Ο εμβληματικός Γερμανός σκηνοθέτης θεωρεί ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να παρακολουθήσει κανείς μια βαρετή θεατρική παράσταση.
Αν έχετε κατά νου μία ακόμη βαρετή, αργόσυρτη και πολυπρόσωπη σαιξπηρική παραγωγή, αυτός ο «Άμλετ» σίγουρα θα σας διαψεύσει. Ο Τόμας Οστερμάγιερ επηρέασε όσο λίγοι το σύγχρονο ευρωπαϊκό θέατρο αποδομώντας, επανερμηνεύοντας και ενσωματώνοντας κλασικά έργα στην πραγματικότητα του σήμερα. Οι παραγωγές του έχουν ταξιδέψει στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη και ειδικότερα ο «Άμλετ» του, μια συμπαραγωγή της Σαουμπίνε με τα Φεστιβάλ Αθηνών και Αβινιόν που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα πριν από 15 χρόνια στην ελληνική πρωτεύουσα, καταγράφει μια διεθνή περιοδεία με πέραν των 30 σταθμών σε Ευρώπη, Ασία και Αμερική. Να, λοιπόν, που ήρθε και η σειρά της Κύπρου να πάρει μια γεύση από το ποπ εικονοκλαστικό όραμα του γνωστότερου Γερμανού θεατρικού σκηνοθέτη. Έξι ηθοποιοί, προεξαρχόντος του φημισμένου Λαρς Άιντινγκερ, ενσαρκώνουν έως και 20 χαρακτήρες, αλλάζοντας συνεχώς ρόλους με την έναρξη να γίνεται μέσα στη βροχή και τις λάσπες. Πρόκειται για μια από τις πιο εμβληματικές και πολύκροτες σαιξπηρικές παραγωγές στον 21ο αιώνα, με αφορμή την οποία ο Οστερμάγιερ ανοίγει τα χαρτιά του στον «Φ».
–Πώς θα περιγράφατε τον δικό σας Άμλετ; Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του χαρακτήρα; Ο Άμλετ είναι χωρίς αμφιβολία μια από τις μεγάλες εμβληματικές μορφές της θεατρικής λογοτεχνίας. Αλλά, αν ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά σ’ αυτόν τον χαρακτήρα, μπορείτε ν’ ανακαλύψετε ότι είναι επίσης ένα κακομαθημένο, άτακτο αγόρι: απελπισμένο, ναρκισσιστικό και εκκεντρικό, βαθυστόχαστο και παιχνιδιάρικο. Ποτέ δεν συμβιβάστηκε πραγματικά με τις πολιτικές ίντριγκες στο παλάτι. Μετά τη δολοφονία του πατέρα του, αισθάνεται υποχρεωμένος να δράσει, συντρίβεται τελείως και βυθίζεται στην τρέλα.
-Γιατί πιστεύτε ότι παραμένει ο δημοφιλέστερος ήρωας του Σαίξπηρ; Για μένα, ο Άμλετ έχει να κάνει πολύ με το ζήτημα της σχέσης μεταξύ θεατρικού έργου και πραγματικότητας. Προσποιείται ότι είναι τρελός για να ξεφύγει από τον εξαναγκασμό να ενεργήσει υπεύθυνα. Τελικά, είναι σχεδόν αδύνατο να πει κανείς αν η προσποιητή τρέλα έχει τελικά μετεξελιχθεί σε «πραγματική». Στον Άμλετ, το θέατρο του Σαίξπηρ θεματοποιεί την ίδια τη διαδικασία της υποκριτικής. Το θέατρο γίνεται, κατά κάποιον τρόπο, το ίδιο του το θέμα. Ίσως αυτός είναι κι ο λόγος που το κείμενο γοητεύει τους ανθρώπους του θεάτρου εδώ και αιώνες. Και επιπλέον, φυσικά, ο φερώνυμος χαρακτήρας είναι ένας ρόλος που αποτελεί μια τεράστια πρόκληση και ευκαιρία για κάθε ηθοποιό.
–Σε ποιο βαθμό έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο το κοινό αλληλεπιδρά με τον Σαίξπηρ στις μέρες μας; Σε πολλά από τα έργα του, ο Σαίξπηρ απεικονίζει έναν σκοτεινό κόσμο που χαρακτηρίζεται από απληστία για εξουσία, προδοσία και δόλο. Η παιχνιδιάρικη εμβύθιση στο σύμπαν αυτό έχει πάντα μια πολύ περίεργη έλξη: είναι ταυτόχρονα τρομακτική και απελευθερωτική. Δεν νομίζω ότι η ουσία αυτού του γεγονότος έχει αλλάξει για το κοινό στο πέρασμα των αιώνων. Το συναρπαστικό είναι ότι θεατές όλων των ηλικιών αναγνωρίζουν μοτίβα του αντίστοιχου παρόντος τους σ’ αυτό το σύμπαν σε πολύ διαφορετικές ιστορικές συγκυρίες και κοινωνικές καταστάσεις.
–Θα λέγατε ότι οι λόγοι που οδηγούν τους ανθρώπους στο να γράφουν ή να παρακολουθούν θέατρο, έχουν αλλάξει ριζικά από την εποχή του Σαίξπηρ; Δεν είμαι συγγραφέας, αλλά νομίζω ότι στο παρελθόν, όπως και σήμερα, οι συγγραφείς αισθάνονται μια επιτακτική ανάγκη ν’ ασχοληθούν με τον κόσμο γύρω τους κι ίσως ακόμη και να τον κατανοήσουν λίγο καλύτερα μέσα από τη διαδικασία της συγγραφής. Για το κοινό, η κοινή εμπειρία σ’ έναν θεατρικό χώρο είναι σίγουρα ο καθοριστικός παράγοντας. Αυτό μάλλον δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά.
–Τι θαυμάζετε περισσότερο στην ερμηνεία του σαιξπηρικού ήρωα από τον Λαρς Άιντιγκερ; Συνεργάζομαι με τον Λαρς Άιντινγκερ εδώ και πολύ καιρό. Αυτό που πάντα με γοήτευε σ’ αυτόν τον ηθοποιό είναι ότι είναι δοτικός στη σκηνή χωρίς ενδοιασμούς κι ότι είναι έτοιμος να αφιερωθεί πλήρως. Αυτή η αδυσώπητη δέσμευση τού δίνει μια ένταση στην ερμηνεία η οποία αντλεί πάντα από τη στιγμή, αναζητώντας και βρίσκοντας συνεχώς μια άμεση επικοινωνία με το κοινό.
–Ποιες προϋποθέσεις θεωρείτε απαραίτητες για να επικοινωνήσει ένας σκηνοθέτης πιο αποτελεσματικά τα μεγάλα κλασικά κείμενα στο σημερινό κοινό; Μ’ ενδιαφέρουν τα κλασικά κείμενα όχι επειδή είναι κλασικά, αλλά επειδή θέτουν τα μεγάλα ερωτήματα. Κατά τη γνώμη μου, η πρόκληση όταν ανεβάζουμε κλασικά έργα είναι να τα δούμε από μια σύγχρονη οπτική χωρίς να τα υπεραπλουστεύουμε. Νομίζω ότι το κρίσιμο εργαλείο για να καταστεί ένα ιστορικό κείμενο προσιτό σ’ ένα σύγχρονο κοινό είναι να εξερευνά πραγματικά σε βάθος τις επιμέρους καταστάσεις που δημιουργεί ο θεατρικός συγγραφέας.
-Το να μιμείται κάποιος τον εαυτό του είναι κάτι απαραίτητα κακό από δημιουργικής απόψεως; Δυστυχώς, είναι συνηθισμένη πρακτική στο θέατρο οι σκηνοθέτες ν’ αναπτύσσουν μια «υπογραφή», ένα αισθητικό «σήμα κατατεθέν» και μετά να την επιβάλλουν στα έργα και στο υλικό που ανεβάζουν. Για μένα το ιδανικό θα ήταν ν’ αναπτύξω την καλλιτεχνική και αισθητική προσέγγιση μιας παραγωγής από το ίδιο το υλικό. Φυσικά, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που εμφανίζονται σε νέα πλαίσια από καιρού εις καιρόν, αλλά βρίσκω τη συχνή επανάληψη δοκιμασμένων συνταγών κομματάκι βαρετή.
–Μια βαρετή θεατρική παραγωγή έχει νόημα και λόγο ύπαρξης και θέασης; Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κανένας λόγος να παρακολουθήσει κανείς μια βαρετή βραδιά στο θέατρο. Εκτός αν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να αναλύσει τους λόγους για τους οποίους είναι βαρετή, ώστε να αποφεύγει τέτοια λάθη στο μέλλον.
–Μπορεί στ’ αλήθεια το θέατρο να κάνει κάτι για να μεταβάλλει ή να επηρεάσει τη συμπεριφορά των ανθρώπων; Δεν είμαι τόσο αφελής ώστε να πιστεύω ότι το θέατρο μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Αν θέλεις να βελτιώσεις κάτι στην κοινωνία, πρέπει να εμπλακείς, να δραστηριοποιηθείς πολιτικά, να διαδηλώσεις στους δρόμους. Δεν πιστεύω επίσης ότι εμείς ως θεατρίνοι μπορούμε να προσφέρουμε στους ανθρώπους απαντήσεις στα φλέγοντα ερωτήματά τους. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τον κόσμο. Δεν γνωρίζουμε καλύτερα. Μπορούμε όμως να θέσουμε μαζί ερωτήματα, να παίξουμε μέσω διαφορετικών επιλογών με ευχάριστο τρόπο, να εξερευνήσουμε μαζί ακραίες καταστάσεις. Αυτή είναι η ευκαιρία και το καθήκον μας.
-Έχετε καταλήξει τελικά σε συμπέρασμα για το αν οι άνθρωποι θα συμπεριφέρονταν καλύτερα αν τους δινόντουσαν διαφορετικές συνθήκες; Για να παραθέσω από το κείμενο του Μπρεχτ «Ο καλός του Σετσουάν»: «Πώς μπορώ να είμαι καλός όταν όλα είναι τόσο ακριβά;». Μάλλον δεν είναι τόσο απλό. Αλλά αντιμετωπίζουμε ήδη το γεγονός η κοινωνική συντροφιά είναι πολύ εύθραυστη και μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο πολύ γρήγορα, όταν οι άνθρωποι υφίστανται την πίεση του να μην ξέρουν πώς να καλύψουν οικονομικά τη ζωή τους.
–Ποια είναι η κυρίαρχη τάση στο θέατρο σήμερα; Θα έλεγα ότι υπάρχουν ίσως πάνω- κάτω δύο μάλλον αρνητικές τάσεις αυτή τη στιγμή. Η μία είναι προς ένα συμβατικό, πιο εμπορικό θέατρο με αστέρες του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Κι έπειτα υπάρχει μια τάση προς ένα θέατρο εντυπωσιακών εφέ, στο οποίο οι ηθοποιοί δεν βρίσκονται πλέον πραγματικά στο επίκεντρο. Υπάρχει όμως και μια μάλλον θετική τάση στο θέατρο: να δίνει στους ανθρώπους και στις ιστορίες μια πλατφόρμα επί σκηνής που διαφορετικά δεν θα ακούγονταν.
–Βρίσκονται ακόμη υπό ουσιαστική διερεύνηση τα όρια της θεατρικής πρωτοπορίας; Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή δοκιμάζεται κάθε πιθανή θεατρική φόρμα. Υπάρχουν έργα με ερασιτέχνες ηθοποιούς, όπου κάθε είδους πηγή ερεθισμάτων μετατρέπεται σε επί σκηνής υλικό, ο κόσμος πειραματίζεται με την εικονική πραγματικότητα…
–Τελικά, είναι η καινοτομία και το ενδιαφέρον το επιθυμητό για έναν καλλιτέχνη; Δεν νομίζω ότι μπορείς να είσαι καλλιτέχνης χωρίς μεγάλη δόση περιέργειας και προσεκτικής παρατήρησης του κόσμου γύρω σου- τουλάχιστον όχι στο θέατρο.
–Πώς ερμηνεύετε το νέο κύμα νεοσυντηρητισμού που επηρεάζει την Ευρώπη; Αυτή είναι πραγματικά μια τρομακτική εξέλιξη. Δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι σ’ έναν κόσμο όλο και πιο συγκεχυμένο, οι απλές απαντήσεις των δεξιών λαϊκιστών πολιτικών βρίσκουν πρόσφορο έδαφος.
–Συμμερίζεστε την άποψη ότι ως ανθρωπότητα οδεύουμε προς ένα εσχατολογικό μεταίχμιο; Στην ηλικία μου έχω ήδη βιώσει μια ολόκληρη σειρά αποκαλυπτικών σεναρίων. Αλλά η κλιματική κρίση είναι ένα εντελώς νέο είδος πρόκλησης. Εάν η ανθρωπότητα δεν το ξανασκεφτεί ριζικά αυτό πολύ γρήγορα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια αναπόφευκτη, μη αναστρέψιμη παγκόσμια καταστροφή.
Ποιος είναι ο Τόμας Οστερμάγιερ
Ο «προβοκάτορας» του ευρωπαϊκού θεάτρου γεννήθηκε το 1968 στην κωμόπολη Ζολτάου της Κάτω Σαξονίας. Η εντυπωσιακή δουλειά του στο Baracke του Βερολίνου τη δεκαετία του ’90, αποκάλυψε το στίγμα του και άνοιξε νέους δρόμους. Η ακρίβεια, η ανεξαρτησία και η γενναιοδωρία στις σκηνοθετικές του δουλειές, η ελλειπτική, αποδομητική του ματιά, η ανακάλυψη νέων δραματουργών και συνεργατών, απελευθέρωσαν νέες δυναμικές στο γερμανικό θέατρο και προσέγγισαν ένα νέο κοινό.
Έτσι το 1999, μόλις στα 31 του, ο θιασώτης του «καπιταλιστικού ρεαλισμού» ανέλαβε μόνιμος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής της θρυλικής βερολινέζικης Schaubühne am Lehniner Platz. Το 2000 έλαβε το Ευρωπαϊκό Βραβείο «Θεατρικές Πραγματικότητες» κι έφτασε μεταξύ άλλων να τιμηθεί το 2011 με τον Χρυσό Λέοντα της Μπιενάλε Βενετίας για τη συνολική προσφορά του και το 2015 με το παράσημο του Διοικητή της τάξης των Γραμμάτων και Τεχνών από τη Γαλλική Δημοκρατία.
Η συμβολή του στην έκφραση της φωνής των νεότερων γενιών, η επαναδιαπραγμάτευση των δεσμών του θεάτρου με όσα απασχολούν τον άνθρωπο τη δεδομένη εποχή, η μεταμοντέρνα αισθητική του, η αυστηρή και εμβριθής κριτική του ματιά απέναντι στις αξίες και τα αδιέξοδα της σύγχρονης ευρωπαϊκής κοινωνίας τον έχουν καταξιώσει παγκοσμίως. Κι όλα αυτά με μια «επιθετική» ρεαλιστική οπτική, που ερεθίζει και προκαλεί το κοινό καθώς, όπως σημείωνε ο διάσημος θεατρολόγος Μάρβιν Κάρλσον το θέατρό του «επιζητεί να εκδικηθεί την τυφλότητα και τη βλακεία του κόσμου».
- INFO «Άμλετ» από την Schaubühne am Lehniner Platz στο Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας, Λευκωσία, Δημοτικό Θέατρο, 14/12 8.30μ.μ. & 15/12, 6.30μ.μ. Sold Out Tickets (στα γερμανικά με υπέρτιτλους στα ελληνικά και αγγλικά).
Ελεύθερα, 10.12.2023
