Από το ραδιόφωνο ακούγεται μια μελαγχολική μουσική και μια θεϊκή, σπαραχτική γυναικεία φωνή, της Αμάλια Ροντρίγκεζ, της εθνικής τους fadista, τραγουδίστριας και ηθοποιού που έφυγε από τη ζωή μόλις την προηγούμενη μέρα και κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος. Γι’ αυτό και η θλίψη στα πρόσωπα των ανθρώπων. Η πορτογαλέζικη μουσική fado σημαίνει μοίρα, πεπρωμένο και εκφράζει απόλυτα την sodade, τον πόνο που νιώθει ο πορτογαλικός λαός. Μια λέξη που δεν υπάρχει και δεν μεταφράζεται σε καμία άλλη γλώσσα. Sodade σημαίνει λύπη, νοσταλγία, μα και προσμονή, έρωτας ή λαχτάρα. Πώς μπορεί να χωρέσουν τόσα αντίθετα σε μια μόνο λέξη; Η ισορροπία των αντιθέτων ίσως, που μόνο στο μεσογειακό μέτρο υπάρχει;
Από τα λιμάνια της Πορτογαλίας που βρέχονται απ’ τον Ατλαντικό ωκεανό, έφευγαν κάποτε τα καράβια για να ανακαλύψουν και να κατακτήσουν νέες χώρες. Από εδώ και οι πρώτοι Ευρωπαίοι μετανάστες, που κατέφευγαν στην Αμερική για να γλυτώσουν από τον ναζισμό και τη φρίκη του πολέμου. Μπορεί η χώρα να μη λούζεται από τα νερά της Μεσογείου, αλλά κάτω από το φως του αμείλικτου ήλιου της μεσημβρίας, τίποτα δεν μένει κρυφό.
Όπως και στην Ελλάδα, κοιτίδα του πολιτισμού και της τραγωδίας, έτσι κι εδώ μια μοίρα, ένα fado κάνει τον άνθρωπο να κοιτάζει κατάματα την αλήθεια. Το βράδυ η υπόγεια ταβέρνα όπου παίζουν fado είναι κατάμεστη από ιάπωνες τουρίστες με φωτογραφικές μηχανές και τηλεφακούς. Είμαστε ακόμη μακριά από την οικονομική άνθιση της Κίνας και της Ρωσσίας. Την άνθιση των κινητών και των selfies. Το θέαμα θυμίζει κυπριακή τουριστική βραδιά όπου οι χορευτές σέρνουν μια σούστα και ένα συρτάκι. Φεύγουμε απογοητευμένοι καθώς δεν νιώθουμε τη sodade κύριο στοιχείο της μουσικής αυτής.
Ανηφορίζοντας τα ελικοειδή δρομάκια που οδηγούν στα δωμάτιά μας, ακούμε μια φωνή που μας μαγνητίζει. Μια γυναίκα καθισμένη σ’ ένα μπαλκόνι, τραγουδά fado αγναντεύοντας τον ωκεανό και το ποτάμι. Έξω στα καλντερίμια, γυναίκες στήνουν κουβεντολόι, παιδιά παίζουν και φωνάζουν παρά το προχωρημένο της ώρας. Το ποτάμι από φωνές σμίγει με της γυναίκας που τίποτα δεν ταράζει το τραγούδι της. Να τι σημαίνει fado και sodade σκεφτόμαστε… Αυτό το αίσθημα πλημμύρισε κι εμάς, κάτι βαθύ και αληθινό που βγαίνει από την ψυχή μιας γυναίκας, όπως γυναικεία είναι και η ψυχή μιας πόλης.
Ήταν μια νύχτα φθινοπωρινή, λίγο προτού μπούμε στη νέα χιλιετία. Το Ανατολικό Τιμόρ θα ανακήρυττε την ανεξαρτησία του λίγους μήνες αργότερα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διευρυνόταν, η Κύπρος θα γινόταν μέλος της ενώ η Βρετανία θα έβγαινε από την Ευρώπη, όχι όμως και από την Κύπρο, όπως δεν αποχώρησαν ποτέ τα τουρκικά στρατεύματα. Μέλη-κράτη της θα κατέφευγαν σε μνημόνια και θα έφταναν στα όρια της φτώχειας. Με το τρομοκρατικό κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου που έπληξε την καρδιά των Η.Π.Α., θα μπαίναμε πλέον σε μια νέα εποχή, διεθνούς τρομοκρατίας, με πολέμους, εισβολές, κύματα προσφύγων και μεταναστών. Όπως σε αιώνες περασμένους, που οι άνθρωποι έφευγαν από τη Γηραιά Ήπειρο για τον Νέο Κόσμο, με τη sodade στην ψυχή τους. Πόνος και νοσταλγία για όσα θα άφηναν πίσω τους, αλλά και προσμονή, λαχτάρα για μια καλύτερη ζωή.
Το fado ξεπέρασε έκτοτε τα πορτογαλικά σύνορα και έγινε ευρύτερα γνωστό στον κόσμο. Πλημμύρισε και το απομακρυσμένο μας νησί, με τις «θαλασσινές ωδές» του Πορτογάλου ποιητή Φερνάντο Πεσσόα και τη θεσπέσια ερμηνεία της Αλίκης Καγιαλόγλου που με πήρε πίσω στον χρόνο, στα νερά του ποταμού Τάγου, στα κύματα του Ατλαντικού ωκεανού, στα στενά δρομάκια της Λισαβόνας και την ανοιχτόκαρδη πλατεία της, μια προέκταση της θάλασσας.
«Καλό ταξίδι. Έτσι είναι η ζωή…» (Fernando Pessoa)
