Ο κορωνοϊός δοκίμασε και την «Αμφιτρίτη» | Φιλελεύθερος

Η πανδημία του κορωνοϊού ταλαιπωρεί τα πλέον οργανωμένα συστήματα υγείας στον κόσμο και την ίδια ώρα δοκιμάζει τις αντοχές κρατών, την αξιοπιστία κυβερνήσεων και την αποτελεσματικότητα των μηχανισμών αντιμετώπισης κρίσεων. Οι περισσότερες χώρες διαθέτουν σχέδια διαχείρισης κρίσεων, στα οποία καταγράφονται οι τρόποι αντίδρασης για κάθε περίπτωση, από σεισμό ή άλλη φυσική καταστροφή μέχρι τρομοκρατική επίθεση.

Η Κυπριακή Δημοκρατία διαθέτει το Σχέδιο «Ζήνων», το οποίο θεσμοθετήθηκε το 2013 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Καταγράφονται οι αρμοδιότητες του κάθε υπουργείου, οι τομείς ευθύνης του και τα μέτρα που θα πρέπει να πάρει σε όλα τα στάδια μιας έκτακτης κατάστασης. Το «Ζήνων» απαριθμεί μια σειρά από πιθανές κρίσεις για τις οποίες το κάθε υπουργείο έχει το δικό του Ειδικό Εθνικό Σχέδιο αντιμετώπισης της κατάστασης. Η περίπτωση επιδημίας προβλέπεται από το ειδικό εθνικό σχέδιο «Αμφιτρίτη» του Υπουργείου Υγείας, με συναρμόδια τα Υπουργεία Εσωτερικών, Εξωτερικών, Συγκοινωνιών και Άμυνας. Σε πολιτικό επίπεδο η διαχείριση γίνεται με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου από την αρμόδια διυπουργική επιτροπή, της οποίας σε ορισμένες περιπτώσεις προεδρεύει ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Είναι προφανές ότι ένα σχέδιο δεν μπορεί να προβλέψει τα πάντα για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης, πόσο μάλλον για τη διαχείριση μιας πρωτόγνωρης κρίσης του μεγέθους της πανδημίας που βιώνουμε. Εντούτοις, πολλές από τις πρόνοιες του Σχεδίου «Αμφιτρίτη» υπήρξαν χρήσιμες και ιδιαίτερα πολύτιμες την κρίσιμη ώρα, ιδιαίτερα στο επιχειρησιακό κομμάτι. Στη βάση, λοιπόν, του Σχεδίου «Αμφιτρίτη», έχει ενεργοποιηθεί η Ομάδα Διαχείρισης Κρίσεων, της οποίας προΐσταται η γενική διευθύντρια του υπουργείου. Συμμετέχουν διευθυντές ή εκπρόσωποι Τμημάτων του υπουργείου, εκπρόσωποι του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας και άλλα στελέχη του υπουργείου. Με βάση το Σχέδιο, μεγάλο βάρος της διαχείρισης της κρίσης επιδημίας πέφτει στις Ιατρικές Υπηρεσίες και στις Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, που έχουν την ευθύνη της επιδημιολογικής επιτήρησης για λοιμώδη νοσήματα.

Αναλαμβάνουν τη συλλογή δεδομένων για τους τύπους των ιών, βακτηρίων και βιοτοξινών που κυκλοφορούν, την περιγραφή του πληθυσμού που επηρεάζεται με αποτέλεσμα τον εντοπισμό των ομάδων υψηλού κινδύνου και τη σύγκριση με άλλες ομάδες πληθυσμού, την ανίχνευση ασυνήθιστων περιστατικών, ασυνήθιστων τύπων ιών, βακτηρίων και βιοτοξινών ή ασυνήθιστης κατανομής και σοβαρότητας της νόσου στον πληθυσμό. Έχουν επίσης την ευθύνη παρακολούθησης της εξέλιξης της νόσου. Στον τομέα του προγραμματισμού και ετοιμότητας των Υπηρεσιών Υγείας, το σχέδιο «Αμφιτρίτη» προβλέπει την εξασφάλιση δεδομένων και στοιχείων για τον πιθανό αριθμό ασθενών που θα χρειαστούν ενδονοσοκομειακή περίθαλψη, νοσηλεία σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) ή και σε αναπνευστήρα.

Προβλέπεται επίσης ο υπολογισμός πιθανού αριθμού κλινών που θα απαιτηθούν για νοσηλεία των ασθενών, ο καθορισμός των νοσηλευτηρίων που θα αναλάβουν τη νοσηλεία των ασθενών, η διευθέτηση για την εξέταση και τη νοσηλεία των άλλων ασθενών, ο υπολογισμός του αναγκαίου προσωπικού, του εξοπλισμού, του φαρμακευτικού και αναλώσιμου υλικού καθώς και άλλων μέσων που θα χρειαστούν.

Δημιουργία καταυλισμών

Όταν εκδηλωθεί η επιδημία (στην προκειμένη περίπτωση πρόκειται για πανδημία), η Μονάδα Επιτήρησης και Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων του Υπουργείου Υγείας αναλαμβάνει την επιδημιολογική επιτήρηση του πληθυσμού, την έκδοση και κυκλοφορία κατευθυντήριων οδηγιών για πρόληψη και αντιμετώπιση της επιδημίας, την ανάπτυξη συνεργασίας με ειδικά κέντρα του (στην Κύπρο και το εξωτερικό) για αποστολή δειγμάτων και διενέργεια εξειδικευμένων εξετάσεων που δεν διενεργούνται στα Κλινικά Εργαστήρια των Δημόσιων Νοσηλευτηρίων. Στην προκειμένη περίπτωση αρχικά επιλέγηκε για πολιτικούς λόγους το Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, με την προσδοκία ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά θα συναινούσε στην πραγματοποίηση των εργαστηριακών εξετάσεων και ευρύτερα στη συνεργασία των δύο πλευρών για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πανδημίας.

Σύμφωνα με το Σχέδιο «Αμφιτρίτη», οι Υγειονομικές Υπηρεσίες αναλαμβάνουν τη λήψη μέτρων για την προστασία της Δημόσιας Υγείας, όπως είναι: Η ενημέρωση του κοινού για τυχόν μέτρα που πρέπει να ληφθούν για αποφυγή έκθεσής του σε παράγοντες κινδύνου. Εντομοκτονία και μυοκτονία ή/και απολύμανση χώρων, η λήψη δειγμάτων από τρόφιμα, εάν απαιτείται, η Σύγκληση Συμβουλίου Τροφίμων, εάν αυτό απαιτείται, υγειονομικός έλεγχος και εποπτεία καταυλισμών μεταφοράς των νοσούντων. Σε περίπτωση δημιουργίας καταυλισμών σε μακρόχρονη βάση, να υπάρξει πρόνοια για εμβολιασμούς και παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους νοσούντες. Στην περίπτωση του κορωνοϊού η πρόνοια της δημιουργίας καταυλισμών για φιλοξενία των νοσούντων ήταν άνευ αντικειμένου, όπως επίσης και η πρόνοια για χορήγηση εμβολίου.

Όπως προβλέπεται στο σχέδιο «Αμφιτρίτη» οι υπηρεσίες του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας (ΟΚΥπΥ) βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης μιας περίπτωσης επιδημίας, με τη Διεύθυνση Ασθενοφόρων να αναλαμβάνει την ευθύνη της αξιολόγησης, ταξινόμησης και σταθεροποίησης των ασθενών στον προνοσοκομειακό χώρο. Τα ασθενοφόρα αναλαμβάνουν επίσης την ευθύνη για τη διακομιδή και κατανομή των ασθενών στα νοσηλευτήρια. Αξίζει να σημειωθεί, ότι στην αρχική φάση της πανδημίας του κορωνοϊού τα πληρώματα των ασθενοφόρων ανέλαβαν και το δύσκολο έργο της δειγματοληψίας για τη διενέργεια των εργαστηριακών εξετάσεων.

Πέραν της υπηρεσίας των Ασθενοφόρων, στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης μιας πανδημίας βρίσκονται ασφαλώς τα νοσηλευτήρια, με αποστολή την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, την κλινική αντιμετώπιση των περιστατικών, την προετοιμασία των Τμημάτων ατυχημάτων και Επειγόντων Περιστατικών (ΤΑΕΠ) για αντιμετώπιση ασθενών, την εξασφάλιση των απαιτούμενων κλινών για νοσηλεία των ασθενών και την ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών και της οικογένειας τους. Από πλευράς Υπουργείου Υγείας το σχέδιο «Αμφιτρίτη» προβλέπει επίσης την εμπλοκή της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Φροντίδας, της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας, των Φαρμακευτικών και Νοσηλευτικών Υπηρεσιών.

4 επίπεδα ετοιμότητας

Σε κάθε Εθνικό Ειδικό Σχέδιο θα πρέπει να προβλέπεται η κινητοποίηση του μέρους του δυναμικού των κρατικών Υπηρεσιών που να ανταποκρίνεται στα γεγονότα. Το επίπεδο ετοιμότητας διαφέρει ανάλογα με τις πιθανότητες εκδήλωσης της κρίσης. Πιο συγκεκριμένα καθορίζονται τα τέσσερα επίπεδα ετοιμότητας:

ΕΠΙΠΕΔΟ 1

Συνήθης ετοιμότητα (Κωδικός «Πράσινος»)

Το επίπεδο αυτό αφορά στα συνήθη και καθημερινά μέτρα / ενέργειες του κρατικού μηχανισμού και ιδιαίτερα του αρμόδιου υπουργείου, που συμβάλλουν στην έγκαιρη προετοιμασία του για αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κρίσης. Το στάδιο αυτό είναι συνεχώς σε ισχύ με ευθύνη του Γενικού Συντονιστή του αρμόδιου υπουργείου.

ΕΠΙΠΕΔΟ 2

Αυξημένη ετοιμότητα (Κωδικός «Κίτρινος»)

Εάν από τη συναξιολόγηση και εκτίμηση των πληροφοριών από το αρμόδιο υπουργείο, προκύπτει σχεδόν η βεβαιότητα ότι επίκειται δυσμενής κατάσταση που είναι πιθανό να εξελιχθεί σε κρίση, πέραν των ενεργειών του Επιπέδου 1, γίνεται ευρύτερη κινητοποίηση του μηχανισμού και τίθενται όλα και όλοι σε πλήρη ετοιμότητα για την εκτέλεση της αποστολής τους. Το στάδιο αυτό τίθεται σε εφαρμογή με εισήγηση του Γενικού Συντονιστή και έγκριση του γενικού διευθυντή του αρμόδιου υπουργείου.

ΕΠΙΠΕΔΟ 3

Πλήρης κινητοποίηση – Αντιμετώπιση της Κρίσης (Κωδικός «Κόκκινος»)

Στο επίπεδο αυτό γίνεται πλήρης εφαρμογή του Σχεδίου με κινητοποίηση δραστηριοποίηση όλων των δυνάμεων από τα συναρμόδια και λοιπά εμπλεκόμενα Υπουργεία και Υπηρεσίες προς αντιμετώπιση της κρίσης.

ΕΠΙΠΕΔΟ 4

Αποκατάσταση – Αρωγή (Κωδικός «Λευκός»)

Όταν διαταχθεί εφαρμογή αυτού του επιπέδου οι εμπλεκόμενες δυνάμεις αντιμετώπισης της κρίσης με οδηγίες από το Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων εκτελούν αποκλιμάκωση των μέτρων και επιστρέφουν στην καθημερινή τους δραστηριότητα αφού προβούν στην αποκατάσταση και επαναφορά ετοιμότητας στο επίπεδο «1».

Στο επίπεδο «4» -αναλόγως του είδους της κρίσης- αρχίζει η εμπλοκή ειδικών και αρμοδίων που σχετίζονται με την εκτίμηση ζημιών, εκτίμηση της καταστάσεως περιβάλλοντος και πληγέντων. Ακολούθως παρέχεται άμεση αρωγή στους πληγέντες, λαμβάνονται αποφάσεις και μέτρα για την αποκατάσταση των ζημιών και μη επανάληψη φαινομένων δυνάμενων να προληφθούν. Όπου δε διαπιστώθηκε αδυναμία του Εθνικού Ειδικού Σχεδίου επέρχονται τροποποιήσεις με ενέργειες του αρμόδιου υπουργείου για το συγκεκριμένο Σχέδιο, οι οποίες στη συνέχεια κοινοποιούνται προς όλους τους εμπλεκομένους.

Το Βασικό Εθνικό Σχέδιο «Ζήνων» παρέχει σαφείς κατευθύνσεις και οδηγίες προς όλα τα υπουργεία για την έκδοση και εφαρμογή των απαιτούμενων Ειδικών Εθνικών Σχεδίων της αρμοδιότητάς τους. Κωδικοποιεί τους κινδύνους και απειλές που είναι δυνατόν να εξελιχθούν σε κρίση σε ειρηνική περίοδο. Για παράδειγμα εκτός από το Εθνικό Ειδικό Σχέδιο «Αμφιτρίτη», που ενεργοποιείται σε περίπτωση επιδημίας, το υπουργείο Υγείας έχει καταρτίσει το Ειδικό Εθνικό Σχέδιο «Λητώ» για αντιμετώπιση περιστατικών μετά από έκθεση σε βιολογικούς παράγοντες υψηλής επικινδυνότητας.

Μια σειρά από άλλα Εθνικά Ειδικά Σχέδια προβλέπουν τη διαχείριση αρκετών άλλων κρίσεων, από αεροπειρατεία, καταστροφή δικτύων επικοινωνίας, σεισμούς, ακραία καιρικά φαινόμενα άλλες φυσικές καταστροφές ή και κακόβουλες ενέργειες. Μερικά από τα Ειδικά Σχέδια που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο «Ζήνων» είναι το «Εγκέλαδος» σε περίπτωση σεισμού, το «Ασπίδα» για επειλή τρομοκρατικής ενέργειας σε πλοία, αεροπλάνα και χερσαίες εγκαταστάσεις, το «Κλέων» για μεμονωμένο θερμό επεισόδιο στο FIR Λευκωσίας ή και στην ΑΟΖ από ξένες δυνάμεις, το «Νέαρχος» για μεγάλο ναυτικό ατύχημα ή αεροπορικό ατύχημα στη θάλασσα ή και σε κατοικημένη περιοχή, το «Αριστέας» για καταστροφή ή και μεγάλης διάρκειας διακοπή δικτύων επικοινωνίας και ενημέρωσης, το «Εστία» για απομάκρυνση πολιτών από γειτονικές χώρες, το «Κάδμος» για μεγάλης διάρκειας διακοπή κυβερνητικών μηχανογραφικών συστημάτων και άλλα.

Ουσιαστικά το «Ζήνων» αποτελεί ένα τμήμα του ευρύτερου σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής. H κωδικοποίηση των κινδύνων-απειλών και ευπαθών τομέων είναι ο πρώτος βασικός παράγοντας για την αποτελεσματική προετοιμασία του κράτους για την δράση των αρμοδίων υπηρεσιών. Τονίζεται ότι κάθε Εθνικό Ειδικό Σχέδιο θα πρέπει να καλύπτει όλα τα επί μέρους κύρια – και με υψηλή πιθανότητα να συμβούν – σενάρια που δυνατόν να εξελιχθούν σε κρίση και εντάσσονται στην κατηγορία κρίσης αρμοδιότητάς τους στο Βασικό Εθνικό Σχέδιο (π.χ η αντιμετώπιση ναυτικού ατυχήματος πρέπει να καλύπτει διαφορετικά σενάρια όπως ναυάγιο με κρουαζιερόπλοιο στην ανοικτή θάλασσα, εκκένωση από πλατφόρμα εξόρυξης, ναυάγιο πετρελαιοφόρου, ναυάγιο με μεγάλο αριθμό τουριστών σε παράκτιο σκάφος αναψυχής κ.λπ.). Για κάθε διαφορετικό σενάριο πρέπει να προβλέπονται στο Ειδικό Εθνικό Σχέδιο οι κατάλληλες ενέργειες από τους κατά περίπτωση εμπλεκόμενους.

Σε όλα τα υπουργεία παρέχεται η δυνατότητα να εκδώσουν Ειδικό Εθνικό Σχέδιο για είδος κρίσης που δεν έχει προβλεφθεί. Η έκδοση Ειδικού Εθνικού Σχεδίου απαιτείται για όλες τις δυσμενείς καταστάσεις που χαρακτηρίζονται ως «κρίσεις» και οι οποίες για να αντιμετωπιστούν απαιτούν πέραν των δυνάμεων του αρμόδιου υπουργείου και την ενεργό και ευρεία εμπλοκή δυνάμεων από άλλα υπουργεία και Υπηρεσίες. Εάν η δυσμενής κατάσταση δεν είναι τόσο σοβαρή και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τις δυνάμεις του αρμόδιου υπουργείου με μικρή συμμετοχή δυνάμεων από άλλα υπουργεία τότε εφαρμόζονται τα Εσωτερικά Σχέδια των Υπηρεσιών των υπουργείων.

Τρομοκρατία, θερμό επεισόδιο, ατύχημα και φυσικές καταστροφές

Μερικά από τα Ειδικά Σχέδια που περιλαμβάνονται στο Σχέδιο «Ζήνων» είναι το «Εγκέλαδος» σε περίπτωση σεισμού, το «Ασπίδα» για επειλή τρομοκρατικής ενέργειας σε πλοία, αεροπλάνα και χερσαίες εγκαταστάσεις, το «Κλέων» για μεμονωμένο θερμό επεισόδιο στο FIR Λευκωσίας ή και στην ΑΟΖ από ξένες δυνάμεις, το «Νέαρχος» για μεγάλο ναυτικό ατύχημα ή αεροπορικό ατύχημα στη θάλασσα ή και σε κατοικημένη περιοχή, το «Αριστέας» για καταστροφή ή και μεγάλης διάρκειας διακοπή δικτύων επικοινωνίας και ενημέρωσης, το «Εστία» για απομάκρυνση πολιτών από γειτονικές χώρες, το «Κάδμος» για μεγάλης διάρκειας διακοπή κυβερνητικών μηχανογραφικών συστημάτων και άλλα.

Το Σχέδιο «Ζήνων» καθορίζει το πλαίσιο και περιλαμβάνει σαφείς οδηγίες για την πλήρη οργάνωση και λειτουργία του κρατικού συστήματος διαχείρισης κρίσεων σε ειρηνική περίοδο. Είναι ο βασικός οδηγός για όλα τα υπουργεία για την αντιμετώπιση κρίσεων εκτός της πολεμικής περιόδου. Ως εκ τούτου μετά την έγκριση του έχει επ’ αόριστον ισχύ εκτός της περιόδου που η Κυπριακή Δημοκρατία κηρύσσει κατάσταση πολέμου. Αναθεωρείται με πρόταση της Υπουργικής Ομάδας Χειρισμού Κρίσεων (ΥΟΧΚ) κατόπιν έγκρισης του Υπουργικού Συμβουλίου. Ουσιαστικά το «Ζήνων» αποτελεί ένα τμήμα του ευρύτερου σχεδίου Εθνικής Στρατηγικής. H κωδικοποίηση των κινδύνων-απειλών και ευπαθών τομέων είναι ο πρώτος βασικός παράγοντας για την αποτελεσματική προετοιμασία του κράτους για την δράση των αρμοδίων υπηρεσιών.

Τονίζεται ότι κάθε Εθνικό Ειδικό Σχέδιο θα πρέπει να καλύπτει όλα τα επί μέρους κύρια – και με υψηλή πιθανότητα να συμβούν – σενάρια που δυνατόν να εξελιχθούν σε κρίση και εντάσσονται στην κατηγορία κρίσης αρμοδιότητάς τους στο Βασικό Εθνικό Σχέδιο (π.χ η αντιμετώπιση ναυτικού ατυχήματος πρέπει να καλύπτει διαφορετικά σενάρια όπως ναυάγιο με κρουαζιερόπλοιο στην ανοικτή θάλασσα, εκκένωση από πλατφόρμα εξόρυξης, ναυάγιο πετρελαιοφόρου, ναυάγιο με μεγάλο αριθμό τουριστών σε παράκτιο σκάφος αναψυχής κ.λπ.). Για κάθε διαφορετικό σενάριο πρέπει να προβλέπονται στο Ειδικό Εθνικό Σχέδιο οι κατάλληλες ενέργειες από τους κατά περίπτωση εμπλεκόμενους.