H 1η Σεπτεμβρίου 2023 αποτελεί την κλιμάκωση ενός κοινού εγχειρήματος, υπό την αιγίδα του Ανωτάτου Δικαστηρίου, για τη μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό του συστήματος της δικαιοσύνης. Στον πυρήνα αυτής της πρωτοβουλίας έγκειται η προσπάθεια εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων θεσμών πολιτικής δικονομίας, οι οποίοι έχουν υποστεί σημαντική αναμόρφωση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μέσω του Γενικού Διευθυντή Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων, έχουν στηρίξει αυτή την πρωτοβουλία.

Η σοβαρότατη συσσώρευση υποθέσεων ενώπιον των Κυπριακών Δικαστηρίων, αλλιώς γνωστή ως «backlog», και η σκληρή συνειδητοποίηση ότι οι υφιστάμενοι θεσμοί πολιτικής δικονομίας, οι οποίοι ανάγονται στη δεκαετία του 1960, ενώ η φύση των απαιτήσεων και των υπερασπίσεων έχουν εξελιχθεί σημαντικά με το πέρασμα του χρόνου, καθιστούν προφανές το γεγονός ότι η μεταρρύθμιση αυτή ήταν απαραίτητη, καθώς το σύστημα της δικαιοσύνης διέτρεχε τον κίνδυνο της κατάρρευσης και δεν θα μπορούσε πλέον να πληροί τις απαιτήσεις της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας.

Οι νέοι θεσμοί έχουν αποτελέσει το έναυσμα για ισχυρά επιχειρήματα μεταξύ δικηγόρων και δικαστών. Δίδουν έμφαση στο γεγονός ότι ορισμένες προσαρμογές στους προηγούμενους θεσμούς θα μπορούσαν να μετριάσουν τις καθυστερήσεις στην εκδίκαση υποθέσεων, ενώ άλλοι, ενδεχομένως δικαιολογημένα, υποστηρίζουν ότι η εξοικείωση και εμπειρία τους με τους προηγούμενους θεσμούς είναι υπερβολικά πολύτιμες για να τους εγκαταλείψουν. Έχει επίσης δικαιολογημένα επιχειρηματολογηθεί ότι αυτή η στροφή είναι υπερβολική και ότι η ταυτόχρονη χρήση των νέων θεσμών για νέες υποθέσεις και η χρήση των προηγούμενων θεσμών για υποθέσεις καταχωρησθείσες πριν την 1η Σεπτεμβρίου 2023 ενδεχομένως να επιφέρουν αθέμιτο βάρος στο δικαστικό σύστημα.

Αναμφισβήτητα η μεγάλη αυτή στροφή θα αποτελέσει πρόκληση, τόσο στους δικηγόρους, όσο και στη δικαστική εξουσία, οι οποίοι θα πρέπει να προσαρμοστούν, εντούτοις, με τον χρόνο, οι νέοι θεσμοί θα αποδειχθούν ως αναβάθμιση στο δικηγορικό επάγγελμά και στο σύστημα της δικαιοσύνης γενικότερα.

Η καινοτομική αρχή των «υπερισχυόντων σκοπών» αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στη νέα πολιτική διαδικασία, σπρώχνοντας όλους τους ενδιαφερόμενους να χειρίζονται τις υποθέσεις δίκαια και με ανάλογο κόστος, συμφώνως των προτύπων της δίκαιης δίκης και του κανόνα δικαίου.
Το δικαστήριο θα λαμβάνει υπόψη την αξία της απαίτησης, τη σοβαρότητα της υπόθεσης, την πολυπλοκότητα των υπό κρίση ζητημάτων και την οικονομική δυνατότητα των μερών κατά την εφαρμογή της διακριτικής του ευχέρειας, ενώ η εστίαση επί των υπερισχυόντων σκοπών θα εξασφαλίσει την ισότητα των μερών και την αποφυγή αχρείαστων νομικών εξόδων.

Οι νέοι θεσμοί παρέχουν επίσης νέες εξουσίες διαχείρισης υποθέσεων, προσανατολισμένες προς την αποδοτικότητα και την έγκαιρη εκδίκαση. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ενθάρρυνση των εμπλεκόμενων μερών να συνεργάζονται μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, τον καθορισμό χρονοδιαγραμμάτων και την επιτήρηση της προόδου της υπόθεσης, εφαρμόζοντας κριτική ανάλυση κόστους-οφέλους προτού ληφθεί δικαστικό διάβημα, ταυτόχρονα διαχειρίζοντας πτυχές της υπόθεσης και αξιοποιώντας την τεχνολογία. Είναι εμφανές ότι το καθένα από τα παραδείγματα αυτά στηρίζουν τους υπερισχύοντες σκοπούς και θα επιτρέπουν την ολοκλήρωση υποθέσεων έγκαιρα με απώτερο σκοπό τη λήξη του backlog και την επιτάχυνση της δικαιοσύνης.

Επιπρόσθετα, οι προδικαστικοί κανόνες θα απαιτούν από δυνητικούς ενάγοντες την απαίτηση πληρωμής γραπτώς και την παροχή απόδειξης του χρέους προτού καταχωρηθεί η αγωγή. Θα προκύψουν νέες ευκαιρίες εργοδότησης, κυρίως στη διαμεσολάβηση και τη διαιτησία, λόγω αυτών των πρωτοκόλλων πριν την αγωγή, καθώς και τη διακριτική ευχέρεια του Δικαστηρίου για παραπομπή υποθέσεων σε μηχανισμό ΕΕΔ (ADR). Περαιτέρω, η αξιοποίηση του νέου αυτού μηχανισμού θα σημαίνει ότι λιγότερες διαφορές θα καταλήγουν στα δικαστήρια και, συνεπώς, ότι εκείνες που φθάνουν, θα τύχουν γρηγορότερου χειρισμού και κατάληξης.

Η υιοθέτηση των νέων θεσμών πολιτικής δικονομίας στην Κύπρο αποτελεί σημαντική αποχώρηση από το στάτους κβο και σηματοδοτεί πολιτιστική στροφή στην πολιτική δικονομία. Αποτελεί σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη της μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης και αναμένεται να οδηγήσει σε ένα πιο δίκαιο και αποδοτικό σύστημα δικαιοσύνης για όλους. Αυτό θα είναι ουσιώδους σημασίας για την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς και την οικονομική ανάπτυξη του κράτους.

Η συνεργασία της νομικής κοινότητας με σκοπό να συμβαδίζει με τα νέα δεδομένα προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι οι νέοι θεσμοί επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα είναι απαραίτητη και οποιαδήποτε παρατεταμένη συζήτηση ή άρνηση ενδέχεται να επιφέρει νέους αχρείαστους κινδύνους ενώπιον της κοινωνίας. Συνεπώς, το καθήκον των δικηγόρων, ως συλλειτουργών της δικαιοσύνης είναι η αντιμετώπιση της πρόκλησης αυτής καλόπιστα, παρέχοντας στους πολίτες και στην κοινωνία την δυνατότητα αποτελεσματικής και γρήγορης εκδίκασης των υποθέσεων.
*Δικηγόρος, Λούκας και Βίας Λ. Παρπαρίνος και Συνεργάτες Δ.Ε.Π.Ε.