Η ιδιότητα του διαχειριστή της περιουσίας αποβιώσαντα δημιουργεί σε αυτόν καθήκοντα και εξουσίες που καθορίζονται στο Νόμο και αποτελεί υποχρέωσή του η εξακρίβωση των κληρονόμων, τυχόν ανικανότητα τους, η ανεύρεση της περιουσίας και τυχόν χρεών, η εξασφάλιση της φοροαπαλλαγής και η διανομή της περιουσίας σύμφωνα με το κληρονομικό μερίδιο του κάθε κληρονόμου, λαμβανομένου υπόψη του περιεχομένου της διαθήκης όπου υπάρχει. Ο διαχειριστής υποχρεούται να συλλέξει την περιουσία το συντομότερο δυνατό, καταβάλλει τις δαπάνες και κάθε νόμιμο χρέος σύμφωνα με την τάξη προτεραιότητας και προβαίνει σε αποτίμηση του εναπομείναντος μέρους της κληρονομιάς, αν αυτό είναι αναγκαίο να το πράξει και εκτελεί τις διατάξεις της διαθήκης σύμφωνα με το νόμο. Είναι δυνατό να προκύψει ανάγκη για πώληση μέρους ή ολόκληρης της περιουσίας όπου υπάρχουν οφειλές, φόροι, δικαιώματα και έξοδα, τα οποία δεν καλύπτονται από την κοινή περιουσία ή ακόμη όπου συγκεκριμένο αντικείμενο λόγω της φύσης του φθείρεται και χάνει από την αξία του. Σε αυτή την περίπτωση, ο διαχειριστής οφείλει να αποταθεί στο δικαστήριο για οδηγίες και έκδοση διατάγματος, εκτός εάν εξασφαλίσει τη γραπτή συγκατάθεση όλων των κληρονόμων. 

Σοβαρό ζήτημα εγείρεται στην περίπτωση που ο διαχειριστής με τον τρόπο που διαχειρίζεται την περιουσία της κληρονομιάς εκλαμβάνεται ότι προβαίνει σε διασπάθιση της περιουσίας παραβιάζοντας το καθήκον του ως διαχειριστής. Οφείλει να μην ανεχθεί, επιτρέψει ή διαθέσει περιουσία στους κληρονόμους του αποβιώσαντα ενόσω εκκρεμούν χρέη ή ενδεχόμενη οφειλή που δυνατό να προκύψει σε βάρος της περιουσίας. Ο διαχειριστής έχει καθήκον να ενεργήσει με επιμέλεια προς προστασία της περιουσίας, καθότι τυχόν διάθεση της κατά τρόπο που να προκαλεί ζημία σε τρίτο πρόσωπο δυνατό να δημιουργήσει προσωπική ευθύνη στο διαχειριστή για αποζημίωση. Σε αυτή την περίπτωση η αστική ευθύνη του διαχειριστή διαγιγνώσκεται στα πλαίσια αγωγής του πιστωτή και όχι στα πλαίσια της διαχείρισης. 

Στην απόφαση που εξέδωσε το Ανώτατο Δικαστήριο ημερ.15.9.2021, Π.Α.40/21, ο έντιμος Δικαστής κ. Τ. Οικονόμου αναφέρθηκε στην απόφαση της Ολομέλειας που αφορούσε τους ίδιους διαδίκους και εκδόθηκε στις 11.3.2021, Π.Ε.222/2020. Η Ολομέλεια δεν αμφισβήτησε τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται στο διαχειριστή περιουσίας αποβιώσαντος ούτε το γεγονός ότι αυτός μπορεί να καταστεί προσωπικά υπόλογος για να αποζημιώσει ένα πιστωτή της περιουσίας. Η Ολομέλεια, αναφέρει, υπέδειξε ότι το κρίσιμο ερώτημα ήταν κατά πόσο η ευθύνη αυτή μπορούσε να διαπιστωθεί και οι συνέπειες να επιβληθούν στα πλαίσια της διαδικασίας διαχείρισης, όπως είχε πράξει το κατώτερο δικαστήριο, ή κατά πόσον απαιτείτο η έγερση αγωγής. Η Ολομέλεια έκρινε ότι, επί τη βάσει της εκ πρώτης όψεως θεώρησης, τέτοια ευθύνη θα μπορούσε να διαπιστωθεί μόνο στα πλαίσια αγωγής εναντίον του διαχειριστή. Η διάθεση της περιουσίας εσφαλμένα, έτσι ώστε πιστωτής της να παραμείνει ανικανοποίητος, δεν οδηγεί απαρέγκλιτα στην απόδοση προσωπικής ευθύνης στο διαχειριστή να τον αποζημιώσει. Επομένως, η διεξαγωγή δίκης προβάλλει, εκ πρώτης όψεως, απαραίτητη διαδικασία για την επίλυση του ζητήματος. 

Σύμφωνα με τα γεγονότα, διαχειριστής της περιουσίας αποβιώσαντα διατάχθηκε από το κατώτερο δικαστήριο στα πλαίσια της διαχείρισης να επιστρέψει το ποσό που εισέπραξε από τους λογαριασμούς του αποβιώσαντα και το οποίο διέθεσε στους κληρονόμους, εντός 45 ημερών και σε αντίθετη περίπτωση ο πιστωτής θα είχε το δικαίωμα να προχωρήσει με τη λήψη μέτρων εκτέλεσης εναντίον του διαχειριστή προσωπικά. Προς τούτο έκρινε ότι ο διαχειριστής παραβίασε τα καθήκοντα του ως διαχειριστής της περιουσίας με αποτέλεσμα τη διασπάθιση της προς όφελος των κληρονόμων σε βάρος του πιστωτή. 

Ο διαχειριστής αμφισβήτησε την ορθότητα της απόφασης του κατώτερου δικαστηρίου, την εφεσίβαλε και αποτάθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο με αίτηση για άδεια certiorari ώστε να ακυρώσει την απόφαση, αλλά το Ανώτατο Δικαστήριο με μονομελή σύνθεση δεν βρήκε ότι υπήρχαν εξαιρετικές περιστάσεις για να δώσει τη σχετική άδεια. Η Ολομέλεια όμως του Ανωτάτου Δικαστηρίου την ανέτρεψε, κρίνοντας ότι η απόδοση προσωπικής ευθύνης στο διαχειριστή με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε, εκ πρώτης όψεως εκτός του θεσμοθετημένου πλαισίου απόδοσης αστικής ευθύνης, που είναι η εκδίκαση αγωγής, διαδικασία που θα διασφάλιζε τα δικαιώματα του διαχειριστή ως διαδίκου, τεκμηριώνει, για σκοπούς του σταδίου αυτού της διαδικασίας, εξαιρετικές περιστάσεις. Έκανε αποδεκτή την έφεση δίδοντας άδεια στο διαχειριστή για καταχώρηση αίτησης με κλήση για έκδοση προνομιακού εντάλματος certiorari, το οποίο εξέδωσε ο δικαστής κ. Τ. Οικονόμου ακυρώνοντας την απόφαση του κατώτερου δικαστηρίου, εφόσον έκρινε ότι η αξίωση θα μπορούσε να εγερθεί μόνο με αγωγή. 

* Δικηγόρος στη Λάρνακα