκτώβριο το 2022 με πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό και πρωτότυπες μαρτυρίες.
– Ζώντας στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια, ποιες αντιστοιχίες διακρίνετε από λογοτεχνικής σκοπιάς στη διαχείριση του τραύματος του 1974 σε σχέση μ’ εκείνο του 1922; Η καταστροφή στην Κύπρο το 1974 δεν έχει πολλά κοινά από λογοτεχνικής άποψης με την καταστροφή της Σμύρνης. Γενικά, μ’ αυτή την περίοδο της κυπριακής ιστορίας ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά οι Κύπριοι λογοτέχνες. Οι Ελλαδίτες ομότεχνοί τους τηρούν μία στάση απόμακρη από τα τρομερά γεγονότα. Για κάποιον λόγο φαίνεται σαν να αδιαφορούν ή να έχουν πλήρη άγνοια για την κυπριακή ιστορία, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Αντίθετα, η Σμύρνη αποτελεί δημοφιλέστατο θέμα. Ακόμα κι αν η τραγωδία της Κύπρου χρονολογικά είναι πολύ πιο κοντά, δυστυχώς η νεοελληνική λογοτεχνία δεν ασχολείται όσο θα όφειλε. Ευελπιστώ ότι στα μελλοντικά χρόνια θ’ αναδειχθεί λογοτεχνικά εξίσου μ’ αυτή της Σμύρνης. Επιτρέψτε μου πάντως να πω ότι προσωπικά την έχω θίξει εκτενώς στο μυθιστόρημά μου «Το κορίτσι με τα τριαντάφυλλα» (Ψυχογιός, 2016).
Ελεύθερα, 17.7.2022
