Το γεγονός ότι η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει την αδικία στον εν πολλοίς ανεξέλεγκτο τομέα της ψηφιακής μουσικής, στηρίζοντας τους καλλιτέχνες, αναμένεται να τονίσει, σε ψήφισμα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η πλειονότητα των καλλιτεχνών λαμβάνει πολύ χαμηλά έσοδα από τη διανομή του έργου τους, αναφέρει το σχέδιο κειμένου. Ως εκ τούτου, οι ευρωβουλευτές αναμένεται να ζητήσουν αναθεώρηση των απαρχαιωμένων ποσοστών δικαιωμάτων και να καταδικάσουν τα συστήματα «payola» που αναγκάζουν τους δημιουργούς να δέχονται χαμηλότερα ή μηδενικά έσοδα με αντάλλαγμα μεγαλύτερη προβολή.
Η νομοθεσία της ΕΕ θα πρέπει επίσης να διασφαλίζει την προβολή των ευρωπαϊκών έργων και τη διαφάνεια των αλγορίθμων, την πρόληψη των αθέμιτων πρακτικών και τη διασφάλιση της πολυμορφίας.
Οι ψηφιακές μουσικές πλατφόρμες και οι υπηρεσίες ανταλλαγής μουσικής παρέχουν επί του παρόντος πρόσβαση σε έως και 100 εκατομμύρια κομμάτια, είτε δωρεάν είτε έναντι συγκριτικά χαμηλού μηνιαίου τέλους συνδρομής. Το «streaming» αντιπροσωπεύει το 67% των παγκόσμιων εσόδων του τομέα της μουσικής, με ετήσια έσοδα 22,6 δισ. δολαρίων.
Η σχετική ψηφοφορία αναμένεται να γίνει την Τετάρτη 17 Ιανουαρίου, με τον εισηγητή Ιβάν Γκαρθίαντελ Μπλάνκο (Σοσιαλιστές, Ισπανία) να δίνει συνέντευξη τύπου μια μέρα νωρίτερα.
Η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού που βιώνουν οι κοινωνίες μας προκαλεί ανισορροπίες στις παραδοσιακές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, η αποκατάσταση ή ο μετασχηματισμός των οποίων δυσχεραίνεται από την ίδια την ταχύτητα των αλλαγών. Όλες οι αγορές πλήττονται από ανισορροπίες, που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι πιο έντονες από άλλες. Ο πολιτιστικός τομέας δεν έμεινε ανεπηρέαστος από τις αλλαγές αυτές.
Το φαινόμενο της διαδικτυακής κατανάλωσης (με τη συνακόλουθη μάστιγα της ψηφιακής πειρατείας), η μαζική αύξηση των δημιουργιών που διατίθενται σε παγκόσμια κλίμακα και η συνακόλουθη αύξηση της κατανάλωσης και του ανταγωνισμού, η χρήση νέων εργαλείων στη διαδικασία δημιουργίας, η έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης, η αρχόμενη έλευση «εικονικών κόσμων» ή μετασυμπάντων, επέφεραν αλλαγές στην ισορροπία όσον αφορά τους συμμετέχοντες φορείς στην αξιακή αλυσίδα, καθώς έχουν αναδυθεί νέοι φορείς ενώ άλλοι πρακτικά έχουν εξαφανιστεί.
Δεδομένου ότι η τρωτότητα και η επισφάλεια αποτελούν οικεία χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος του πολιτισμού και οι αλλαγές αυτές πραγματοποιούνται με την προαναφερθείσα ταχύτητα και συνοδεύονται από ανεπαρκή και καθυστερημένη αντίδραση από τη νομοθεσία, εύλογα το σύστημα αυτό έχει πληγεί και πλήττεται περισσότερο απ’ ό, τι άλλα κατά την προσαρμογή του σε μια νέα πραγματικότητα, όσον αφορά κυρίως τις συνθήκες των καλλιτεχνών και των δημιουργών, αλλά και ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα.
Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ο τομέας της μουσικής συγκαταλέγεται μεταξύ των υποσυστημάτων του τομέα του πολιτισμού που έχουν υποστεί τις πιο δραματικές αλλαγές. Σε λίγα μόλις χρόνια, έχουμε περάσει από τον δίσκο βινυλίου ή το CD στη μαζική διαδικτυακή κατανάλωση. Σήμερα, το κοινό καταναλώνει μουσική σε συνεχή ροή μέσω επιγραμμικών πλατφορμών που λειτουργούν σε παγκόσμια κλίμακα και θέτουν στη διάθεση του κοινού εκατομμύρια μουσικά κομμάτια (έως 300 εκατομμύρια).
Ακόμη και το μοντέλο του μουσικού ραδιοφώνου βρίσκεται πλέον σε παρακμή. Ποτέ πριν δεν είχε καταναλωθεί τόσο πολλή μουσική στον κόσμο και ποτέ πριν δεν υπήρχε τόση πρόσβαση σε απεριόριστη ποικιλία καλλιτεχνών, ειδών και μορφών, όπως σήμερα. Ποτέ πριν η οικονομική «πίτα» της μουσικής δεν ήταν τόσο μεγάλη. Ωστόσο, η πραγματικότητα αυτή χαρακτηρίζεται από το εξής παράδοξο: ποτέ μέχρι τώρα η κατάσταση των δημιουργών και των ερμηνευτών δεν ήταν τόσο επισφαλής, πέραν ενός μικρού αριθμού εξαιρετικά επιτυχημένων καλλιτεχνών, και ποτέ μέχρι τώρα η ποικιλία των ειδών με τη μεγαλύτερη απήχηση δεν ήταν μικρότερη.
Πράγματι, παρατηρούμε μια ακραία εμπορευματοποίηση της μουσικής εμπειρίας, στην οποία οι πιο μειοψηφικές στυλιστικές παραλλαγές έχουν όλο και λιγότερο χώρο και στις οποίες οι λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες έχουν συρρικνούμενο παράθυρο κατανάλωσης, ακόμη και στις χώρες καταγωγής τους. Η δημιουργία μιας μεγάλης διαδικτυακής παγκόσμιας αγοράς μουσικής έχει οδηγήσει σε μια ολοένα και πιο ομοιόμορφη προσφορά, η οποία διαμορφώνεται με βάση καταλόγους συστάσεων και αλγορίθμων που περιορίζουν όλο και περισσότερο τις προτιμήσεις του κοινού.
Είναι δύσκολο για τους δημιουργούς ή τους ερμηνευτές μειοψηφικών ή πειραματικών ειδών να έχουν ορατότητα σε πλατφόρμες με μαζική προσφορά. Η μη συμπερίληψη στους καταλόγους με τις κυριότερες συστάσεις ή τους καταλόγους της αρχικής οθόνης αυτών των πλατφορμών καταδικάζει τις δημιουργίες αυτές μακριά από το επίκεντρο της επικαιρότητας. Σήμερα, τα ραδιόφωνα δεν είναι καν αρκετά ισχυρά ώστε να προωθήσουν νέα ονόματα στην αγορά· οι μόνοι εναλλακτικοί δίαυλοι είναι οι δίαυλοι άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης που υποβαθμίζουν ακόμη περισσότερο την καλλιτεχνική εμπειρία.
Η ανάγκη απόκτησης παρουσίας σε μηχανές συστάσεων έχει οδηγήσει σε πρακτικές όπως τα «συστήματα payola», όπου οι δημιουργοί δέχονται μικρότερες αμοιβές ως αντάλλαγμα για μεγαλύτερη προβολή. Πρόκειται ασφαλώς για μια τραγική πρακτική, λαμβανομένου επίσης υπόψη ότι τα έσοδα που εισπράττουν οι δημιουργοί και οι ερμηνευτές μέσω των οφειλόμενων δικαιωμάτων για την κατανάλωση των έργων τους σε συνεχή ροή είναι απολύτως αμελητέα. Οι καλλιτέχνες με εκατοντάδες χιλιάδες ετήσιες αναπαραγωγές των έργων τους δεν είναι σε θέση να συντηρηθούν οικονομικά με αυτό το μέσο, και καταφεύγουν σε ζωντανές συναυλίες, μαθήματα ή άλλες εναλλακτικές δραστηριότητες. Αυτό απλώς δεν είναι βιώσιμο.
Είναι επιτακτική ανάγκη να πραγματοποιηθεί διεξοδική ανάλυση της αξιακής αλυσίδας του τομέα της μουσικής, να εντοπιστούν οι ανισορροπίες του και να θεσπιστούν διορθωτικά μέτρα μέσω νομικών εργαλείων και\ ή κωδίκων ορθής πρακτικής. Δεν θα πρέπει να παρασυρόμαστε στην ανάλυσή μας από προκαταλήψεις, μύθους ή από τη δαιμονοποίηση ορισμένων παραγόντων στην αγορά της μουσικής. Όλοι οι παράγοντες διαδραματίζουν απαραίτητο ρόλο και, σε κάθε περίπτωση, όλοι χρειάζονται να αναληφθούν εξισορροπητικά μέτρα για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα και η εμφάνιση νέων καλλιτεχνών και μουσικών προτάσεων.
«Ενωμένη στην πολυμορφία», αυτό είναι το έμβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η φράση αυτή, η οποία αποτυπώνεται στη διακήρυξη της ιδρυτικής μας Συνθήκης, ενέχει δύο θεμελιώδεις αναγνώσεις, τόσο ως διαπίστωση όσο και ως εντολή:
– Μέσα από τον πολιτισμό συγκροτούμαστε ως εγχείρημα πολιτισμού, η Ευρωπαϊκή Ένωση χωρίς πολιτισμό που φέρουν όλες οι ανθρώπινες κοινότητες μέσα σε αυτήν αποτελεί απλώς ένα κενό κέλυφος, χωρίς ψυχή.
– Είναι καθήκον της ΕΕ να διασφαλίσει αυτή την πολυμορφία χωρίς την οποία το εγχείρημα στερείται νοήματος. Αυτή η πολυμορφία δεν πραγματώνεται μόνο στον γλωσσικό ή εθνογραφικό τομέα, αλλά και στην προστασία του πλουσιότατου δημιουργικού αμαλγάματος των κοινωνιών μας.
Με βάση αυτή τη διττή ανάγνωση της διακήρυξης μας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ρυθμίσεις σε αρκετές περιστάσεις με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής δημιουργίας και των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών και των δημιουργών, τόσο στην υλική όσο και στην ψηφιακή σφαίρα. Είναι πλέον αναγκαίο να αναληφθεί δράση για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του τομέα της μουσικής δημιουργικότητας και να καταστεί δυνατή η δημιουργία πλούτου, όχι μόνο με πνευματικό περιεχόμενο αλλά και με οικονομικό.
Η παρούσα έκθεση επιτελεί λειτουργία σύστασης την οποία εκπονήσαμε στο πλαίσιο της Επιτροπής Πολιτισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για να εκπληρώσουμε τη δική μας ευθύνη ως προς τον εν λόγω στόχο, καταρτίζοντας ένα κείμενο που είναι προϊόν στενής συνεργασίας με τον τομέα, με σκοπό να εντοπίσουμε τις δυσλειτουργίες της εν λόγω αγοράς και να προτείνουμε λύσεις.
«Χωρίς μουσική η ζωή είναι απλώς ένα λάθος, μια ταλαιπωρία, μια εξορία», έχει πει ο Νίτσε· η μουσική είναι πιθανότατα η πιο μεταφυσική, ανεξήγητη και ακατανόητη καλλιτεχνική εμπειρία που μπορούν να απολαύσουν οι άνθρωποι, αυτή η «μάγευση» για την οποία μιλούσε και ο Νίτσε. Σε εμάς εναπόκειται να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να διατηρήσει η Ευρώπη μας τη μαγεία της.
