Η έννοια του δημόσιου σχολείου αφορά στην εκπαίδευση που χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους, προσφέρεται δωρεάν, είναι υπόλογη στην πολιτεία και προπαντός ελεύθερη και προσβάσιμη για όλα ανεξαίρετα τα παιδιά. Με την έννοια αυτή, το δημόσιο σχολείο αποτελεί βασικό συστατικό του κράτους και της δημοκρατίας και αναλαμβάνει μια ευθύνη απέναντι στην ιστορία και το μέλλον των πολιτών. Το θαύμα της συνεκπαίδευσης των παιδιών της γειτονιάς, της κοινότητας, της χώρας και της οικουμένης γεννά τον σεβασμό προς το δημόσιο σχολείο που αβίαστα μετασχηματίζεται σε ζωντανή αξία στη ζωή κάθε ανθρώπου.
Σε όλα τα κράτη, η δημόσια εκπαίδευση συμπορεύθηκε με την ανάπτυξη δημοκρατικών κοινωνιών και η πραγματικότητα αυτή τροφοδοτεί έναν διαχρονικό δημόσιο διάλογο για τον προσανατολισμό και τις διαδικασίες της. Στην αρένα της δημόσιας συζήτησης, καθηκόντως ή αυτόκλητα, διεκδικούν ρόλο αξιωματούχοι της πολιτείας, πολιτικοί, εκπαιδευτικοί, γονείς, εκπρόσωποι θεσμών, εκπρόσωποι του τύπου, επιχειρηματίες και οικονομικοί παράγοντες ακόμα και υπερεθνικοί οργανισμοί. Το ενδιαφέρον αυτό μπορεί να αποδοθεί στην αναγνώριση του κρίσιμου ρόλου που διαδραματίζει το δημόσιο σχολείο και καταδεικνύει τις υψηλές προσδοκίες για την αποστολή του. Σε κάποιο βαθμό, το ενδιαφέρον μπορεί να αποδοθεί και στη διείσδυση της οικονομικής προοπτικής στην αξιολόγηση των δημόσιων θεσμών ή και στη διευκόλυνση της δημόσιας έκφρασης.
Στη βάση της πεποίθησης ότι η επιβίωση των λαών και η βελτίωση των συνθηκών ζωής θα στηριζόταν σε μορφωμένους πολίτες, ικανούς να αυτοκυβερνηθούν, εξαπλώθηκε η υποχρεωτική δημόσια εκπαίδευση. Η συμπόρευση με την εθνική ιστορία και πολιτισμό, η έμφαση στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα και η ηθική επιταγή για ανταπόκριση στη διαφορετικότητα για προσωπική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή, πολύ νωρίς καθοδήγησαν τον προσανατολισμό του δημόσιου σχολείου.
Η ουσιαστική ανταπόκριση στη διαφορετικότητα, ακόμα και σήμερα παραμένει δύσκολος και σε κάποιο βαθμό ανεκπλήρωτος στόχος για ένα πραγματικά δημοκρατικό σχολείο. Είναι πραγματικά παράδοξο, μα και αληθινό, ότι η ελεύθερη πρόσβαση στο σχολείο και η εκδημοκρατικοποίηση συνδέθηκαν με την αποκάλυψη ατομικών και κοινωνικών διαφορών που στην πράξη μετασχηματίστηκαν σε ανισότητες. Είναι ακόμα πιο παράδοξο, αλλά και αναμενόμενο, η εκδημοκρατικοποίηση και η συνακόλουθη υποδοχή όλων των παιδιών να έχει ‘χαμηλώσει’ τον μέσο όρο στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα. Τα παιδιά, εισέρχονται στο σχολείο με διαφορετικό σημείο ετοιμότητας και διανύουν μια σχολική πορεία με διαφορετικούς ρυθμούς προόδου εξαιτίας της ετοιμότητας, της ιδιαιτερότητας και της μορφωτικής τους εμπειρίας μέσα και έξω από το σχολείο.
Πέρα από μαθησιακούς στόχους σε δεξιότητες, γνώσεις και αξίες το δημόσιο σχολείο αναλαμβάνει μια πολυδιάστατη αποστολή: α) Διασφάλιση ελεύθερης πρόσβασης και ισότητας, β) Διατήρηση ιστορικής συνέχειας, γ) Ενεργός πολιτότητα στη δημοκρατία, δ) Προετοιμασία για την αγορά εργασίας και ε) Κοινωνική συνοχή μέσω βελτίωσης των συνθηκών ζωής.
Διατηρώντας υψηλές προσδοκίες για τον ρόλο του δημόσιου σχολείου, θα ήταν τουλάχιστον έλλειψη ειλικρίνειας να προσπεράσουμε ή να αποσιωπήσουμε την απόσταση μεταξύ πραγματικότητας και ιδανικής κατάστασης. Η επισήμανση κενών ή δυσλειτουργιών, στη δημόσια εκπαίδευση μοιάζει αναπόφευκτη σε έναν τεράστιο οργανισμό με συγκεντρωτική δομή σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο πλαίσιο απαιτήσεων στο οποίο αμέτρητοι παράγοντες επηρεάζουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Η επισήμανση αυτή, δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη μια καταστροφική αποτυχία και θα μπορούσε απλά να περιγράφει τη διαδρομή της βελτίωσης.
Από τους παράγοντες που ελέγχονται στον σχολικό χώρο, η ποιότητα της μαθησιακής εμπειρίας έχει τη σημαντικότερη επίδραση στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα και οι εκπαιδευτικοί έχουν εξαιρετικά σημαντική ευθύνη για την προσφορά αυτής της εμπειρίας. Η ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών, του μεγαλύτερου πλούτου των σχολείων, είναι αναγκαία αλλά δεν ανήκει στους εκπαιδευτικούς η συνολική ευθύνη για τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα αφού η λήψη κρίσιμων αποφάσεων για το περιεχόμενο και τις διαδικασίες, οι οποίες επηρεάζουν την εκπαιδευτική πράξη, δεν γίνεται από αυτούς.
Το δημόσιο σχολείο έχει ανάγκη τη διαρκή βελτίωση και η δυνατότητα βελτίωσης δεν υπαινίσσεται ανεπάρκεια ή αδυναμία αλλά μαρτυρά την επάρκεια και τη δύναμη να γινόμαστε καλύτεροι. Μαζί με τη συμβολή των εκπαιδευτικών, για μια ολιστική βελτίωση στο δημόσιο σχολείο, είναι αναγκαία η φροντίδα για το συνολικό υποστηρικτικό πλαίσιο της εκπαίδευσης στο οποίο περιλαμβάνονται οι πολιτικές, η σχολική ηγεσία, η επιθεώρηση και αξιολόγηση, τα βιβλία, τα αναλυτικά προγράμματα, οι ευκαιρίες επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών και η δομή λειτουργίας των σχολείων.
Πέρα από την ποιότητα της εκπαιδευτικής πράξης, μια σειρά παραγόντων, οι οποίοι σχετίζονται με την ιδιαιτερότητα και το υπόβαθρο των παιδιών, έχουν όμοια ή μεγαλύτερη επίδραση στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα και η πραγματικότητα αυτή δημιουργεί μια μεγάλη πρόκληση για το δημόσιο σχολείο. Η ανταπόκριση στη διαφορετικότητα και τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού, για μεγιστοποίηση της σχολικής επιτυχίας, είναι πρωτίστως ευθύνη ολόκληρου του σχολικού συστήματος και είναι τουλάχιστον άδικο να ενοχοποιούνται τα παιδιά για τις δυσκολίες τους ή τα χαμηλά επιτεύγματά τους.
Μια αποσπασματική ανάδειξη αδυναμιών και μια μονοδιάστατη έμφαση στη βελτίωση των ακαδημαϊκών επιτευγμάτων πιθανότατα θα μας απομάκρυνε από την πλατιά αποστολή του δημόσιου σχολείου, με κίνδυνο να παραγνωριστεί η σημαντικότητα των δεξιοτήτων του ενάρετου πολίτη και των πανανθρώπινων αξιών για το κοινό καλό. Ανάμεσα στην απαξίωση και την υποστήριξη, επιλέγουμε υποστηρικτική δράση ώστε το δημόσιο σχολείο να συνεχίσει να υπηρετεί την ελεύθερη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, χωρίς διακρίσεις ή αποκλεισμούς. Ένα γνήσιο ενδιαφέρον για υποστήριξη του δημόσιου σχολείου προϋποθέτει έγνοια για κάθε παιδί χωριστά και αναγνώριση της συμβολής του σχολείου στην ιστορική συνέχεια, τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή.
Μια συζήτηση που προσεγγίζει το σχολείο ως εργασιακό χώρο ή εστιάζεται στο σχολικό έργο ως δημόσια δαπάνη, είναι τουλάχιστον περιοριστική. Περιοριστική επίσης είναι η θεώρηση του σχολείου ως εκπαιδευτήριο ή ως υπηρεσία φροντίδας. Το σχολείο είναι θεσμός με απείρως μεγαλύτερη αξία από το άθροισμα επιμέρους συστατικών.
Ως δημόσιος πλούτος, το σχολείο είναι υπόλογο για τις πρακτικές και τα επιτεύγματά του. Η λογοδοσία θα μπορούσε να αποκαλύπτει την εν δυνάμει ωφέλιμη και υγιή αξιοποίηση των πόρων και της εμπιστοσύνης της πολιτείας προς το σχολείο. Στη διαδικασία αυτή, η πολιτεία έχει υποχρέωση να υπερασπιστεί το πλαίσιο λειτουργίας των δημόσιων θεσμών και η παιδαγωγική κοινότητα υποχρέωση να προβάλει την παιδαγωγική αποστολή του σχολείου.
Το δημόσιο σχολείο αποτελεί αξία γιατί απλά υποδέχεται την ιστορία και το μέλλον μας. Καθώς ανοίγει τις πόρτες του σε όλα τα παιδιά, το δημόσιο σχολείο υπηρετεί τη δημοκρατία και γίνεται συστατικό της. Το δημόσιο σχολείο είναι περιουσία όλων και όλοι – πολιτεία, εκπαιδευτικοί, γονείς και κάθε ενδιαφερόμενο πρόσωπο ή θεσμός – οφείλουμε να το προστατεύσουμε με σωφροσύνη και σεβασμό, επειδή μπορεί συνεχώς να γίνεται καλύτερο και ενδυναμωμένο να συνεχίσει την παρουσία του στη δημόσια και ιδιωτική ζωή. Αυτό είναι το σχολείο που αξίζουν τα παιδιά μας!
* Διευθυντής Σχολείου Δημοτικής Εκπαίδευσης.
