Κανένα φιλοσοφικό σύστημα από τη Θεοκρατία ώς τη Μεταμοντερνική Οικονομιοποίηση της Πολιτείας δεν δημιουργείται χωρίς επιδράσεις από τον εκφραστή του. Σε αυτό το συστημικό πλαίσιο εντάσσεται το Ανθρώπινο Δημοκρατικό Δημόσιο Σχολείο στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Οι σκοποί του, ξεκάθαροι, ορίζονται συνταγματικά από την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση Κύπρου. Το σύνολο των σκοπών αποτέλεσε το Μεγαεπίπεδο (το παιδαγωγικό ακίνητο κινούν) του Κυπριακού Εκπαιδευτικού Συστήματος. Όπως κανείς δεν μπορεί να διαφοροποιήσει το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας –επειδή τούτο τυγχάνει να είναι ένα από τα πλέον άτεγκτα συγγράμματα στον κόσμο– έτσι δεν μπορεί κανείς να διαφοροποιήσει το Μεγαεπίπεδο:
• Σκοπός 2. Οπωσδήποτε δι’ ημάς τους Έλληνας υπάρχουν τοιούτοι σκοποί γενικώς και επισήμως παραδεδεγμένοι και αποτελούντες πλέον την αναλλοίωτον παράδοσιν της ελληνικής παιδείας. Ούτοι απορρέουν από τας εξής τρεις βασικάς προϋποθέσεις: α) Την ελληνικήν φυλετικήν και εθνικήν μας υπόστασιν. β) Την Ορθόδοξον Χριστιανικήν μας παράδοσιν και γ) Την καλλιέργειαν του ανθρωπιστικού ιδεώδους.
• Σκοπός 3. Όσο και αν νομίζουν τινές ότι αι προϋποθέσεις αυταί στενεύουν τους βασικούς σκοπούς της αγωγής, τούτο δεν είναι πραγματικόν, διότι αύται δίδουν σταθερόν και ουσιαστικόν περιεχόμενον εις την αγωγήν μας. Άνευ αυτών θα περιεπίπτομεν εις χάος και αναρχίαν, ανεξαρτήτως του ότι ουδέν άλλο εκπαιδευτικόν ιδεώδες θα ήτο δι ημάς βιώσιμον έξω των προϋποθέσεων τούτων. Και η εσχάτως εγκριθείσα νομοθεσία της Ελληνικής Κοινοτικής Συνελεύσεως περί προσόντων διδασκάλων και καθηγητών, επιβάλλει την αναγνώρισιν ταύτην.
• Σκοπός 4. Το σημαντικόν είναι ότι αι ανωτέρω βασικαί προϋποθέσεις δεν αντιμάχονται και δεν αποκλείουν κανέναν εκ των μερικωτέρων σκοπών της αγωγής δι ημάς. Τίποτε π.χ. δεν εμποδίζει να επιδιώκωμεν την δημιουργίαν καλών Ελλήνων και συγχρόνως καλών πολιτών ή καλών ανθρώπων και καλών επιστημόνων ή καλών ορθοδόξων χριστιανών και καλών ανθρώπων συγχρόνως.
• Σκοπός 5. Η θεραπεία του ανθρωπιστικού ιδεώδους δεν αποκλείει την επιστημονικήν και επαγγελματικήν ακόμη επιδίωξιν και την θεραπείαν των πρακτικών αναγκών της ζωής. Το πρόβλημα έγκειται εις την εύρεσιν του ορθού μέτρου και του κατάλληλου τρόπου συγκερασμού αυτών».
Πηγή: Φάκελος Κρατικού Αρχείου Ε11 Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση Κύπρου. Φάκελοι Αλληλογραφίας, Ε11/100 (1960 – 1965). Σχολαί Μέσης Εκπαίδευσης. (Ε.Κ.Σ.Κ.30), σελίδες 15 – 22. Σελίδα Φακέλου 15
Ο προβληματισμός για το τι είναι αξιόλογη γνώση και ποιες ευθύνες συνεπάγεται ο ιδεολογικός εμβαπτισμός της δεν μπορεί από τη φύση του να «αποποινικοποιηθεί». Έχει άμεση σχέση με την ίδια την Ιστορία της Φιλοσοφίας που το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα ακολουθεί. Στο δίπολο ερώτημα: «Ποια είναι η αξιόλογη γνώση» (Ε1) και «Ποιο τύπο μαθητή στοχεύω διά του συγκεκριμένου σχεδιασμού Αναλυτικού να προετοιμάσω (Ε2)», αναπαράγεται το τρίτο ερώτημα: «Στοχεύω στο προϊόν – μαθητή» (Αριστοτελική Χρήση) ή στον «ψυχοσωματικό μαθητή» (Αριστοτελική Κτήση).
Τι θέτει ως προτεραιότητα ο Μεγαεπίπεδος (= ο επίσημα συνταγματικός) σχεδιασμός του Κυπριακού Εκπαιδευτικού Συστήματος με βάση την αρχειακή πηγή; Θέτει την υπηρεσία του ανθρωπιστικού παράλληλα με το επιστημονικό και τεχνοκρατικό ιδεώδες. Κάνει λόγο για την ανάπτυξη του όλου ανθρώπου. Κάνει λόγο για πολιτισμό. Γιατί ο πολιτισμός είναι φύσει ψυχοσωματικός. Το Μεγαεπίπεδο ορίστηκε συνταγματικά από την Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση Κύπρου και υπηρετείται πιστά προς γνώσιν του κοινού μέσω τεσσάρων Ειδών Αναλυτικών Προγραμμάτων. Στο Μεγαεπίπεδο γίνεται λόγος για «θεραπεία» υπηρεσία δηλαδή:
1. Ανθρωπιστικών Σπουδών που υπηρετεί σήμερα το Ανθρωπιστικό, Ακαδημαϊκό και Αναδομητικό Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.
2. Επαγγελματικών Σπουδών που υπηρετεί σήμερα το Τεχνοκρατικό, Αναδομητικό και Ανθρωπιστικό Πρόγραμμα Σπουδών.
3. Επιστημονικών Σπουδών που υπηρετεί σήμερα το Τεχνοκρατικό και Ακαδημαϊκό Πρόγραμμα Σπουδών.
4. Ανάγκες ζωής, στάσεις και αξίες που υπηρετεί σήμερα το Ανθρωπιστικό και Αναδομητικό Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών.
Να σημειωθεί πως για μας τους πιο ειδικούς στη δόμηση Αναλυτικών Προγραμμάτων, τα τέσσερα αυτά είδη οφείλουν να συντρέχουν περιπτωσιολογικά και κατά αναλογία (Ανθρωπιστικό = ιδεώδη, Ακαδημαϊκό = έμφαση στη γνώση/πληροφορία, Τεχνοκρατικό = εξειδίκευση/εργαστηριακή μάθηση, Αναδομητικό = έμφαση στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας).
Αν όμως κινηθούμε από τη σφαίρα της ανάπτυξης προγραμμάτων και διδασκαλίας προς τη σφαίρα της εκπαιδευτικής διοίκησης, θα παρατηρήσουμε πως και εκεί, με βάση την ιδεολογική προσέγγιση της λογικοκρατίας των συστημάτων (rational system approach), το σχολείο ως κοινωνικό σύστημα (Barnard 1940,Weber 1947, Simon 1947, Parsons 1960) λειτουργεί όπως όλοι οι οικονομικοί οργανισμοί. Σε αυτό, όπως και στους οργανισμούς, διακρίνονται οι εισροές (inputs), η διαδικασία μετασχηματισμού των εισροών (transformation process) και το εξαγόμενο αποτέλεσμα (outputs). Στις εισροές τοποθετούνται στην ίδια (αξιολογική) βαθμίδα δεδομένων προς “επεξεργασία” το ανθρώπινο δυναμικό, οι πρώτες ύλες και τα αρχικά έξοδα. Οι εισροές μετασχηματίζονται μέσα από μια συγκεκριμένη και καλά οργανωμένη διαδικασία, την εκπαιδευτική πολιτική στην περίπτωση, με έναν και μόνο στόχο: το εξαγόμενο διπλό αποτέλεσμα: προϊόντα (products) μεταξύ των οποίων και ο μαθητής και υπηρεσίες.
Αφήνω να διαφανεί στο σημείο αυτό ότι η φιλοσοφική απόκλιση της ανθρωπολογίας των εκπαιδευτικών συστημάτων είναι ευδιάκριτη σε μια ιδεολογική διελκυστίνδα, από το «διαμορφώνω τον (όλο) άνθρωπο», ως το «παράγω (αποσπασματικά-χρησιμοθηρικά) το προϊόν-μαθητή». Από τον Πλάτωνα και εντεύθεν, κάθε πολιτική αντανακλά μια παιδαγωγική. Το Αναλυτικό Πρόγραμμα προβάλλει με εκπληκτική πιστότητα προς τα έξω το πολιτικό, το πολιτισμικό, το φιλοσοφικό και το ηθικό τοπικό συγκείμενο (=το σύνολο) αξιών, του οποίου αποτελεί όπως διαφαίνεται ήδη από τα προλεγόμενα, φερέφωνο.
Ευρυθμία και προσαρμοστικότητα
Για τον Πλάτωνα η αρετή είναι διδακτή. Το ίδιο και η πολιτική (322 c-d). Η δε αμάθεια, η πλάνη προς τα πράγματα που έχουν αξία (359 c-d). Η αγωγή ως οδοδείκτης συνυφαίνεται με το να κάνει το παιδί βίωμά του τον νόμο, γιατί η ζωή μας χρειάζεται την ευρυθμία και την προσαρμοστικότητα. Η ευρυθμία και η προσαρμοστικότητα οδηγούν στην κατάκτηση του αγαθού της δικαιοσύνης, που κάνει τον άνθρωπο ευθύ (322 e).
Ως εκπαιδευτικός οφείλω να υιοθετήσω πρώτιστα την αρχή της συμμετοχικότητας διά της πλατωνικής αρχής της κοινωνικής ομαδοποίησης σε μια σχολική τάξη. Ο έμπειρος εκπαιδευτικός είναι δεκτικός και περιχωρητικός. Αντιστοιχίζω την Πόλη του Αριστοτέλη με το όλο εκπαιδευτικό σύστημα. Σύνταγμα της Πόλης, το Αναλυτικό Πρόγραμμα, το δομημένο σε ένα συμμετοχικό μοντέλο οπλισμένο να διδάξει αξίες παρμένες από όλα τα Μοντέλα Δόμησης Αναλυτικών Προγραμμάτων.
Η σχολική μονάδα αποτελεί την Κώμη. Οικία μου, η σχολική τάξη. Γένη ισότιμα με λειτουργικές μόνο διαφοροποιήσεις κοινωνικών ρόλων, το ανθρώπινο δυναμικό που στελεχώνει το εκπαιδευτικό σύστημα. Η αξία έγκειται στο ότι για να φτάσει ένα πρόσωπο στην πληρότητα χρειάζεται μια κινούσα αιτία. Την προσωποποιό αγάπη. Η αγάπη ως αυτάρκεια, όπως και η διδασκαλία της συγχώρεσης ως γνήσιας μεθόδου αξιοπρεπούς συμβίωσης, διατήρησης της ταυτότητας και ετερότητας του ανθρώπινου προσώπου σε μια κοινωνία υποστατικής συνεύρεσης, έστω ο σκοπός μου.
«Με στόχο ου γίγνεσθαί της το ζην, αλλά του είναι της το ευ ζην» Αριστοτέλη Πολιτικά 125b 3
* Μ.Α. Αναλυτικών Προγραμμάτων, Οργανωτική Εκπρόσωπος Συνδέσμου Θεολόγων Ο.Ε.Λ.Μ.Ε.Κ.
