Τον Ιούλιο του 2005, ανήμερα της επετείου του πραξικοπήματος, ο Γλαύκος Κληρίδης είχε δώσει στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» και στον Μακάριο Δρουσιώτη, μια συνέντευξη στην οποία μιλούσε για όσα μας έφεραν στο 1974, για τον Μακάριο, τον Γρίβα, τις ευκαιρίες και τα λάθη στο Κυπριακό.
Ο Κληρίδης δεν αποδεχόταν πλήρως τον όρο «χαμένες ευκαιρίες». «’Ίσως να μην είναι ο πιο σωστός όρος», έλεγε και διευκρίνιζε πως «υπήρχαν περιπτώσεις που έγιναν ανοίγματα που αν τα αξιοποιούσαμε θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ρήγματα και να προκαλέσουμε διευθέτηση του Κυπριακού. Υπό αυτή την έννοια, ναι, υπήρξαν χαμένες ευκαιρίες που πέρασαν ανεκμετάλλευτες».
Όσον αφορά στα λάθη, αφού έκανε μια γενική τοποθέτηση για αποφάσεις που παίρνουμε και θέσεις που υποστηρίζουμε πέρα των δυνατοτήτων μας, προχώρησε σε αυτοκριτική για την περίοδο από το 1960 μέχρι το 1974, συνοψίζοντας και ιεραρχώντας τα «κορυφαία λάθη που κάναμε ως ηγεσία»: «1. Προσπαθήσαμε να ανατρέψουμε τις συμφωνίες σε μια περίοδο που δεν είχαμε πραγματική διεθνή υποστήριξη. Η συμμαχία μας με το κίνημα των Αδεσμεύτων και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας δεν ήταν αποτελεσματική. 2. Δεν εκτιμήσαμε ποτέ σωστά ότι η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση να οδηγήσει την ελληνική πολιτική σε κατά μέτωπο σύγκρουση με την Τουρκία, ενώ εμείς από μόνοι μας δεν είχαμε τη δυνατότητα να προστατεύσουμε την Κύπρο στην περίπτωση που η Τουρκία αξιοποιούσε το δικαίωμα επέμβασης. 3. Το 1973 κάναμε λάθος που δεν συμβιβαστήκαμε με τη λύση στην οποία καταλήξαμε. 4. Το πιο μοιραίο λάθος ήταν το πραξικόπημα του 1974 που έδωσε την αφορμή για την τουρκική εισβολή και την τραγωδία που ακολούθησε. Χωρίς το πραξικόπημα η Τουρκία ουδέποτε θα επενέβαινε στην Κύπρο. 5. Μπορούσαμε να αποτρέψουμε τη δεύτερη εισβολή αποδεχόμενοι την ομοσπονδία, αλλά δεν είχαμε το πολιτικό θάρρος να το αποφασίσουμε».
ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ: Για το πρώτο, ο Πόλυς Πολυβίου γράφει στο βιβλίο του, «Μακάριος: τα τρία λάθη»: «Η απόφαση του Μακαρίου για τα 13 σημεία ήταν παντελώς λανθασμένη πολιτικά, συνταγματικά, χρονικά, στρατηγικά… [Όντως] το καθεστώς και οι ισορροπίες του Συντάγματος ευνοούσαν την τουρκική πλευρά… [Παρόλα αυτά] τα δεδομένα ήταν ευνοϊκά για την ελληνοκυπριακή πλευρά, δεδομένου ότι, τα υπαλλακτικά σενάρια που θα προέκυπταν από μια προσπάθεια ανατροπής ή αναδόμησης του συντάγματος, θα ήταν σαφώς χειρότερα… Δεν φαίνεται να υπήρξε οποιοσδήποτε σοβαρός προβληματισμός για τις συνέπειες…». Σχετικά με τα σημεία 2+3 οι πρέσβεις Αλεξανδράκης, Θεοδωρόπουλος, Λαγάκος στο βιβλίο τους «Το Κυπριακό, 1950-1974, μια ενδοσκόπηση», σημειώνουν: «Ο Μακάριος έχει την πεποίθηση ότι η ντε φάκτο κατάσταση στην Κύπρο, δεν τον πιέζει χρονικά για να φθάσει σε συμφωνία». Ο ίδιος ο Μακάριος,την περίοδο 1967-1968, δήλωνε: «Έχομεν ήδη μίαν καθαρώς Ελληνικήν Κυβέρνησιν εις την Νήσον. Οι Τούρκοι δεν μετέχουν της κυβερνήσεως. Διά τούτου φρονώ ότι δεν πρέπει να σπεύσωμεν».
Ένα ενδιαφέρον σημείο εκείνης της συνέντευξης του Γλαύκου Κληρίδη, αφορά στη διαρκή εμμονή μας στην «Ένωση». Ζήτημα που στιγμάτισε όλους, αρκεί να αναλογιστεί κανείς και τις τοποθετήσεις του ΑΚΕΛ επ’ αυτού. Που έκανε μεν αυτοκριτική για την ενωσιολογία της περιόδου 1964-1967 -τότε, δηλαδή, που ο Εζεκίας Παπαϊωάννου ανέλυε «με εμβρίθεια», όπως σημείωνε η «Χαραυγή»: «Την Κύπρο ολόκληρη, από το Ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα, μέχρι τον Ακάμα και από τον Κορμακίτη μέχρι το Κάβο Γάτα, θα την ελευθερώσουμε και θα την ενώσουμε με τον εθνικό κορμό» – όμως ουδέποτε σχολίασε τη συνέχιση της μέχρι το 1974. Με τον Εζεκία Παπαϊωάννου να διευκρινίζει τον Οκτώβριο του 1973 σε συνέντευξη στο «Βήμα» πως: «Ελέχθη ότι το ΑΚΕΛ μόνο με μια σοσιαλιστική Ελλάδα θάθελε την Κύπρο να ενωθεί. Αυτό είναι ψέμα. Το ΑΚΕΛ ουδέποτε διανοήθηκε να θέσει τέτοιον όρο […] Το καθεστώς στην Ελλάδα είναι υπόθεση του ελληνικού λαού […] Οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα έρχονται και παρέρχονται, όμως η Ελλάδα είναι παντοτινή, είναι αιώνια. Και είναι με την Ελλάδα που θα γίνει η Ένωση»!
Ο Κληρίδης, λοιπόν, αναφέρει ότι το 1973 είχε επιτευχθεί συμφωνία που βελτίωνε τη Ζυρίχη και ένας από τους λόγους που εκείνη η συμφωνία δεν ολοκληρώθηκε, είναι επειδή σκόνταψε (και) στο εξής: «Ο Ντενκτάς και η Τουρκία ζήτησαν να επαναληφθεί η πρόνοια που περιλαμβάνεται στο Σύνταγμα του 1960 ότι από το νέο κράτος αποκλείεται τόσο η ένωση όσο και η διχοτόμηση. Η θέση του Μακαρίου ήταν πως δεν υπέγραφε ξανά έγγραφο που θα απέκλειε την ένωση. Έγινε η σκέψη να υπογραφεί ένα πρωτόκολλο μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, πως τα δύο κράτη απέρριπταν την ένωση και τη διχοτόμηση της Κύπρου. Η χούντα αρνήθηκε.Υπήρχε τότε μια διαμάχη μεταξύ χούντας και Μακαρίου, ποιος θα αποκήρυττε πρώτος την ένωση. Είναι γεγονός ότι η χούντα ήθελε να την αποκηρύξει την ένωση ο Μακάριος. Από την άλλη ο Μακάριος φοβόταν να το πράξει. Η ένωση μπορεί να μην ήταν ο άμεσος στόχος του, αλλά δεν επιθυμούσε να την αποκλείσει στο διηνεκές. Ο Μακάριος δεν ήταν μόνο πρόεδρος αλλά και εθνάρχης. Και για έναν εθνάρχη ήταν δύσκολο να κάνει ένα τέτοιο συμβιβασμό…».
Γιατί ανατρέχω τώρα σ’ αυτά και μάλιστα αφού διεκπεραιώσαμε και φέτος το «καθήκον» μας απέναντι στις «μαύρες επετείους» με τις ανάλογες, όπως πάντα, τετριμμένες ομιλίες των πολιτικών και τις (δικαιολογημένες) νοσταλγικές αναρτήσεις των πολιτών; Είναι εξαιτίας αυτής της πληρωμένης διαφήμισης του ξενοδοχείου Port Cratos, στην Κερύνεια, με τις καλύβες αλά Μαλδίβες διάσπαρτες στη θάλασσα, που μου πεταγόταν συνέχεια στο facebook, καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η οποία,μάλιστα, απευθύνεται σε μας, αφού μας ενημερώνει στα ελληνικά: «Μαλδίβες σε 45 λεπτά»! Διότι μπορεί… η Ελλάς να κείται μακράν (για να παραφράσουμε τη γνωστή ρήση), μπορεί να μην ευοδώθηκε η «Ένωση» που εμμονικά επιδιώξαμε μετά την ανεξαρτησία , αλλά χάρη σ’ αυτή οι Μαλδίβες ήρθαν πιο κοντά.
