«Αν δεν υπήρχε ο Χρύσιππος, δεν θα υπήρχε Στοά», Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων 7.183
Η φιλοσοφική σχολή του Στωικισμού άσκησε μεγάλη επίδραση στα ελληνιστικά χρόνια. Σε αντίθεση με την Επικούρεια σχολή (που βασίστηκε κατά μεγάλο μέρος στα διδάγματα του ιδρυτή της) η Στοά εξελίχθηκε τα χρόνια που ακολούθησαν τον θάνατο του ιδρυτή της, Ζήνωνα Κιτιέα. Η δημοτικότητά της επομένως, στηρίζεται και σε όλους εκείνους που βοήθησαν στην υπεράσπιση και εξέλιξη των ιδεών της. Ο Χρύσιππος (3ος π.Χ. αιώνας) ανήκει στην πρώτη Στωική τριανδρία (αρχαία Στοά), μαζί με τον Ζήνωνα και τον Κλεάνθη, η οποία συνέβαλε δραστικά στη διάδοση της φιλοσοφίας της. Για τον Χρύσιππο δεν γνωρίζουμε πολλά. Καταγόταν από τους Σόλους της Κιλικίας ή από την Ταρσό και προτού γίνει φιλόσοφος, ήταν δρομέας μεγάλων αποστάσεων, έως ότου παρακολούθησε μαθήματα του Ζήνωνα ή του Κλεάνθη, γεγονός που άλλαξε τη ζωή του: «Ενώ ζούσε ακόμη [ο Κλεάνθης] απομακρύνθηκε από αυτόν, και έγινε σημαντικός στη φιλοσοφία· ήταν άνθρωπος ευφυής και οξύνους σε όλα τα θέματα, με αποτέλεσμα σε πολλά από αυτά να διαφοροποιηθεί από τον Ζήνωνα και από τον Κλεάνθη, στον οποίο έλεγε ότι το μόνο που χρειάζεται από αυτόν είναι η διδασκαλία των δογμάτων, γιατί τις αποδείξεις θα τις εύρισκε μόνος του». Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων 7.179
Η διαφωνία του με τον Κλεάνθη φαίνεται όμως ότι του στερούσε την ευδαιμονία. «Σε όλα τα άλλα είμαι μακάριος, εκτός από τον Κλεάνθη. Σ’ αυτό το θέμα δεν ευδαιμονώ», διατεινόταν, αλλά συνέχιζε να αναζητεί επιχειρήματα. Μάλιστα, έγινε τόσο εξαίρετος στη διαλεκτική, ώστε πολλοί υποστήριζαν ότι «αν οι θεοί ασχολούνταν με τη διαλεκτική, θα υιοθετούσαν τη Χρυσίππειο». Ο ίδιος ήταν πολυγραφότατος και φιλόπονος (πονικώτατος) καθώς έγραφε 500 στίχους την ημέρα, με αποτέλεσμα να έχει συγγράψει 705 έργα.
Ο Χρύσιππος μελετούσε ακατάπαυστα, υπομνημάτιζε με επιχειρήματα και διάνθιζε το έργο του με πολλές παραπομπές. Φυσικά, αυτό έγινε αιτία πολλών ανεκδότων κατά την αρχαιότητα. Λέγεται ότι σε ένα έργο του είχε φτάσει στο σημείο να παραθέσει σχεδόν ολόκληρη τη Μήδεια του Ευριπίδη. Έτσι, όταν ρωτήθηκε κάποιος που κρατούσε το βιβλίο του Χρύσιππου «τι διαβάζει», απάντησε τη «Μήδεια του Χρύσιππου». Αλλά και ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος, υπερασπιζόμενος τον Επίκουρο ως πολυγραφέστερο του Χρύσιππου και θέλοντας να δείξει ότι τα παραθέματα που χρησιμοποιεί είναι περισσότερα από τα δικά του κείμενα λέει: «Αν αφαιρέσει κάποιος από τα βιβλία του Χρύσιππου όλα τα παραθέματα των άλλων, το χαρτί θα μείνει κενό». (7.181).
Παρότι τα έργα του δεν έχουν σωθεί σήμερα, αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης σημαντικότατων συγγραφέων: Κικέρωνας, Πλούταρχος, Σενέκας, Μάρκος Αυρήλιος, Στοβαίος δεν παραλείπουν να συζητούν τις θέσεις του Χρύσιππου περισσότερο από άλλων Στωικών. Εκείνο όμως που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση στον Διογένη Λαέρτιο είναι ο θάνατός του. Ο συγγραφέας των Βίων των φιλοσόφων θα αναφέρει δύο εκδοχές. Στην πρώτη, τον κατηγορεί ότι πέθανε από το πολύ κρασί, αφιερώνοντάς του το ποίημα: «Ζαλίστηκε πίνοντας άπληστα κρασί ο Χρύσιππος, δίχως να νοιαστεί ούτε για τη Στοά ούτε για την πατρίδα του ούτε για τη ζωή του (τῆς ψυχῆς), αλλά πήγε να κατοικήσει στον Άδη». Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, 7.184
Ωστόσο, αμέσως μετά αναφέρει και μία δεύτερη εκδοχή του θανάτου του. Ο Χρύσιππος πέθανε ευτυχισμένος γελώντας και μάλιστα από κάτι που σκέφτηκε, ένα αστείο: «Μερικοί λένε ότι πέθανε προκαλώντας γέλιο στον εαυτό του. Όταν ο γάιδαρος μιας γριάς έφαγε τα σύκα του, είπε στη γριά να του δώσει και κρασί για να τα καταπιεί πιο εύκολα και ξεσπώντας σε γέλια πέθανε (ὑπερκαγχάσαντα τελευτῆσαι)». Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, 7.185
*Η δρ. Έλσα Νικολαΐδου είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ιδιωτικό αγγλικό σχολείο Med High – Συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους: Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους, Μεταίχμιο, 2022
nicolaidou.e@medhigh.com
