Ο Παντελής Μπουκάλας υπογράφει με το «Μάγουλο της Παναγίας» μια βιογραφική εικασία για τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, η οποία αντλεί από τη φαντασία όσο και από μαρτυρίες, ιστοριογραφήματα, δημοτικά τραγούδια, λαογραφικές αναφορές. Πρόκειται για ένα θεατρικής μορφής πεζογράφημα, προορισμένο να ανέβει στη σκηνή. Κατά τον καταξιωμένο ποιητή, συγγραφέα, δημοσιογράφο και μεταφραστή η διαχρονική λαϊκή αγάπη στο πρόσωπο του ατίθασου και ελευθερόστομου Γιου της Καλογριάς ερμηνεύεται από ποικίλα στοιχεία του βίου και του αυθεντικά λαϊκού χαρακτήρα του, αλλά όχι με τα σχήματα μιας φορμαλιστικής ψυχανάλυσης.
– Ποια χαρακτηριστικά συγκροτούν την ιστορική δημοτικότητα του Γ. Καραϊσκάκη; Αν εμπιστευτούμε τις σχετικές έρευνες της κοινής γνώμης, πράγμα όχι αυτονόητο, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ανταγωνίζεται σε δημοτικότητα τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, χωρίς πάντως και να τον προσπερνάει. Τη διαχρονική λαϊκή αγάπη στο πρόσωπό του την ερμηνεύουν ποικίλα στοιχεία του βίου και του χαρακτήρα: η λεβεντιά του, που τον οδηγούσε πάντα στην πρώτη γραμμή της μάχης, να ριψοκινδυνεύει μαζί με τα παλικάρια του, ενίοτε δε τον οδηγούσε σε κινήσεις θεατρικής περιφρόνησης των εχθρών, πράγμα που τον εξέθετε στα βόλια τους· η στρατηγική οξύνοιά του· ο αυθορμητισμός του, εκδηλωμένος και στην αχαλίνωτη γλώσσα του· η απόφασή του, απόρροια της σταδιακής ωρίμασής του, να υποτάξει τον ατίθασο και φίλαρχο χαρακτήρα του στις ανάγκες και τα σχέδια της Επανάστασης και της Διοίκησης· ο θάνατός του στο πεδίο της μάχης με τους Τούρκους, που παραμένει αδιευκρίνιστος.
– Πού αποδίδετε εσείς την παροιμιώδη αθυροστομία του; Σαν παθιασμένος λαϊκός άνθρωπος, ο Καραϊσκάκης αδιαφορούσε για τον καθωσπρεπισμό και τη διπλωματική γλώσσα. Του ήταν αδύνατο να λογοκρίνει τα αισθήματά του, ίσως και να το θεωρούσε ανήθικο. Με την ευχέρειά του να πλέκει σε δεκαπεντασύλλαβους στίχους τον θυμό του, την ειρωνική του διάθεση και τη σταθερή όρεξή του να πειράζει τους μεν συμπολεμιστές του για να τους εγκαρδιώνει, τους δε πολεμίους για να τους εξευτελίζει, μιλούσε όπως ακριβώς ένιωθε και σκεφτόταν. Δεν νομίζω ότι συντρέχει λόγος να ερμηνεύσουμε με τα σχήματα μιας φορμαλιστικής ψυχανάλυσης τον αυθεντικά λαϊκό χαρακτήρα του. Η αθυροστομία του σπανίως ήταν άσκοπη. Συνήθως υπηρετούσε το τερπνό μετά του ωφελίμου.
– Ποιο αποκαλυπτικό μήνυμα επιφυλάσσει ο Καραϊσκάκης για τον ανυποψίαστο Έλληνα του 21ου αιώνα; Επαναστάτες και ήρωες δεν γεννιόμαστε. Γινόμαστε. Αυτό πιστεύω μάς διδάσκει ο βίος του Καραϊσκάκη. Τον «μούλο», τον «Γύφτο», που αρχικά δεν ονειρευόταν τίποτε σπουδαιότερο από το αρματολίκι των Αγράφων, τον έπλασε επαναστάτη η ίδια η Επανάσταση, κι αυτό είναι ένας εξαιρετικός γνώμονας για να κατανοήσουμε την τεράστια απλευθερωτική δυναμική της. Ο καπετάνιος υπέταξε το θηριώδες Εγώ του στον Σκοπό, όταν, με καιρό και με κόπο, με αίμα και με λάθη, συνειδητοποίησε ότι ο Σκοπός υπερβαίνει κάθε ατομική φιλοδοξία. Έτσι μπόρεσε να θυσιάσει τις σχέσεις του με την οικογένειά του (δεν πήγε καν να δει τον νεογέννητο γιο του Σπύρο στον Κάλαμο ούτε και να κηδέψει τη σύζυγό του) και τελικά να αυτοθυσιαστεί στο Φάληρο, ανεβαίνοντας στο άλογο και πολεμώντας παρότι βαριά άρρωστος.
– Αποκωδικοποιούν σωστά οι σύγχρονοι Έλληνες τα συμβάντα της ταραγμένης εκείνης εποχής; Φοβάμαι πως όχι. Η εκπαίδευση, που συνεχίζει να θεμελιώνεται σε μανιχαϊστικά σχήματα, δεν μας προετοιμάζει σωστά. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του 1821 παραμένουν στα επιτοίχια κάδρα τους σαν φαντάσματα, όχι σαν άνθρωποι με σάρκα και οστά, με ιδέες και πάθη. Η ιστορία της επιστήμης εξακολουθεί να βρίσκεται σε παράλληλη τροχιά προς τη δημόσια ιστορία, αυτήν που κατασκευάζουν οι πανηγυρικοί με τα εξιδανικευτικά στερεότυπά τους και την άρνησή τους να δουν καταπρόσωπο κάποιες από τις δυσάρεστες στιγμές του Αγώνα. Έπειτα από διακόσια χρόνια ο επίσημος λόγος συνεχίζει να αντιμετωπίζει σαν ταμπού ζητήματα για τα οποία μίλησαν ευθαρσώς στα Απομνημονεύματά τους αρκετοί από τους πρωταγωνιστές του Σηκωμού.
– Ποιοι παράγοντες είναι αυτοί που πλάθουν τους ήρωες; Ο καθένας δημιουργείται από διαφορετική ψυχική και πνευματική ύλη. Κι όπως ξέρουμε και από τους παππούδες μας που πολέμησαν στα βουνά της Αλβανίας και στην Αντίσταση, κανένας τους δεν ήξερε πόσες και ποιες δυνάμεις έκρυβε μέσα του. Ήρωα σε κάνει η δεινή ανάγκη της πατρίδας σου, όταν αξιώνει και τον θάνατό σου, εκτός από την έντιμη ζωή σου. Αυτό βέβαια σημαίνει ότι κατανοείς πως η πατρίδα σου είσαι εσύ, όχι κάποιος άλλος ή κάποιοι άλλοι.
