Παλαιά και νέα έργα του Βαλεντίνου Χαραλάμπους παρουσιάζονται από τις 17 Μαΐου στη γκαλερί Stand in Line στη Λευκωσία σαν μια γιορτή αφιερωμένη στην κεραμική του δημιουργία των τελευταίων εβδομήντα χρόνων. Ο εμβληματικός κεραμίστας συνδυάζει την παράδοση της Ανατολής με την αρχαία ελληνική και αιγυπτιακή τέχνη για να δώσει ένα καινούργιο κράμα αισθητικής, φαντασίας, δεξιοσύνης και ακρίβειας.

Όταν το χέρι ενός πραγματικού καλλιτέχνη γίνεται αρμός για να επιτευχθεί μια δημιουργία, να αποτυπωθεί μια πνευματική έκφραση και να αναζητηθεί η εσωτερική αλήθεια της ύπαρξης, τότε η τέχνη λειτουργεί και εδραιώνεται ως απόσταγμα μιας ανεπτυγμένης νοημοσύνης, μιας αισθητικής καθαρότητας και μιας ενορατικής αποκάλυψης.

Το χέρι του Βαλεντίνου Χαραλάμπους, αυτού του γνήσιου και ξεχωριστού κεραμίστα, αυτή την πορεία ακολουθεί και σε συνδυασμό με την άρτια τεχνική του, την ανεξάντλητη πίστη του γι’ αυτό που υπηρετεί, αλλά και το πάθος, την εμπειρία και τα ψυχικά του αποθέματα που διαθέτει, συνθέτει τη δική του κοσμοθεωρία και τη μοναδική εικαστική του οντότητα.

Ο Βαλεντίνος καταφέρνει με τρόπο εντυπωσιακό να ισορροπήσει τη δημιουργία με τον χρόνο και τον τόπο, πρώτα με τη διανοητική λειτουργία και κατόπιν με την ενεργειακή πράξη, έτσι που το αποτέλεσμα να μοιάζει με υπερβατική, οραματική και συμπαντική σημειολογία που προσδίδει μια καινούργια, ιδανική και πολυδύναμη συνείδηση του κόσμου μας.

Ο Βαλεντίνος επιλέγει ως διαπίστευμα, ως βάση και αξία, στοιχεία που εναρμονίζονται, συνδέονται άρρηκτα μεταξύ του και αλληλοσυμπληρώνονται για να αποδώσουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα που ο ίδιος ο καλλιτέχνης προδιαγράφει ως καλλιτεχνικό όραμα. Αυτά τα στοιχεία είναι ο πηλός, το γυαλί, η φωτιά, η στοργή και η αγάπη.

Το χέρι και η ψυχή πλάθουν τον πηλό, μεταμορφώνουν το γυαλί, πυρακτώνουν τον κλίβανο με τη φωτιά, αγκαλιάζουν την ύλη με στοργή και ολοκληρώνουν με περισσή αγάπη ένα επιβλητικό και ξεχωριστό καλλιτεχνικό ύφος, ένα απαράμιλλο επίτευγμα. Μια διαδικασία ψυχοπνευματική, εμπειρική, παραδοσιακή, μα πάνω απ’ όλα, εντελώς προσωπική, που συνδυάζει την ευφυία με την εκφραστική ικανότητα, την ατέρμονη ενόραση με την ξεχωριστή ευαισθησία, τη δύναμη που εξανθρωπίζει με τη φιλοσοφική διάθεση και την οπτική αίσθηση με τη λειτουργική φόρμα, έτσι που το αποτέλεσμα αυτής της διεργασίας να εξακτινώνεται σ’ ένα νοητικό επίπεδο μέσα στο οποίο αναδεικνύεται μια γόνιμη ζέση, μια γνήσια επικοινωνία, ένας εποικοδομητικός διάλογος και μια ψυχική απόλαυση.

Ο Βαλεντίνος κατάφερε με τα έργα του να θέσει τη δική του σφραγίδα στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στον διεθνή χώρο. Το σημαντικότερο δε επίτευγμά του, είναι η καθιέρωση της κεραμικής τέχνης σε πανεπιστημιακούς χώρους και η αναγνώριση αυτής της τέχνης ως μιας σημαντικής ανάμεσα στα άλλα είδη τέχνης. Ως καθηγητής στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Βαγδάτης (1957 – 1985) για 30 χρόνια, καθιέρωσε, δίδαξε, επηρέασε πολλούς φοιτητές ν’ ακολουθήσουν την τέχνη της κεραμικής με εξαιρετικά αποτελέσματα. Πολλοί από τους φοιτητές του διαπρέπουν σήμερα στη χώρα τους και στο εξωτερικό και ευγνωμονούν τον δάσκαλό τους. Δίκαια μάλιστα θεωρείται ο ιδρυτής της σύγχρονης ιρακινής κεραμικής.

Ο Βαλεντίνος είχε την ικανότητα να συνδυάσει την παράδοση της Ανατολής με την αρχαία ελληνική και αιγυπτιακή τέχνη για να δώσει ένα καινούργιο κράμα αισθητικής, φαντασίας, δεξιοσύνης και ακρίβειας.

Ο ίδιος σε δήλωσή του είπε χαρακτηριστικά: «Το Ιράκ είναι μια χώρα ακραίων αντιφάσεων σε σχήμα, χρώμα και κλίμα. Αυτό το γεγονός μαζί με τη λαϊκή παράδοση του Ιράκ έχουν επηρεάσει τη ζωή και τη δουλειά μου και τις έχουν εμπλουτίσει. Επιπρόσθετα βρίσκω την καλλιτεχνική ατμόσφαιρα του Ιράκ πολύ υγιή και αισθάνομαι πλέον ότι ανήκω σε αυτό το πολιτιστικό κίνημα, ειδικά στην κεραμική, στην οποία το Ιράκ, σε μικρό χρονικό διάστημα, έχει συνεισφέρει σημαντικά». Αυτή η προσφορά του Βαλεντίνου και το μήνυμα που έστειλε προς τους μαθητές του άνοιξε μια καινούργια λεωφόρο καλλιτεχνικής έμπνευσης και δημιουργίας, γι’ αυτό κέρδισε την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό τους.

Με τις εμπειρίες που απέκτησε ως καθηγητής, με τις εικόνες που αποτύπωσε στη μνήμη του, με την αγάπη του για τον παραδοσιακό πλούτο της χώρας του και του γειτονικού χώρου, εκσυγχρόνισε και διεύρυνε την τέχνη και την τεχνική της κεραμικής, προσφέροντας μοναδικά στο είδος τους έργα ζυμωμένα με υψηλή τεχνολογία, έμπνευση και εικαστική γλώσσα. Μια προσωπική γλώσσα και έκφραση που συνθέτουν μια καινούργια οπτική σημειολογία και μια καινούργια νοηματική αντίληψη της φόρμας και του ύφους των κατασκευών του.

Τα έργα του καλλιτέχνη θα μπορούσαμε να τα τοποθετούμε σε δύο θεματικές ενότητες, με συμπληρώματα, εναλλαγές και προεκτάσεις ανάλογα με το σχήμα, το χρώμα και την υφή των αντικειμένων. Η πρώτη περιλαμβάνει κυρίως έργα παραδοσιακής κεραμικής όπως αγγεία, κούππες, πιάτα και άλλα. Η δεύτερη, πιο καθαρή έκφραση της γλυπτικής τέχνης, παρουσιάζει πηλόγλυπτα έργα, επιτοίχια κεραμικά και άλλες κατασκευές. Η μεγάλη σειρά από κούππες και πιάτα εντυπωσιάζει για την ποικιλία των σχημάτων, της διακοσμητικής, της  πρωτοτυπίας και των χρωματικών διαβαθμίσεων.

Ιδιαίτερα η κατασκευή της κούππας εντυπωσιάζει ως προς τη μορφή σχήματος, χρώματος και μεγέθους. Σε πολλές εγχαράσσεται ποίηση και άλλες γραφές σε τρισδιάστατη φόρμα. Αυτή η φόρμα είναι αποτέλεσμα πολλής μελέτης και έρευνας που κατέληξε στον όρο «εικαστική προσωδία», ένα συσχετισμό της ελληνικής γλώσσας και της αραβικής καλλιγραφίας.

Ο τονισμός, το ύφος, η μελωδία, ο ρυθμός και το σύνολο των ακουστικών παραμέτρων και των οπτικών σχημάτων των δύο γλωσσών λειτουργούν με εντυπωσιακή δεξιοτεχνία. Ο καλλιτέχνης τα διαχειρίζεται ως μοτίβα που προσθέτουν στην κατασκευή ιδιαίτερη καλαισθησία και λειτουργικότητα.

Παράλληλα συναντούμε στις κούππες και ποιητική γραφή όπως αυτή του Καβάφη, στον οποίο τρέφει ιδιαίτερη αγάπη ο καλλιτέχνης, και του Ρίτσου. Οι λέξεις των ποιημάτων γράφονται από το χείλος της κούππας προς το κέντρο και παρεμβάλλονται ανάμεσα σε ρόμβους που έχουν τη δική τους αυτοτέλεια και τις δικές τους διαβαθμίσεις απόχρωσης για να αποφευχθεί η μονοτονία.

Τα ποιήματα δεν αποτελούν μόνο διακοσμιτική χρήση αλλά δίνουν μια ποιοτική, ποιητική και λυρική προέκταση που προκαλεί ψυχικούς κραδασμούς και καθαρό πνευματικό στοχασμό.

Στα πηλόγλυπτα έργα του Βαλεντίνου, η φόρμα, το μέγεθος, το χρώμα και η τρισδιάστατη μορφή επενεργούν ως πλαστική προσωδία που δίνει στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να δημιουργήσει εντυπωσιακές κατασκευές, οι οποίες επιβάλλουν μια ξεχωριστή αισθητική και μια πολυδιάσταση καλλιτεχνική έκφραση που οδηγεί σε δυναμική αποτύπωση, σε προσωπική αναζήτηση νέων μεθόδων και καινούργιων νοηματικών αντιλήψεων.

Η έμπνευση προέρχεται από στήλες και οβελίσκους αρχαίων πολιτισμών. Ο σχεδιασμός, η φόρμα και η μορφή παραπέμπουν στην αραβική γραφή, ως βασικό συστατικό δημιουργίας.

Ο ίδιος ο καλλιτέχνης δηλώνει: «Ο ρυθμός της αραβικής καλλιγραφίας, το μακρόσυρτο γράμμα εκεί που η γραφή σαν να θέλει να πάρει ανάσα, τα κάθετα γράμματα που δίνουν δύναμη και κόκαλο στον κυματιστό ρυθμό των άλλων γραμμάτων, τόνοι που αποτελούν κυματιστό μπιχλιμπίδι στην όλη σύνθεση».

Αυτή η μεγαλόπνοη έμπνευση του Βαλεντίνου, καθόρισε την εντυπωσιακή πορεία του και τον βοήθησε να αναπτύξει το προσωπικό του ύφος, το οποίο τον καθιέρωσε ως μεγάλο καλλιτέχνη με έργο που αφήνει σφραγίδα ποιοτική, τεχνική τελειότητα, υπέρτατη ευαισθησία και γνώση, αληθινή και γνήσια έκφραση με διάρκεια και διαχρονική αξία.

Στα επιτοίχια έργα του ο Βαλεντίνος έδωσε μια νέα διάσταση της κεραμικής τέχνης που εντυπωσιάζει με την ποικιλία σχεδίων, χρωμάτων και συμβολικών στοιχείων που παραπέμπουν σε θρησκευτικές ιστορίες, σε μυθολογίες και σε παραδόσεις. Η πρωτοτυπία, η φαντασία και η ευρηματικότητα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της πολύμοχθης αλλά καθόλα εντυπωσιακής δημιουργίας.

Η ζωή του Βαλεντίνου Χαραλάμπους είναι συνυφασμένη και «ζυμωμένη» με τον πηλό, το γυαλί, την αρχαία ελληνική και αραβική ιστορία, τη βυζαντινή τέχνη και παράδοση, τα ιερά σύμβολα και τους οβελίσκους σε συνδυασμό με τη φαντασία, τη δεξιοσύνη, τη λεπτή αίσθηση ισορροπίας και ακρίβειας, συνέπειας και τιμιότητας.

Όλα τα έργα του είναι φτιαγμένα από πηλό, γυαλί, φωτιά και αγάπη, που γίνονται ένα κράμα επιβλητικό, ξεχωριστό και γνήσιο για να αποκαλύψουν το καλλιτεχνικό ύφος και ήθος του ανθρώπου. Του Βαλεντίνου Χαραλάμπους.

Από την Αμμόχωστο εως τη Βαγδάτη και την Κύπρο

Ο Βαλεντίνος Χαραλάμπους γεννήθηκε σε οικογένεια αγγειοπλαστών στην Αμμόχωστο το 1929. Είναι ο πρώτος Κύπριος που κάνει σπουδές στην κεραμική στο Central School of Arts & Crafts στο Λονδίνο με την Dora Billington και μαθήτευσε στο εργαστήρι του Bernard Leach στο Cornwal, 1948 -1952. Δίδαξε κεραμική στο Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Βαγδάτης από το 1957-1967. Το 1968 ίδρυσε το τμήμα κεραμικής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Βαγδάτης το οποίο διεύθυνε μέχρι την αφυπηρέτηση του το 1985 και την επιστροφή του στην Κύπρο όπου εργάστηκε για ένα χρόνο στην Αρχή Βιομηχανικής Κατάρτισης και, από το 1986 μέχρι το 1998, στις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με την ευθύνη των Κυπρο- Αραβικών Πολιτιστικών Σχέσεων.

Εκθέσεις- Διακρίσεις

Έχει στο βιογραφικό του μεγάλη σειρά ατομικών εκθέσεων ανά τον κόσμο καθώς και συμμετοχή σε φημισμένες διοργανώσεις τέχνης, όπως η Μπιενάλε της Βενετίας.

Το έργο του παρουσίασε σε ατομικές εκθέσεις στη Βαγδάτη, Λευκωσία, Αθήνα, Παρίσι, Λονδίνο, Βόννη, Βερολίνο, Βουκουρέστι, Μαδρίτη. Έργα του βρίσκονται σε μουσεία σε Ιράκ, Αγγλία, Αίγυπτο, Ισπανία κ.α.

Λευκωσία, Stand in Line.Έκθεση κεραμικής του Βαλεντίνου Χαραλάμπους από τις 17 Μαΐου μέχρι τις 22 Ιουνίου 2024. Τα εγκαίνια θα τελέσει ο Δρ. Ανδρέας Πίττας, στην παρουσία του καλλιτέχνη, την Παρασκευή 17 Μαΐου στις 19.30 μ.μ.

*Φιλόλογος, κριτικός

Ελεύθερα, 4.5.2024