Ντόναλντ Ντραμπ και βαθύ κράτος δεν πάνε πλέον μαζί. Αυτά είναι τα νέα δεδομένα. Για να αντιληφθούμε από πού πηγάζει αυτή η διαφοροποίηση θα πρέπει πρώτα να αναζητήσουμε την απάντησή μας στους λόγους που έχουν άμεση σχέση τόσο με την εκλογή του Ντ. Τραμπ στο ανώτατο αξίωμα των ΗΠΑ όσο και με την ιδιοσυγκρασία του.
Όπως είναι ευρέως γνωστό, η εξωτερική πολιτική κάθε σοβαρού κράτους (και κύρια των ΗΠΑ) δεν καθορίζεται από τον εκάστοτε Πρόεδρο, αλλά καθορίζεται κυρίως τόσο από τις τεχνοκρατικές δομές των εμπλεκόμενων υπουργείων όσο και από τα διάφορα κέντρα αποφάσεων (Βουλή, Γερουσία, Lobbys, ThinkTanks και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες). Αυτά τα κέντρα αποφάσεων είναι ευρύτερα γνωστά ως «Βαθύ Κράτος» (στο εξής Β.Κ.). Αυτό το Β.Κ. όχι μόνο επηρεάζει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά ταυτόχρονα έχει λόγο στην εκλογή του εκάστοτε Προέδρου.
Παρόλα αυτά, η εκλογή του Ντ. Τραμπ παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες. Η άνοδός του στην εξουσία δεν προήλθε από την έμμεση βοήθεια (ή έστω ανοχή) του Β.Κ., αλλά κυρίως λόγω της οικονομικής του επιφάνειας. Αυτό είχε ως συνέπεια τις μειωμένες εξαρτήσεις όπως και δεσμεύσεις προς το Β.Κ., με επακόλουθο τη μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων του Ντ. Τραμπ σε σχέση με τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Η μερική απεξάρτηση του Ντ. Τραμπ από το Β.Κ. σε συνδυασμό με το ιδιόμορφο ταμπεραμέντο του τον οδήγησαν σε στρατηγικά λάθη σε δύο κυρίως μέτωπα:
ι) Όσον αφορά στις κυρώσεις προς την Τουρκία για το θέμα των S-400 και
ΙΙ) To κουρδικό ζήτημα.
Αυτές όμως οι αποφάσεις του προκάλεσαν ανεπανόρθωτη ζημιά στο κύρος της υπερδύναμης, με αποτέλεσμα να τον φέρουν σε μετωπική σύγκρουση με το Β.Κ. Η σύγκρουση αυτή φαίνεται να είναι αρκετά έντονη και αντικατοπτρίζεται περίτρανα μέσω των αντιφατικών του δηλώσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
O τρόπος σκέψης του Αμερικανού Προέδρου είναι μονοδιάστατος, με καθαρά οικονομικούς προσανατολισμούς και με αποκλειστικό στόχο το βραχυπρόθεσμο κέρδος αγνοώντας τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες γεωπολιτικές προεκτάσεις των αποφάσεών του.
Στον μονοδιάστατο αυτό τρόπο σκέψης του συνέβαλε και σε μεγάλο βαθμό η αίσθησή του ότι δεν θα επανεκλεγεί, αλλά μάλλον θα επιστρέψει (σύντομα) πίσω στις επιχειρηματικές του δραστηριότητες. Πάνω σε αυτό φαίνεται να πόνταρε και ο Τούρκος Πρόεδρος, ψυχογραφώντας επαρκώς τον Ντ. Τραμπ, με αποτέλεσμα o Ρ.Τ. Ερντογάν μα βγει σχεδόν αλώβητος τόσο από το συριακό ζήτημα όσο και από το ζήτημα των S-400.
Οι πιο πάνω εξελίξεις σχετίζονται και με την απουσία του Ισραήλ από τη γεωπολιτική σκηνή. Η απουσία αυτή οφείλεται κυρίως στη βαθιά πολιτική κρίση που το μαστίζει εδώ και έναν σχεδόν χρόνο, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να διαμορφώσει την αμερικανική εξωτερική πολιτική προς όφελός του (πράγμα που έχει πετύχει αρκετές φορές στο παρελθόν). Την ίδια στιγμή αδυνατεί να κρατήσει και τις όποιες ισορροπίες υπήρχαν μέχρι τώρα.
Όσον αφορά στη δική μας πλευρά οι πιο πάνω εξελίξεις είναι δυσάρεστες και ανησυχητικές και φυσικά συνδέονται άρρηκτα τόσο με την πρόσφατη κρίση στην ΑΟΖ όσο και με την επανέναρξη των συνομιλίων χωρίς να υπάρξει προηγουμένως καμία ουσιαστική διαφοροποίηση της τουρκική στάσης.
Κατά την εκτίμησή μου, οι πιο πάνω εξελίξεις, αφενός, είναι δυσάρεστες, αφετέρου είναι διαχειρίσιμες και, όπως φαίνεται, αναστρέψιμες στο εγγύς μέλλον διότι:
1) Το ρολόι για τον Ντ. Ντραμπ μέτρα πλέον αντίστροφα. Η επόμενη εκλογική αναμέτρηση για την προεδρία δεν είναι μακριά (περίπου 12 μήνες), με την επανεκλογή του να κρίνεται από εξαιρετικά αμφίβολη έως αδύνατη.
2) Η έντονα μονοδιάστατη πολιτική του (ιδιαίτερα από το 2018 και μετά) έχει γίνει η αιτία να ξυπνήσει το Β.Κ. (ιδιαίτερα η Γερουσία και η Βουλή) ενάντια της Τουρκίας, οπόταν τα αμερικανοτουρκικά ζητήματα αναμένεται ότι θα αντιμετωπιστούν από διαφορετική οπτική γωνιά από τη νέα αμερικανική κυβέρνηση.
3) Τόσο η νέα αμυντική συμφωνία με την Ελλάδα όσο και η αναμενομένη υπερψήφιση του EastMed Αct (με τον νέο χρόνο) θα οδηγήσουν σε ένα νέο σύστημα ασφάλειας στην περιοχή, σαφώς λιγότερα εξαρτημένο από την Τουρκία.
4) Το κράτος του Ισραήλ θα ξεπεράσει την κρίση και θα σχηματίσει κυβέρνηση αργά ή γρηγορά.
Με βάση τα πιο πάνω, δεν έχουμε άλλες επιλογή από το να:
I) διαφυλάξουμε την Κυπριακή Δημοκρατία ως κόρην οφθαλμού.
II) κερδίσουμε όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο.
III) ενισχύσουμε την αμυντική μας θωράκιση στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
IV) προχωρήσουμε σε συσφίγξη σχέσεων με Γαλλία, Ισραήλ και Αίγυπτο.
V) αξιοποιήσουμε την ΑΟΖ μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο (EastMeD).
VI) επενδύσουμε στη δημιουργία του Ευρωστρατού και στην ολοκλήρωση της ΕΕ.
Όπως είναι ευρέως γνωστό, η εξωτερική πολιτική κάθε σοβαρού κράτους (και κύρια των ΗΠΑ) δεν καθορίζεται από τον εκάστοτε Πρόεδρο, αλλά καθορίζεται κυρίως τόσο από τις τεχνοκρατικές δομές των εμπλεκόμενων υπουργείων όσο και από τα διάφορα κέντρα αποφάσεων (Βουλή, Γερουσία, Lobbys, ThinkTanks και μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες). Αυτά τα κέντρα αποφάσεων είναι ευρύτερα γνωστά ως «Βαθύ Κράτος» (στο εξής Β.Κ.). Αυτό το Β.Κ. όχι μόνο επηρεάζει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά ταυτόχρονα έχει λόγο στην εκλογή του εκάστοτε Προέδρου.
Παρόλα αυτά, η εκλογή του Ντ. Τραμπ παρουσιάζει κάποιες ιδιαιτερότητες. Η άνοδός του στην εξουσία δεν προήλθε από την έμμεση βοήθεια (ή έστω ανοχή) του Β.Κ., αλλά κυρίως λόγω της οικονομικής του επιφάνειας. Αυτό είχε ως συνέπεια τις μειωμένες εξαρτήσεις όπως και δεσμεύσεις προς το Β.Κ., με επακόλουθο τη μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων του Ντ. Τραμπ σε σχέση με τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Η μερική απεξάρτηση του Ντ. Τραμπ από το Β.Κ. σε συνδυασμό με το ιδιόμορφο ταμπεραμέντο του τον οδήγησαν σε στρατηγικά λάθη σε δύο κυρίως μέτωπα:
ι) Όσον αφορά στις κυρώσεις προς την Τουρκία για το θέμα των S-400 και
ΙΙ) To κουρδικό ζήτημα.
Αυτές όμως οι αποφάσεις του προκάλεσαν ανεπανόρθωτη ζημιά στο κύρος της υπερδύναμης, με αποτέλεσμα να τον φέρουν σε μετωπική σύγκρουση με το Β.Κ. Η σύγκρουση αυτή φαίνεται να είναι αρκετά έντονη και αντικατοπτρίζεται περίτρανα μέσω των αντιφατικών του δηλώσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
O τρόπος σκέψης του Αμερικανού Προέδρου είναι μονοδιάστατος, με καθαρά οικονομικούς προσανατολισμούς και με αποκλειστικό στόχο το βραχυπρόθεσμο κέρδος αγνοώντας τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες γεωπολιτικές προεκτάσεις των αποφάσεών του.
Στον μονοδιάστατο αυτό τρόπο σκέψης του συνέβαλε και σε μεγάλο βαθμό η αίσθησή του ότι δεν θα επανεκλεγεί, αλλά μάλλον θα επιστρέψει (σύντομα) πίσω στις επιχειρηματικές του δραστηριότητες. Πάνω σε αυτό φαίνεται να πόνταρε και ο Τούρκος Πρόεδρος, ψυχογραφώντας επαρκώς τον Ντ. Τραμπ, με αποτέλεσμα o Ρ.Τ. Ερντογάν μα βγει σχεδόν αλώβητος τόσο από το συριακό ζήτημα όσο και από το ζήτημα των S-400.
Οι πιο πάνω εξελίξεις σχετίζονται και με την απουσία του Ισραήλ από τη γεωπολιτική σκηνή. Η απουσία αυτή οφείλεται κυρίως στη βαθιά πολιτική κρίση που το μαστίζει εδώ και έναν σχεδόν χρόνο, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να διαμορφώσει την αμερικανική εξωτερική πολιτική προς όφελός του (πράγμα που έχει πετύχει αρκετές φορές στο παρελθόν). Την ίδια στιγμή αδυνατεί να κρατήσει και τις όποιες ισορροπίες υπήρχαν μέχρι τώρα.
Όσον αφορά στη δική μας πλευρά οι πιο πάνω εξελίξεις είναι δυσάρεστες και ανησυχητικές και φυσικά συνδέονται άρρηκτα τόσο με την πρόσφατη κρίση στην ΑΟΖ όσο και με την επανέναρξη των συνομιλίων χωρίς να υπάρξει προηγουμένως καμία ουσιαστική διαφοροποίηση της τουρκική στάσης.
Κατά την εκτίμησή μου, οι πιο πάνω εξελίξεις, αφενός, είναι δυσάρεστες, αφετέρου είναι διαχειρίσιμες και, όπως φαίνεται, αναστρέψιμες στο εγγύς μέλλον διότι:
1) Το ρολόι για τον Ντ. Ντραμπ μέτρα πλέον αντίστροφα. Η επόμενη εκλογική αναμέτρηση για την προεδρία δεν είναι μακριά (περίπου 12 μήνες), με την επανεκλογή του να κρίνεται από εξαιρετικά αμφίβολη έως αδύνατη.
2) Η έντονα μονοδιάστατη πολιτική του (ιδιαίτερα από το 2018 και μετά) έχει γίνει η αιτία να ξυπνήσει το Β.Κ. (ιδιαίτερα η Γερουσία και η Βουλή) ενάντια της Τουρκίας, οπόταν τα αμερικανοτουρκικά ζητήματα αναμένεται ότι θα αντιμετωπιστούν από διαφορετική οπτική γωνιά από τη νέα αμερικανική κυβέρνηση.
3) Τόσο η νέα αμυντική συμφωνία με την Ελλάδα όσο και η αναμενομένη υπερψήφιση του EastMed Αct (με τον νέο χρόνο) θα οδηγήσουν σε ένα νέο σύστημα ασφάλειας στην περιοχή, σαφώς λιγότερα εξαρτημένο από την Τουρκία.
4) Το κράτος του Ισραήλ θα ξεπεράσει την κρίση και θα σχηματίσει κυβέρνηση αργά ή γρηγορά.
Με βάση τα πιο πάνω, δεν έχουμε άλλες επιλογή από το να:
I) διαφυλάξουμε την Κυπριακή Δημοκρατία ως κόρην οφθαλμού.
II) κερδίσουμε όσο το δυνατό περισσότερο χρόνο.
III) ενισχύσουμε την αμυντική μας θωράκιση στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
IV) προχωρήσουμε σε συσφίγξη σχέσεων με Γαλλία, Ισραήλ και Αίγυπτο.
V) αξιοποιήσουμε την ΑΟΖ μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο (EastMeD).
VI) επενδύσουμε στη δημιουργία του Ευρωστρατού και στην ολοκλήρωση της ΕΕ.
*Μέλος Θεματικής Επιτροπής Μελέτης Κυπριακού και Διεθνών Ζητημάτων Κ. Σ. ΕΔΕΚ.
