Στα τρία χρόνια λειτουργίας τους, τα Εργαστήρια Χαρακτηρισμού Τέχνης Ανδρέας Πίττας (APAC Labs), έφεραν στο φως άγνωστες μέχρι σήμερα πτυχές έργων μεγάλων ζωγράφων όπως ο Ελ Γκρέκο, ο Τιτσιάνο και ο Τζιοβάνι Μπαρόνζιο, δημιούργησαν την εικονική ανακατασκευή και αποκατάσταση μνημείων και υλικών που κινδυνεύουν, όπως η εκκλησία του Αντιφωνητή, θραύσματα αρχαϊκών αγαλμάτων από την αρχαία Σαλαμίνα, ξεθωριασμένες αγιογραφίες και ιστορικά γκράφιτι σε ναούς της Κύπρου και της Βενετίας. Ο ιδρυτής των Εργαστηρίων Ανδρέας Πίττας μάς μίλησε για το όραμά του και το σπουδαίο έργο που επιτεύχθηκε ως τώρα.
Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΙΤΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΑΓΑΠΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ και την Αρχαιολογία ενώ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ανάπτυξη της έρευνας και της καινοτομίας στη μελέτη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Το 2019, με δική του πρωτοβουλία, δημιουργήθηκαν στο Ινστιτούτο Κύπρου τα Εργαστήρια Χαρακτηρισμού Τέχνης Ανδρέας Πίττας (APAC Labs). Πρόσφατα, με αφορμή τη συμπλήρωση τριών χρόνων από τη λειτουργία των Εργαστηρίων, βρεθήκαμε στις εγκαταστάσεις τους, ξεναγηθήκαμε από τους επιστήμονες που το στελεχώνουν και πήραμε μια γεύση από το έργο που γίνεται. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που τα Εργαστήρια APAC είναι διεθνώς αναγνωρισμένα. Για παράδειγμα, η μελέτη και ανάλυση σειράς έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου είναι ανάμεσα στις σημαντικές διεθνείς επιτυχίες του APAC.
Μιλώντας για τη δουλειά τους, ο δρ Ανδρέας Πίττας, ο οποίος είναι πρόεδρος της εκτελεστικής επιτροπής του συμβουλίου των επιτρόπων του Ινστιτούτου Κύπρου, υπογραμμίζει πως όραμά του ήταν η δημιουργία στην Κύπρο ερευνητικών υποδομών διεθνούς επιπέδου στους τομείς της Τέχνης και της Αρχαιολογίας. «Φιλοδοξία μου είναι το APAC Labs να είναι το κατεξοχήν σημείο αναφοράς σε θέματα έρευνας και εργαστηριακών δυνατοτήτων στην Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή. Θέλω επίσης να σημειώσω ότι τα Εργαστήρια δημιουργήθηκαν ως βασική υποδομή του Ινστιτούτου Κύπρου και του Ερευνητικού Κέντρου Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Αρχαιολογία και την Πολιτιστική Κληρονομιά. Ως εκ τούτου, συνεισφέρουν στην έρευνα αιχμής και την καινοτομία στην Κύπρο, αλλά και στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και Μέσης Ανατολής».
Ο ΙΔΡΥΤΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΧΟΛΙΑΖΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ η υποστήριξη και ανάπτυξη εξειδικευμένης τεχνογνωσίας στο πεδίο της Αρχαιολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης στον τόπο μας. Πιστεύει ότι το απαιτεί η διαχρονική σημασία της Κύπρου για τον πολιτισμό της Ανατολικής Μεσογείου και ο πλούτος της Ιστορίας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. «Η λειτουργία των Εργαστηρίων Χαρακτηρισμού Τέχνης αναδεικνύει την Κύπρο σε περιφερειακό κέντρο αναφοράς στη διεπιστημονική και καινοτόμο μελέτη και ανάδειξη της Ιστορίας της Τέχνης, της Αρχαιολογίας και γενικότερα του πολιτισμού. Επίσης, τα εργαστήριά μας ενισχύουν σημαντικά τον ρόλο της ευρωπαϊκής έρευνας στην Κύπρο και την ευρύτερη περιοχή. Συγκεκριμένα, τα Εργαστήρια Χαρακτηρισμού Τέχνης συνεργάζονται και υποστηρίζουν το έργο του Τμήματος Αρχαιοτήτων, του Τμήματος Δασών, τοπικών μουσείων και οργανισμών πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως και της Εκκλησίας της Κύπρου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι υποδομές των εργαστηρίων APAC Labs έχουν ενσωματωθεί στην Πανευρωπαϊκή Υποδομή Επιστημών Πολιτιστικής Κληρονομιάς (European Research Infrastructure for Heritage Science, E-RIHS), στο Πανευρωπαϊκό Κέντρο Ερευνητικής Επάρκειας για τη Συντήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Competence Centre for the Conservation of Cultural Heritage, 4CH), αλλά και στην Ομάδα Εργασίας για την Πολιτιστική Κληρονομιά στο πλαίσιο της Περιφερειακής Πρωτοβουλίας για την Κλιματική Αλλαγή της Κυπριακής Δημοκρατίας».
ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ, Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΙΤΤΑΣ ΜΑΣ ΕΞΗΓΗΣΕ ΟΤΙ οι επιστήμονες αναπτύσσουν και εφαρμόζουν σειρά καινοτόμων διεπιστημονικών μεθόδων με έμφαση τις μη επεμβατικές, μη καταστρεπτικές τεχνικές που δεν επιτρέπουν καμία παρέμβαση στο υπό μελέτη έργο τέχνης ή αρχαιολογικό αντικείμενο. Επίσης, οι μεθοδολογίες που αναπτύσσονται στα Εργαστήρια συνδυάζουν ψηφιακές εφαρμογές και φυσικοχημικές αναλύσεις. «Η μεθοδολογία μας βασίζεται σε μια ευρεία και πολλαπλής κλίμακας διαγνωστική προσέγγιση που ενσωματώνει ανόργανες ή και οργανικές φυσικοχημικές μεθόδους με ανακλαστικότητα, πολυφασματική απεικόνιση, δισδιάστατη απεικόνιση επιφανειών και τρισδιάστατο γεωμετρικό χαρακτηρισμό. Συγκεκριμένα, αναπτύσσουμε εξειδικευμένες μεθόδους υπεριώδους και υπέρυθρης φωτογράφισης, υπέρυθρης ανακλαστογραφίας, υπερφασματικής και πολυφασματικής απεικόνισης, ψηφιακής μικροσκοπίας, τεχνικής φθορισμού ακτίνων Χ (micro-XRF, scanner-XRF), τρισδιάστατης απεικόνισης, τεχνικής φωτογράφισης αλλά και ακτινογραφίες Χ που μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες μη ορατές στο γυμνό μάτι. Ουσιαστικά, οι παραπάνω τεχνικές και εφαρμογές μάς βοηθούν να καταγράψουμε τη στρωματογραφία ενός έργου τέχνης και να αναλύσουμε τη χημική σύσταση των υλικών κατασκευής του. Τα αποτελέσματα των εν λόγω αναλύσεων μπορούν να φανερώσουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας και της τεχνικής δημιουργίας των έργων τέχνης. Για παράδειγμα, μπορούν να μας φανερώσουν κρυμμένα μυστικά όπως την ύπαρξη προσχεδίων, υπογραφών και άγνωστων ζωγραφικών επεμβάσεων».
Ανάμεσα στις αξιόλογες επιτυχίες των Εργαστηρίων αναφέρει την ανάλυση του έργου «Ιδού ο άνθρωπος» (Eccε Hommo) του περίφημου Βενετού αναγεννησιακού ζωγράφου Τιτσιάνο και την ανακάλυψη ενός άγνωστου πορτρέτου όρθιου άνδρα κάτω από το μεταγενέστερο ζωγραφικό έργο. Η ομάδα των Εργαστηρίων ετοιμάζει σημαντική έκθεση για τη συγκεκριμένη μελέτη, σύμφωνα με την οποία θα αναδημιουργηθεί το χαμένο έργο με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων.
ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΠΟΙΚΙΛΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ την καταγραφή, μελέτη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. «Αξίζει να αναφέρω τη διεπιστημονική μελέτη των βυζαντινών εκκλησιών του Τροόδους, μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στο πλαίσιο της συνεργασίας μας με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και τις κατά τόπους εκκλησιαστικές αρχές, μελετούμε πτυχές της τέχνης και της αρχιτεκτονικής τους συνδυάζοντας ψηφιακές και αναλυτικές μεθόδους», σημειώνει ο κ. Πίττας. «Επίσης, αναπτύσσουμε τη μέθοδο της δεντροχρονολόγησης για να χρονολογήσουμε την ξυλεία που σώζεται στα εν λόγω μνημεία, όπως τις περίφημες στέγες τους, έπιπλα, εικονοστάσια και εικόνες. Η δεντροχρονολόγηση είναι μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε για τη συλλογή δεδομένων σχετικών με την κλιματική ιστορία των δασών της Κύπρου σε συνεργασία με το αρμόδιο τμήμα του κράτους».
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
ΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ψηφιακών και αναλυτικών μεθόδων για την καταγραφή και διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι επιστήμονες του ΑPAC ηγούνται της ειδικής ομάδας εργασίας για την Πολιτιστική Κληρονομιά της Κυπριακής Περιφερειακής Πρωτοβουλίας για την Κλιματική Αλλαγή. Όπως επισημαίνει ο κ. Πίττας, «οι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα ανησυχητικοί, εφόσον οι αλλαγές του κλίματος έχουν άμεσες επιπτώσεις στα μνημεία, ενώ η κοινωνική και οικονομική αστάθεια που επιφέρουν ενισχύουν την αρχαιοκαπηλία και κάθε λογής προσπάθειες παράνομης κατοχής και διακίνησης αρχαιοτήτων. Η επιστημονική ομάδα των εργαστηρίων μας δραστηριοποιείται έντονα στο εν λόγω πεδίο της και γενικότερα σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς υπό απειλή (heritage at risk). Για παράδειγμα, η επιστημονική ψηφιακή οπτικοποίηση επέτρεψε την εικονική καταγραφή και αναπαράσταση μνημείων και υλικών που κινδυνεύουν, όπως η λεηλατημένη εκκλησία του Χριστού Αντιφωνητή στον Πενταδάκτυλο, θραύσματα αρχαϊκών αγαλμάτων από τερακότα από τη Σαλαμίνα ή ξεθωριασμένες αγιογραφίες και χαράγματα σε εκκλησίες της Κύπρου και της Βενετίας».
Η ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΡΩΤΗΣΑΜΕ ΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΠΙΤΤΑ ΠΟΙΑ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΦΕΡΕ ΣΤΟ ΦΩΣ η έρευνα που έγινε στην Κύπρο για τα έργα του Ελ Γκρέκο. «Η μελέτη και ανάλυση σειράς έργων του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου είναι σίγουρα ανάμεσα στις σημαντικές διεθνείς επιτυχίες των εργαστηρίων μας. Σε συνεργασία με εξέχοντα ιδρύματα όπως το Μουσείο Μπενάκη και το Ιστορικό Μουσείο της Κρήτης στο Ηράκλειο, είχαμε την ευκαιρία να μελετήσουμε έργα από την κρητική, την ιταλική αλλά και την ισπανική περίοδο του μεγάλου δημιουργού. Μπορέσαμε να χαρτογραφήσουμε τα υλικά της ζωγραφικής παλέτας του Ελ Γκρέκο αλλά και να αναδείξουμε πτυχές της τεχνικής εξέλιξης της ζωγραφικής του, συγκεκριμένα τη χρήση παχύρρευστου χρώματος στην ανάγλυφη επιφάνεια του έργων του. Ο Θεοτοκόπουλος ήταν όντως ένας από τους πατέρες της μοντέρνας ζωγραφικής και τα αποτελέσματα των μελετών μας ανέδειξαν πολύτιμες λεπτομέρειες των σχεδόν αφηρημένων πινελιών του. Είχαμε επίσης σημαντικές ανακαλύψεις, όπως ο εντοπισμός της υπογραφής του στο έργο “Ο Άγιος Φραγκίσκος δέχεται τα στίγματα”, γεγονός που οδήγησε στην απόδοσή του στον ίδιο τον Γκρέκο και όχι στο στούντιό του. Χάρη στη μελέτη μας, το έργο συμπεριλήφθηκε στην μεγάλη έκθεση για τον Θεοτοκόπουλο στο Grand Palais του Παρισιού».
Η ΔΟΥΛΕΙΑ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΥΧΘΗΚΕ ΩΣ ΤΩΡΑ ΣΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ στον διεθνή χάρτη της έρευνας. Το συμπόσιο που διοργανώθηκε στις 15 του Δεκέμβρη, με τη συμμετοχή επιστημόνων από κορυφαία ιδρύματα, εργαστήρια και μουσεία του κόσμου, υπογράμμισε με τον πλέον εμφατικό τρόπο την επιτυχία του APAC και την καταξίωση του έργου του. Η παρουσίαση των ερευνητικών δραστηριοτήτων πλαισιώθηκε από ομιλίες ειδικών γύρω από τις τελευταίες εξελίξεις στην ανάπτυξη επιστημονικών και τεχνολογικών μεθόδων για τη μελέτη και ανάλυση έργων τέχνης και αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης συζητήθηκαν οι προοπτικές σύνδεσης της καινοτομίας και της έρευνας με το ευρύτερο οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο του χαρακτηρισμού της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
«Με ευχαρίστηση αλλά και περηφάνια σας ομολογώ ότι η έρευνα των Εργαστηρίων μας είναι διεθνούς επιπέδου και χαίρει της πρέπουσας αναγνώρισης τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο διεθνές πεδίο. Τα σχόλια των εκλεκτών καλεσμένων μας ήταν ιδιαίτερα θετικά και εποικοδομητικά, ενώ έχουν οδηγήσει σε πρωτοβουλίες ερευνητικών συνεργασιών που εμπλουτίζουν και δυναμώνουν τα υπάρχοντα και εν εξελίξει προγράμματά μας. Είναι επίσης αναγκαίο να τονίσω τη μακρά και επιτυχημένη συνεργασία μας με το γαλλικό Centre for Research and Restoration in French Museums (C2RMF) που βρίσκεται στο Λούβρο, το Fondation des Sciences du Patrimoine στο Παρίσι, το National Center for Supercomputing Applications at the University of Illinois in Urbana Champaign, το Cornell University, το Consiglio Nazionale delle Ricerche στην Ιταλία και το Μουσείο Μπενάκη στην Ελλάδα», λέει ο κ. Πίττας.
ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΑPAC, μας εξήγησε ότι αυτή περιλαμβάνει σειρά θεμάτων που σχετίζονται με τις ερευνητικές τους δραστηριότητες. Η πλατφόρμα της ΔΙΟΠΤΡΑΣ, της ψηφιακής βιβλιοθήκης για τον Πολιτισμό του Ινστιτούτου Κύπρου, και οι υποδομές του υπερυπολογιστή του Ινστιτούτου CYCLONE, υποστηρίζουν τη παρουσίαση, πρόσβαση και διάχυση των προγραμμάτων και των επιτυχιών τους στο διαδίκτυο.
Σχολίασε επίσης ότι η αξιοποίηση του έμψυχου δυναμικού της Κύπρου με σπουδές στον χώρο των Τεχνών, και γενικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι ζωτικής σημασίας. «Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα πρέπει να υποστηρίξουμε την ανάπτυξη διεπιστημονικών προσεγγίσεων στις Τέχνες και τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες. Πιστεύω στις μεγάλες δυνατότητες των νέων επιστημόνων στην Κύπρο, αλλά είναι ανάγκη να τους ενισχύσουμε με τις απαραίτητες εκπαιδευτικές και ερευνητικές υποδομές. Η λειτουργία και ανάπτυξη των Εργαστηρίων μας προσφέρει τέτοιες προοπτικές σε σημαντικό αριθμό νέων ερευνητών και υποψηφίων διδακτόρων του Ινστιτούτου μας».
ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΟ ΥΦΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Ζητήσαμε απο τον κ. Πίττα επίσης να μας πει πόσο σημαντική θεωρεί τη λειτουργία του υφυπουργείου Πολιτισμού για τον πολιτισμό στην Κύπρο. «Η λειτουργία του υφυπουργείου Πολιτισμού αποτελεί σημαντική εξέλιξη και επένδυση για το μέλλον. Κατά τη γνώμη μου, η ίδρυσή του ήταν επιτακτική ανάγκη εφόσον ο τομέας του πολιτισμού παρέμενε διασπασμένος και χωρίς στρατηγικό όραμα ανάπτυξης, παρά τη ζωτική σημασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς για τη συνοχή της κοινωνίας μας και την παιδεία της νεολαίας μας. Ελπίδα μου είναι ότι το νέο υφυπουργείο θα δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την καλλιέργεια των Καλών Τεχνών και των Γραμμάτων, όπως και για τη μελέτη και προστασία του πολιτισμού της Κύπρου».
Για πολλά χρόνια ο κ. Πίττας στηρίζει τους ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών με πολλούς τρόπους. Τι τον ωθεί κάθε φορά να επενδύει στον πολιτισμό; «Τον θεωρώ ως ένα βασικό πυλώνα της Κύπρου που θα πρέπει να προβληθεί πολύ περισσότερο απ’ ό,τι γινόταν μέχρι σήμερα. Θα συνεχίσω να στηρίζω τους ανθρώπους που συμβάλλουν στην προώθηση της πολιτισμικής μας ανέλιξης και της διάδοσης του πολιτισμού μας».
Ελεύθερα 8.1.2023
