Οι Ρωμιοί της Πόλης κατά τον τελευταίο αιώνα

Νεκταρία Αναστασιάδου, «Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης», εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Η Νεκταρία Αναστασιάδου συστήθηκε στο ευρύ κοινό μέσω του πρώτου της μυθιστορήματος, του αγγλόφωνου A Recipe for Daphne [Μια συνταγή για τη Δάφνη], που δημοσιεύτηκε το 2021 από το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο στο Κάιρο. Ανάμεσα σε άλλες διακρίσεις, το βιβλίο εκείνο έφτασε στη βραχεία λίστα των Βραβείων Ράνσιμαν 2022 και στη μακρά λίστα του Dublin Literary Award της ίδιας χρονιάς. Ήδη από πιο πριν, όμως, η Αναστασιάδου είχε καταφέρει να προσελκύσει μερικές χιλιάδες ακολούθων στον λογαριασμό της στο Twitter, όπου τακτικά δημοσιεύει ιδιωματισμούς της ελληνικής γλωσσικής ποικιλίας των Ρωμιών της Πόλης, γνωστής και ως «Πολίτικα».

Το δεύτερο μυθιστόρημά της, αυτή τη φορά στα Ελληνικά και με τίτλο Στα πόδια της αιώνιας άνοιξης, μας παίρνει κατευθείαν στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης – όχι μόνο δραματουργικά, από άποψη πλοκής, αλλά και γλωσσικά. Κι αυτό γιατί ολόκληρο το μυθιστόρημα, από την πρώτη μέχρι την τελευταία του σελίδα, είναι γραμμένο στο ελληνικό γλωσσικό ιδίωμα της Κωνσταντινούπολης.

Το μυθιστόρημα αφηγείται στο πρώτο πρόσωπο η πρωταγωνίστρια της Αναστασιάδου, η Αθηνά, μια Ρωμιά της Πόλης, που έζησε τα Σεπτεμβριανά, τις απελάσεις, «ένα μάτσο χούντες», αλλά και μια σειρά από αρραβώνες και αποτυχημένες ερωτικές σχέσεις. Η ιστορία εκτυλίσσεται το 2016, όταν η Αθηνά ετοιμάζεται να συναντήσει τον Ραφαήλ, έναν παλιό της εραστή, σε ένα ραντεβού που έδωσαν σαράντα χρόνια νωρίτερα. Όσο η Αθηνά ετοιμάζεται για το ραντεβού αναπολώντας το παρελθόν της, τόσο μπλέκεται σε συζητήσεις, διαφωνίες και καβγάδες με φίλους και γείτονες.

Το βασικό σκηνικό της ιστορίας είναι το Μπερεκετλί Παλάς, η πολυκατοικία (ή «απαρτμάν») όπου ζει η Αθηνά και οι περισσότεροι άλλοι ήρωες του βιβλίου. Το Μπερεκετλί Παλάς και οι χαρακτήρες του λειτουργούν ως μια θαυμάσια αλληγορία για την Πόλη: το χτίριο που σιγά-σιγά αφήνεται στη φθορά του χρόνου, τα άτομα διαφορετικών γλωσσών, θρησκειών και σεξουαλικών προτιμήσεων που ζουν πλάι-πλάι, οι φιλίες, οι έχθρες αλλά και οι παρεξηγημένες ερμηνείες του παρελθόντος και της ιστορίας είναι μια υπέροχη μικρογραφία του κόσμου της Πόλης, που όχι μόνο υπάρχει, αλλά είναι ολοζώντανος: δημιουργεί, μαγειρεύει, ερωτεύεται, μαλώνει, φιλιώνει και – κατά το πολίτικο ιδίωμα – μιλεί, μιλεί, μιλεί.

Μέσα από τις ιστορίες και τις συζητήσεις της Αθηνάς με τους υπόλοιπους ήρωες μαθαίνουμε όχι μόνο την προσωπική ιστορία της πρωταγωνίστριας, αλλά και την ιστορία όλης της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης κατά τον τελευταίο αιώνα. Η δομή του όλου βιβλίου, και του πώς η Αναστασιάδου έστησε όλο αυτό το οικοδόμημα, αποτελεί ένα θαυμάσιο συγγραφικό σεμινάριο για το πώς μπορεί κανείς να μάθει για το όλον εξετάζοντας εις βάθος το μερικό.

Η ίδια η Αθηνά προσπαθεί, όσο ετοιμάζεται για το ραντεβού, ν’ απελευθερωθεί από παγιωμένες απόψεις και αντιλήψεις για τους «άλλους» της Πόλης και ν’ αφήσει πίσω της όσα τη βαραίνουν. Η μεταμόρφωση της Αθηνάς – το πώς σιγά-σιγά σηκώνεται η ομίχλη μπροστά από τα μάτια της και ξεκινά να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά – είναι συναρπαστική. Ως προς αυτή τη διαδικασία μεταμόρφωσης, η Αθηνά μού θύμισε την Έλενορ Όλιφαντ από το Η Έλενορ Όλιφαντ είναι απολύτως καλά της Gail Honeyman ή τη Ρέιτσελ Γουόλς από το Οι διακοπές της Ρέιτσελ της Marian Keyes. Η δε ορμή της φωνής της Αθηνάς έφερε στον νου μου τη φωνή της ηρωίδας της Elena Ferrante από το βιβλίο της Η χαμένη κόρη: αυτές είναι φωνές που σ’ αρπάζουν απ’ την πρώτη τους λέξη και δεν σ’ αφήνουν μέχρι την τελευταία.

Σε ολόκληρο το βιβλίο δεν υπάρχει ούτε μία υποσημείωση. Οι λέξεις των Πολίτικων χρησιμοποιούνται οργανικά μέσα στο υπόλοιπο κείμενο, με τρόπο που ο αναγνώστης να καταλαβαίνει ακριβώς τι θέλουν να πουν οι χαρακτήρες της ιστορίας, χωρίς την ανάγκη οποιασδήποτε επεξήγησης. Το γλωσσικό στοιχείο του βιβλίου είναι εξαιρετικά σημαντικό για όλους εμάς που χρησιμοποιούμε – ή θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε – τη γλωσσική ποικιλία της κυπριακής ελληνικής στον γραπτό λόγο μας. Μέσα από τη γραφή της, η Αναστασιάδου κάνει ένα μάστερκλας για το πώς, στα χέρια μιας συγγραφέως που ξέρει πώς να αφηγηθεί μια ιστορία, η διαφορετικότητα της γλώσσας προσδίδει, αντί να αφαιρεί, στο συνολικό αποτύπωμα του βιβλίου.