Οδηγός Φιλοσοφίας

 

Καταρχήν, η Φιλοσοφία διαβάζεται από τις πηγές, δηλαδή από τα αυτούσια κείμενα των Φιλοσόφων και δη από τα σωζόμενα έργα. Είναι τόσο πολλά αυτά που έχουν χαθεί (όλα τα έργα των Προσωκρατικών Φιλοσόφων για παράδειγμα), επομένως, θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας σε όσα έχουμε στα χέρια μας. Ωστόσο, ακόμη και τα σωσμένα έργα δεν αποτελούν εισαγωγή στη Φιλοσοφία. Η εισήγηση που ακολουθεί περιλαμβάνει διαφορετικές φιλοσοφικές σχολές (Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Στωικισμό και Επικουρισμό) και στυλ γραφής (φιλοσοφικός διάλογος, Πραγματεία, ημερολόγιο, επιστολές, ποίηση). Στο τέλος ακολουθεί μία πρόταση Εισαγωγής στους «Αρχαίους Έλληνες Φιλοσόφους».

Το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του Πλάτωνα και αυτό που διδάσκεται σε κορυφαία Πανεπιστήμια του κόσμου είναι η «Πολιτεία» (Πλάτων, Πολιτεία, μτφ.-σχ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος. Αθήνα: Πόλις 2002). Το έργο ξεκινά με μία αφήγηση του Σωκράτη και συνεχίζεται με τη συζήτηση για την έννοια της δικαιοσύνης. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της Πλατωνικής σκέψης, με διαλογικό ύφος, περιλαμβάνει τους τρεις μύθους του Πλάτωνα (την αλληγορία του σπηλαίου, το δαχτυλίδι του Γύγη και τον μύθο του Ηρός). Η συζήτηση «περί δικαίου» καταλήγει στην αναζήτηση της ιδανικής Πολιτείας. 

Ο Αριστοτέλης, αν και μαθητής του Πλάτωνα, εξελίσσει στην επιστημονική σκέψη των Προσωκρατικών. Λόγω της φύσεως των συγγραμμάτων του (πρόκειται για τις προσωπικές του σημειώσεις για τα μαθήματά του, καθώς τα έργα που προορίζονταν για το πλατύ κοινό έχουν χαθεί), ο αμύητος στην Αριστοτελική φιλοσοφία, αναγνώστης χρειάζεται εξοικείωση, ώστε να εκτιμήσει την ακρίβεια, την οξυδέρκεια και την πρωτοτυπία της σκέψης του συγγραφέα. Μπορεί όμως να απολαύσει τα Ηθικά Νικομάχεια, ένα από τα πιο σχολιασμένα έργα του, να ανακαλύψει την ευδαιμονία, τη φρόνηση, τη μεσότητα, και να διεισδύσει στα ανθρώπινα πάθη και τις αρετές, μέσα από το επιχειρηματολογικό πνεύμα του Σταγειρίτη.

Ο Στωικισμός και ο Επικουρισμός είναι πολύ δημοφιλή Φιλοσοφικά συστήματα. Το μειονέκτημα της μελέτης τους είναι ότι, παρά το γεγονός ότι οι ιδρυτές των δύο Σχολών (Ζήνων ο Κιτιεύς και Επίκουρος) υπήρξαν πολυγραφότατοι, δεν έχει επιζήσει κανένα έργο τους. 

Ωστόσο, o Μάρκος Αυρήλιος, ο φιλόσοφος αυτοκράτορας, καταγράφει τις σκέψεις του χωρίς να γνωρίζει ότι το προσωπικό του ημερολόγιο έπειτα από αιώνες θα αποτελέσει τη «Βίβλο» του Στωικισμού (Μάρκου Αυρήλιου, Τα εις εαυτόν, μετάφραση, σχολιασμός: Γιάννης Αβραμίδης, εκδ. Θύραθεν, 2009). Οι θεωρίες γίνονται πράξεις, η ευδαιμονία κατακτιέται μέσω της αρετής, και ο θάνατος είναι απλώς ανυπαρξία, «αδιάφορον».

Ο Λουκρήτιος μας παραδίδει την Φιλοσοφία του Επίκουρου, διασώζοντας με ένα (μακροσκελές) ποίημα την Επικούρεια Φιλοσοφία από τον αφανισμό και ο Διογένης Λαέρτιος αφιερώνει ολόκληρο το τελευταίο βιβλίο από τους Βίους Φιλοσόφων στον Επίκουρο, περιλαμβάνοντας σημαντικές επιστολές του (όπως την «Επιστολή προς Μενοικέα»). Οι συγκεντρωμένες πηγές είναι αντιπροσωπευτικές της Επικούρειας φιλοσοφίας και «ξεδιαλύνουν τη φύση των πραγμάτων» (Επίκουρος, Κείμενα: Πηγές της επικούρειας φιλοσοφίας και της τέχνης του ζην, εισ. D. S. Hutchinson, επιμ. Γ. Αβραμίδης, Θεσσαλονίκη, Θύραθεν, 2000).

Η Φιλοσοφία έχει συνέχεια και εξέλιξη. Το εμβριθές έργο των Β. Κάλφα και Γ. Ζωγραφίδη διαβάζεται απνευστί. Κυκλοφορεί σε ηλεκτρονική (http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/index.html) και έντυπη μορφή (“Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι”, Β. Κάλφας, Γ. Ζωγραφίδης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2006) και παρουσιάζει εύληπτα και γλαφυρά την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. 

Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Τα πρώτα φιλοσοφικά μας αναγνώσματα θα μας καθοδηγήσουν στην πορεία. Το να αγαπήσουμε τη σοφία απαιτεί ελεύθερο νου και αμφιβολία. Η ευδαιμονία δεν είναι ουτοπία. Η Φιλοσοφία θα μας δείξει τα μονοπάτια.

*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο Med High